Türkiye tiyatrosunun değerli isimlerinden biri olan Ferhan Şensoy geçen sene, 70 yaşında ortamızdan ayrıldı. 70 yıllık bir ömre neler sığar, ne üzere başarılara imza atılır, gelin bir arada bakalım: Çocukluk senelerından itibaren tekraren seyrettiği klasik sinemalarla başlayan oyunculuk aşkı Şensoy’u üniversite senelerında yurtdışına sürükler, oradan da gerisin geri İstanbul’a getirip birbirinden değerli oyunlara imza atmasına sebep olur.
Yazdığı oyunlar da çetin cevizdir hani. Aldığı vefat tehditleri, yaşadığı zorbalıklar bir yana tiyatrosu dahi yakılır. Lakin Şensoy yılmaz. Bildiğini yapmaya devam eder ve bu sayede hıncahınç dolu salonlarla, o salonları dolduran alkışlarla ve hâlâ daha atılan kahkahalarla hem tiyatro tarihimize birebir vakitte gönlümüze ismini kazır.
1951’de Çarşamba’da doğar Şensoy. Annesi Müjgan Hanım ilkokul öğretmeni, babası Yusuf Cemil Beyefendi ise bir periyot CHP’den belediye başkanlığı yapmış bir tüccardır. Şensoy ilkokula başladığı senelerda kitaplarla iç içe büyürken en büyük sevdası Çarşamba’daki Ferhan Sineması’dır. Sinemada Şensoy ailesine ayrılmış bir loca vardır ve Şensoy her gösterimde orada yerini alır. kimi vakit bir sineması otuz kırk defa izlediği dahi olur. Oyuncuların mimiklerini, sahne dekorunu, her şeyi tek tek ezberleyecek kadar bilir. Hatta yıllar daha sonra Onat Kutlar bu denli ayrıntıyı nasıl hatırladığını sorunca, Şensoy adres olarak çocukluğunu gösterir.
1961’de Çarşamba’dan İstanbul’a, Galatasaray Lisesi’ne hakikat yola çıkar. Oğullarının eğitimiyle hayli ilgilenen aile bilhassa burayı tercih eder. Şensoy da Galatasaray’ın özgürlükçü ortamından ve Beyoğlu’nun ışıltılı ömründen etkilenir. Dışa dönük biri olduğu için de ortama epeyce çabuk ayak uydurur.
Galatasaray’daki en büyük talihlerinden biri edebiyat öğretmeninin Tahir Alangu olmasıdır. Edebiyatımızın değerli muharrirlerinden biri olan Alangu daha birinci derste edebiyat ders kitabını kaldırmalarını, onun yerine her insanın Sait Faik külliyatı almasını söyler. Bu sayede bir fazlaca yerli ve yabancı muharriri okuma bahtı elde eder Şensoy. Hatta Alangu yeterli derecede Almanca bildiği için o senelerda çabucak hemen çevrilmemiş Friedrich Dürrenmatt, Heinrich Böll üzere müellifleri da Almancadan bakıp anında çevirerek öğrencilerine okur.
Şensoy yazmaya da o senelerda merak salar. Alangu onun kompozisyonlarını bilhassa sever ve Şensoy’u günlük tutması tarafında teşvik eder. Bir kezinde sınıftan beş öğrenciyi işaret ederek, sizler müellif olacaksınız, der. O öğrenciler Selim İleri, Nedim Gürsel, Engin Ardıç, İzzet Yaşar ve Ferhan Şensoy’dur. Her fırsatını bulduğunda sinemaya, tiyatroya giden, okulda biroldukca öğretmeni ve arkadaşının taklidini yapan Şensoy kimi durumlar yüzünden Galatasaray’dan ayrılır ve liseyi Çarşamba Lisesi’nde bitirir. Üniversitede pek istekli olmasa da mimarlık okumaya başlar, lakin aklı fikri tiyatrodadır.
O senelerda sıkı bir devrimci olan Şensoy epeyce vakit aksiyonlara katılıp bildiri dağıtır. Galatasaray mezunları olarak okullarının ismiyle kurdukları tiyatro topluluğunda arkadaşlarıyla birlikte politik sıkıntıları işler. Hatta topluluğun birinci oyununu kendisi muharrir. Devekuşu Kabare tatil olduğu günlerde sahnelerini onlara bırakır, onlar da oyunu sahneye koymak için günlerce uğraşırlar. Lakin oyun davetiyelerini dağıtıp son hazırlıkları yaptıkları günlerde 12 Mart darbesi olur. Haldun Taner çabucak devreye girer. Oynamayın bunu, başınız belaya girer, der. Galatasaraylılarsa fazlaca uğraştıklarını, bari dar takım bir seyirciye oynasak diye onun ağzından girip burnundan çıkarlar ve tiyatronun kapılarını kilitleyip davetlilerin karşısına çıkarlar. Şensoy’un birinci oyun serüveni işte bu biçimde başlar.
SAHniçin SAHNEYE GEÇEN GÜNLER
Fransız Konsolosluğu’nun açtığı kompozisyon yarışını kazanıp ödül olarak Fransa’ya gittiğinde kentin sanatsal atmosferinden epey etkilenir ve burada tiyatro okumaya karar verir. Strazburg Konservatuarı’nın yetenek imtihanı girer. tıpkı vakitte kendi yazdığı bir kesimle. Olağanda Çehov’un ‘Tütünün Zararları’ metninden bir modül oynanması istenirken Şensoy farklı bir yol izler, vaktiyle Fransa Cumhurbaşkanı olan De Gaulle’ün Galatasaray Lisesi’ni ziyaret ettiğinde yaşananlar üzerinden birkaç bir şey muharrir ve hocaların karşısına De Gaulle olarak çıkar. Onlar da bunu fazlaca severler ve Çehov’u oynatmadan Şensoy’u okula kabul ederler.
Ancak baba Yusuf Cemil Beyefendi bu gidişattan pek şad değildir. Onun “adam” olmasını, bu biçimde şeyleri bırakmasını ister. Şensoy’sa tutkularını arkası sıra yürür. Bu yürüyüş esnasında fazlaca kere parasız kalır. Fransa’da bir fazlaca işe girer; garsonluk yapar, bulaşık yıkar, ta ki rejide kendine bir bakılırsav bulana kadar uğraşıp durur. Fransa’dan daha sonra yolu Kanada’ya düşse de askerlik sebebiyle pasaportu daha fazla uzatılmaz, Şensoy da mecburen Türkiye’ye döner.
Askerden daha sonra tiyatro ortamına bir daha adım atar. bir fazlaca oyun müellif. Ali Poyrazoğlu da ondan bir oyun ister, hatta bu oyunda rol de almasını teklif eder. Şensoy da bir süre onlarla çalışmaya başlar. 1976 yılında yazıp oynadığı bu oyun ‘Dur Konuşma Sus Söyleme’ ismini taşır. Bir yandan tiyatro devam ederken Yeşilçam’a da adım atar Şensoy lakin bu adımdan pek hoşnut değildir. Çünkü epeyce içine sinen sinemalarda yer alamaz. Hatta Sefa Önal’ın birinci direktörlük denemesi olan ‘Aşk Dediğin Laf Değildir’ (1976) sinemasında güçlü bir makûs adamı oynamak üzere sete geldiğinde, Önal Şensoy’un meskenden getirdiği “zengin adam” kıyafetlerini beğenmez. Şensoy da, “Ben bu sinemada aslına bakarsan varlıklı olmadığım için oynuyorum,” deyince Önal terslenip sarfiyat.
TÜM BASKILARA İNAT
İlerleyen senelerda, tam da 12 Eylül sıralarında kendi tiyatrosunu, Ortaoyuncuları kurar. Birinci oyunu, tiyatro tarihimiz için de kıymetli yapıtlardan biri olan ‘Şahları Da Vururlar’ ismini taşır. Hem bu oyun birebir vakitte onun bir devamı sayılan ‘Binbir Gece Cinayetleri’ İran rejimini eleştiren oyunlardır ve İran Konsolosluğu’ndan üstü kapalı, İran’dansa açık seçik tehditler alır. Bu yüzden ikinci oyunu yazım kademesinde bırakır.
daha sonra bir fazlaca oyun yazıp oynar, lakin mesleğinde en büyük acısı olan ‘Muzır Müzikal’ bir oburdur. ‘Muzır Müzikal’de Türkiye’deki irticacı tehlikeye dikkat çeken Şensoy bir fazlaca kişi ve kurum tarafınca amaç gösterilemeye başlanır. Hatta bu durum o denli bir noktaya gelir ki yobazlar kimse izlemesin diye bütün biletlerini alıp oyuna kendileri gelir ve sahnedekiler oyunu sürdüremez hale gelene kadar onları taciz ederler. bu biçimde olunca da her gösterimde hırgür çıkar. Hatta Bülent Kayabaş’la bir arada Şensoy da kimi vakit birilerini çekip döverler.
Derken günün birinde, Şensoy’un tezine bakılırsa, çok hesaplı bir biçimde ve kelamda tiyatroyu muhafazaya gelen polislerden biri tarafınca Şan Tiyatrosu 1986 yılında yakılır. Üstelik o denli planlı bir sabotajdır ki bu, yalnızca tiyatroyu yakmayı değil, oyuncuları da öldürmeyi hedeflemiştir. her neyse ki oyuncular sular kesik olduğu için duş almadan erken çıkar ve yangından bu türlü tesadüfen kurtulurlar, lakin yangında bir daha de bir çalışan hayatını kaybeder.
Yetkililer bunu elektik kontağından çıkan sıradan bir yangın olarak göstermeye çalışsalar da bu işi kimlerin ne niyetli yaptığı ayan beyan ortadadır. Sonuç ne mi olur? Olayın üstü kapatılır ve Şensoy “müstehcen” bir oyun oynadığı sebebi öne sürülerek 21 gün mahpus cezası alır. Tiyatrosu yanan Ortaoyuncular’a çıkış yolu ‘Ferhangi Şeyler’le gelir. Süratle afiş yapılır, biletler satılır, ancak Şensoy nasıl bir şey oynayacağı hakkında hâlâ net değildir. ‘Kahraman Bakkal Süpermarkete Karşı’ oyunundaki küçük bir sahniçin ilhamla gündeme dair yapılacak konuşmalar üzerinden yarı ezber, oldukçaça doğaçlama içeren tek kişilik bir şovdur hesaplanan, lakin Şensoy bir daha de tereddüt ortasındadır.
Gösteri günü gelip çattığında Şensoy’un tedirginliği de artar. Sanki nasıl olacak diye düşünür, lakin kar kış kıyamete karşın oyun kapalı gişe oynar. 7 Mart 1987’de oynanan birinci oyundan daha sonra ‘Ferhangi Şeyler’ 35 yılda 2500’den çok kere sahnelenir. Lisana kolay 2500. Bu kadar uzun mühlet kapalı gişe oynanan ve aktüel problemlerden bahsederek kendini daima yenileyen tek kişilik bir oyunun bir gibisi daha var mıdır bilemeyeceğim. Lakin Şensoy bunu başarmış bir yetenektir.
Şensoy ortamızdan ayrılmış olsa dahi oyunları, sinemaları ve kitapları hâlâ elimizin altında durur. Ortaoyuncular klasik haline gelen Şensoy oyunlarını YouTube kanallarından peyderpey yayınladılar. Uygunu mi, siz de bugün Şensoy’u anmak için onun oyunlarından birini izleyin. Bir tiyatrocu en düzgün öteki nasıl anılabilir ki?
Yazdığı oyunlar da çetin cevizdir hani. Aldığı vefat tehditleri, yaşadığı zorbalıklar bir yana tiyatrosu dahi yakılır. Lakin Şensoy yılmaz. Bildiğini yapmaya devam eder ve bu sayede hıncahınç dolu salonlarla, o salonları dolduran alkışlarla ve hâlâ daha atılan kahkahalarla hem tiyatro tarihimize birebir vakitte gönlümüze ismini kazır.
1951’de Çarşamba’da doğar Şensoy. Annesi Müjgan Hanım ilkokul öğretmeni, babası Yusuf Cemil Beyefendi ise bir periyot CHP’den belediye başkanlığı yapmış bir tüccardır. Şensoy ilkokula başladığı senelerda kitaplarla iç içe büyürken en büyük sevdası Çarşamba’daki Ferhan Sineması’dır. Sinemada Şensoy ailesine ayrılmış bir loca vardır ve Şensoy her gösterimde orada yerini alır. kimi vakit bir sineması otuz kırk defa izlediği dahi olur. Oyuncuların mimiklerini, sahne dekorunu, her şeyi tek tek ezberleyecek kadar bilir. Hatta yıllar daha sonra Onat Kutlar bu denli ayrıntıyı nasıl hatırladığını sorunca, Şensoy adres olarak çocukluğunu gösterir.
1961’de Çarşamba’dan İstanbul’a, Galatasaray Lisesi’ne hakikat yola çıkar. Oğullarının eğitimiyle hayli ilgilenen aile bilhassa burayı tercih eder. Şensoy da Galatasaray’ın özgürlükçü ortamından ve Beyoğlu’nun ışıltılı ömründen etkilenir. Dışa dönük biri olduğu için de ortama epeyce çabuk ayak uydurur.
Galatasaray’daki en büyük talihlerinden biri edebiyat öğretmeninin Tahir Alangu olmasıdır. Edebiyatımızın değerli muharrirlerinden biri olan Alangu daha birinci derste edebiyat ders kitabını kaldırmalarını, onun yerine her insanın Sait Faik külliyatı almasını söyler. Bu sayede bir fazlaca yerli ve yabancı muharriri okuma bahtı elde eder Şensoy. Hatta Alangu yeterli derecede Almanca bildiği için o senelerda çabucak hemen çevrilmemiş Friedrich Dürrenmatt, Heinrich Böll üzere müellifleri da Almancadan bakıp anında çevirerek öğrencilerine okur.
Şensoy yazmaya da o senelerda merak salar. Alangu onun kompozisyonlarını bilhassa sever ve Şensoy’u günlük tutması tarafında teşvik eder. Bir kezinde sınıftan beş öğrenciyi işaret ederek, sizler müellif olacaksınız, der. O öğrenciler Selim İleri, Nedim Gürsel, Engin Ardıç, İzzet Yaşar ve Ferhan Şensoy’dur. Her fırsatını bulduğunda sinemaya, tiyatroya giden, okulda biroldukca öğretmeni ve arkadaşının taklidini yapan Şensoy kimi durumlar yüzünden Galatasaray’dan ayrılır ve liseyi Çarşamba Lisesi’nde bitirir. Üniversitede pek istekli olmasa da mimarlık okumaya başlar, lakin aklı fikri tiyatrodadır.
O senelerda sıkı bir devrimci olan Şensoy epeyce vakit aksiyonlara katılıp bildiri dağıtır. Galatasaray mezunları olarak okullarının ismiyle kurdukları tiyatro topluluğunda arkadaşlarıyla birlikte politik sıkıntıları işler. Hatta topluluğun birinci oyununu kendisi muharrir. Devekuşu Kabare tatil olduğu günlerde sahnelerini onlara bırakır, onlar da oyunu sahneye koymak için günlerce uğraşırlar. Lakin oyun davetiyelerini dağıtıp son hazırlıkları yaptıkları günlerde 12 Mart darbesi olur. Haldun Taner çabucak devreye girer. Oynamayın bunu, başınız belaya girer, der. Galatasaraylılarsa fazlaca uğraştıklarını, bari dar takım bir seyirciye oynasak diye onun ağzından girip burnundan çıkarlar ve tiyatronun kapılarını kilitleyip davetlilerin karşısına çıkarlar. Şensoy’un birinci oyun serüveni işte bu biçimde başlar.
SAHniçin SAHNEYE GEÇEN GÜNLER
Fransız Konsolosluğu’nun açtığı kompozisyon yarışını kazanıp ödül olarak Fransa’ya gittiğinde kentin sanatsal atmosferinden epey etkilenir ve burada tiyatro okumaya karar verir. Strazburg Konservatuarı’nın yetenek imtihanı girer. tıpkı vakitte kendi yazdığı bir kesimle. Olağanda Çehov’un ‘Tütünün Zararları’ metninden bir modül oynanması istenirken Şensoy farklı bir yol izler, vaktiyle Fransa Cumhurbaşkanı olan De Gaulle’ün Galatasaray Lisesi’ni ziyaret ettiğinde yaşananlar üzerinden birkaç bir şey muharrir ve hocaların karşısına De Gaulle olarak çıkar. Onlar da bunu fazlaca severler ve Çehov’u oynatmadan Şensoy’u okula kabul ederler.
Ancak baba Yusuf Cemil Beyefendi bu gidişattan pek şad değildir. Onun “adam” olmasını, bu biçimde şeyleri bırakmasını ister. Şensoy’sa tutkularını arkası sıra yürür. Bu yürüyüş esnasında fazlaca kere parasız kalır. Fransa’da bir fazlaca işe girer; garsonluk yapar, bulaşık yıkar, ta ki rejide kendine bir bakılırsav bulana kadar uğraşıp durur. Fransa’dan daha sonra yolu Kanada’ya düşse de askerlik sebebiyle pasaportu daha fazla uzatılmaz, Şensoy da mecburen Türkiye’ye döner.
Askerden daha sonra tiyatro ortamına bir daha adım atar. bir fazlaca oyun müellif. Ali Poyrazoğlu da ondan bir oyun ister, hatta bu oyunda rol de almasını teklif eder. Şensoy da bir süre onlarla çalışmaya başlar. 1976 yılında yazıp oynadığı bu oyun ‘Dur Konuşma Sus Söyleme’ ismini taşır. Bir yandan tiyatro devam ederken Yeşilçam’a da adım atar Şensoy lakin bu adımdan pek hoşnut değildir. Çünkü epeyce içine sinen sinemalarda yer alamaz. Hatta Sefa Önal’ın birinci direktörlük denemesi olan ‘Aşk Dediğin Laf Değildir’ (1976) sinemasında güçlü bir makûs adamı oynamak üzere sete geldiğinde, Önal Şensoy’un meskenden getirdiği “zengin adam” kıyafetlerini beğenmez. Şensoy da, “Ben bu sinemada aslına bakarsan varlıklı olmadığım için oynuyorum,” deyince Önal terslenip sarfiyat.
TÜM BASKILARA İNAT
İlerleyen senelerda, tam da 12 Eylül sıralarında kendi tiyatrosunu, Ortaoyuncuları kurar. Birinci oyunu, tiyatro tarihimiz için de kıymetli yapıtlardan biri olan ‘Şahları Da Vururlar’ ismini taşır. Hem bu oyun birebir vakitte onun bir devamı sayılan ‘Binbir Gece Cinayetleri’ İran rejimini eleştiren oyunlardır ve İran Konsolosluğu’ndan üstü kapalı, İran’dansa açık seçik tehditler alır. Bu yüzden ikinci oyunu yazım kademesinde bırakır.
daha sonra bir fazlaca oyun yazıp oynar, lakin mesleğinde en büyük acısı olan ‘Muzır Müzikal’ bir oburdur. ‘Muzır Müzikal’de Türkiye’deki irticacı tehlikeye dikkat çeken Şensoy bir fazlaca kişi ve kurum tarafınca amaç gösterilemeye başlanır. Hatta bu durum o denli bir noktaya gelir ki yobazlar kimse izlemesin diye bütün biletlerini alıp oyuna kendileri gelir ve sahnedekiler oyunu sürdüremez hale gelene kadar onları taciz ederler. bu biçimde olunca da her gösterimde hırgür çıkar. Hatta Bülent Kayabaş’la bir arada Şensoy da kimi vakit birilerini çekip döverler.
Derken günün birinde, Şensoy’un tezine bakılırsa, çok hesaplı bir biçimde ve kelamda tiyatroyu muhafazaya gelen polislerden biri tarafınca Şan Tiyatrosu 1986 yılında yakılır. Üstelik o denli planlı bir sabotajdır ki bu, yalnızca tiyatroyu yakmayı değil, oyuncuları da öldürmeyi hedeflemiştir. her neyse ki oyuncular sular kesik olduğu için duş almadan erken çıkar ve yangından bu türlü tesadüfen kurtulurlar, lakin yangında bir daha de bir çalışan hayatını kaybeder.
Yetkililer bunu elektik kontağından çıkan sıradan bir yangın olarak göstermeye çalışsalar da bu işi kimlerin ne niyetli yaptığı ayan beyan ortadadır. Sonuç ne mi olur? Olayın üstü kapatılır ve Şensoy “müstehcen” bir oyun oynadığı sebebi öne sürülerek 21 gün mahpus cezası alır. Tiyatrosu yanan Ortaoyuncular’a çıkış yolu ‘Ferhangi Şeyler’le gelir. Süratle afiş yapılır, biletler satılır, ancak Şensoy nasıl bir şey oynayacağı hakkında hâlâ net değildir. ‘Kahraman Bakkal Süpermarkete Karşı’ oyunundaki küçük bir sahniçin ilhamla gündeme dair yapılacak konuşmalar üzerinden yarı ezber, oldukçaça doğaçlama içeren tek kişilik bir şovdur hesaplanan, lakin Şensoy bir daha de tereddüt ortasındadır.
Gösteri günü gelip çattığında Şensoy’un tedirginliği de artar. Sanki nasıl olacak diye düşünür, lakin kar kış kıyamete karşın oyun kapalı gişe oynar. 7 Mart 1987’de oynanan birinci oyundan daha sonra ‘Ferhangi Şeyler’ 35 yılda 2500’den çok kere sahnelenir. Lisana kolay 2500. Bu kadar uzun mühlet kapalı gişe oynanan ve aktüel problemlerden bahsederek kendini daima yenileyen tek kişilik bir oyunun bir gibisi daha var mıdır bilemeyeceğim. Lakin Şensoy bunu başarmış bir yetenektir.
Şensoy ortamızdan ayrılmış olsa dahi oyunları, sinemaları ve kitapları hâlâ elimizin altında durur. Ortaoyuncular klasik haline gelen Şensoy oyunlarını YouTube kanallarından peyderpey yayınladılar. Uygunu mi, siz de bugün Şensoy’u anmak için onun oyunlarından birini izleyin. Bir tiyatrocu en düzgün öteki nasıl anılabilir ki?