İZMİR – İzmir’in Urla ilçesine bağlı Balıklıova Köyü’nün tiyatrosu 12’inci yaşını kutluyor. Urla-Karaburun yolu üzerinde deniz kenarındaki balıkçı köyü, sakin bir tatil geçirmek isteyenlerin uğrak yeri. Balık ve günbatımında rakı ise Balıklıova’nın vazgeçilmezi… On iki yıldır biroldukça oyunu sahneye koyan köylülerin emeği ile var edilen köy tiyatrosu ise bir hayalin gerçeğe dönüşmesinin hoş bir örneği.
Tiyatronun güç vakit içinderdan geçtiğimiz şu günlerde hepimize nefes aldıracağını söyleyen Semih Çelenk, “Kendimizi birfazlaca insanın yerine koymayı, şuurlu bir müsamahayı, aydınlanmayı, yüzleşmeyi, içine bakmayı eğlenceli bir biçimde öğretir. Bir de tiyatro zorbalarla ve budalalarla uğraşmayı epey sever. Onların abraka dabrakalarının, hokus pokuslarının, ahmaklıklarının farkına vardırır” diyor.
Tiyatro müellifi ve direktör, DEÜ Hoş Sanatlar Fakültesi Sahne Sanatları Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Semih Çelenk ile kurucularından olduğu Balıklıova Köy Tiyatrosu’nun öyküsünü ve tiyatronun dönüştürücü tesirini konuştuk.
‘ANLATTIKLARI KISSA ONLARIN KISSASI OLDU’
Köyde bir tiyatro kurma fikri nasıl oluştu? Sizden evvela Balıklıova tiyatrosunun kuruluş öyküsünü dinleyelim mi?
2010 yılında köyde bir kış günü otururken, “Tiyatro yapalım mı hocam, bize yardımcı olur musun” dedi arkadaşlar, ben de “tabii niye olmasın” dedim. daha sonra birinci provada pişman oldum “evet” dediğim için. Baktım ki, benim zannettiğim üzere romantik bir öykü çıkmayacak buradan. Arkadaşlar oyun metnini o kadar makûs okuyorlardı ki, ben bu işin ortasından nasıl çıkarım diye düşünmeye başladım. Daha evvel bu çeşit bir çalışmada yer alan yalnızca bir kişi vardı kümede. Konuşamayan, utangaç sıkılgan arkadaşlarımız vardı. Lakin istekleri epey kuvvetliydü. Okuma provaları boyunca daima fazlaca umutsuzdum. daha sonrasında oyun ayağa kalkınca, devalar aramaya başladım. Doğal olmaları yolunda onları kışkırttım. Köyün ağzını kullanmalarını istedim. Oyuna doğaçlama espriler eklemeye başladık. Oyundaki karakterleri köyden bireylerle yan yana getirmeye çalıştık. Ufak tefek davranış özellikleri ekledik. Bireylerin kendi özelliklerini karaktere yükledik. bu biçimdece anlattıkları öyküyü onların öyküsü yaparak oyunu daha samimi hale getirdik. Bu noktada arkadaşlarımın hakkını yemeyeyim onlar da bir mucizeyi adım adım gerçeğe dönüştürdüler. Ben tiyatromuzu tanımlarken, “bizim mütevazı mahallî mucizemiz” diyorum.
daha sonraki oyunlarda bu hal giderek yerleşmeye başladı. Sonuçta bir Balıklıova üslubu oluşturduk tiyatroda. Her oyunu kendimizce anlatıyoruz, oynuyoruz. “Midas’ın Kulakları”nı oynarken oyunun müellifi Güngör Dilmen’in eşi Güngör Dilmen, “Onlarca Midas izledim. hayatımda izlediğim en eğlenceli en sempatik Midas bu” demişti. Köyümüzün çocukları keçiler korosu oluyordu, sallanan sazlıkları oynuyorlardı. kimi vakit iki oyuncumuz olmuyor diyelim bir turnede. Çabucak bir takdim tehir yapıyoruz. Roller değiştiriyoruz filan. Oyunu o denli de oynuyoruz. Hocam, arkadaşım Malcolm Keith Kay gelmişti İnecik köyündeki oyunumuza yıllar evvel. İki eksiğimiz vardı takımdan. “İptal mi oyun.” dedi. “Yo, yalnızca bu akşam biraz değişik oynayacağız oyunu” dedim. Tam o esnada köy meydanında yakıp söndüreceğimiz ışıkların anahtarının köyün öteki ucunda olduğunu öğrendik. Işık da kullanamayacaktık. Oyunda 16-17 sefer ışık yanıp sönüyordu. Bir an ne yapacağımızı düşündük. Ben arkadaşlara dedim ki, “Her sahnenin son lafını devasa yükseklikte söyleyeceksiniz, biz de köyden gelen bir iki arkadaşımla en önde oturup fazlaca güçlü alkış yapacağız. O ortada seyirci de katılacak. O esnada da süratle sahne değişecek.” Malcolm, ki hem de epeyce yeterli bir ışık tasarımcısıdır kendisi; oyun daha sonrasında “Alkışla ışık yapan dünyadaki birinci tiyatrosunuz gördüğüm” dedi.
Tuhaf meydan okumalar bunlar. Bizim üzere bir kumpanyanın göze alabileceği şeyler. Sonuçta kaybedeceğimiz bir şey yok. Sıkıntımız öykümüzü bir biçimde anlatmak. Artık Balıklıova bir kumpanya haline geldi. Oyuncularımız giderek daha ustalaştılar, sahne üzerinde rahatladılar. Takımımıza gelince… Benim üzere bir üniversite hocası, tiyatro muharriri ve direktörü de var kümemizde, balıkçımız da konut bayanımız da tezgahtar da restoran işletmecisi de rençber de öğretmen de…
‘SÜLEYMAN ENİŞTENE YEMEĞİNİ KOYUP GELİYORUM’
Balıklıova Köy Tiyatrosu 12 yaşında. Geçmişe gerçek baktığınızda sizce tiyatronun varlığı neleri değiştirdi?
Öncelikle yalnızca balıkla, un kurabiyesiyle, enginarla, balık restoranlarıyla ünlü köyümüze yeni bir marka daha kazandırmış oldu. Balıklıova Köy Tiyatrosu ülke çapında tanınan bir tiyatro şu anda. Aslında bir bakıma birinci örneğimiz Bademler Köy Tiyatrosu’ndan daha sonra, Kaş Yeşilköy Tiyatrosu’ndan, Arslanköy Bayanlar Tiyatrosu’ndan ve bizim Balıklıova’dan daha sonra ülkemizde köy tiyatroları kurulmaya başladı. Yalnızca İzmir’de Ulamış, Yelki, Reisdere, Barbaros köylerinde de köy tiyatrosu var artık. Bu yıl birinci oyunlarını oynadılar. Bu gelişimi sağlayanlardan biri olarak memnunuz.
Bağ-bahçe işleri niçiniyle köylülerin tiyatro çalışmalarına vakit ayırmaları çok sıkıntı olmalı… Çalışmalar sırasında ne cins zorluklar yaşadınız?
Birinci başta zorlanıyordum lakin daha sonra alıştım. Kaçta başlıyoruz diye soruyordum. Yemekten daha sonra başlarız işte diyorlardı. Ne demek yemekten daha sonra? Yedi mi sekiz mi? Semra abla neredesin provaya başlıyoruz diyordum. Süleyman eniştene yemeğini koyup geliyorum diyordu. Başkan Abi neredesin diyordum, kabağı arıyorum bulunca gelirim diyordu. Kabak, ağı attıkları yeri belirli eden bir şamandıraya verilen isim, onu bulamadığı için gelememişti. Bu aslında bir bakıma güzeldi. İşler birinci derecede kıymetli, hayat evvel geliyor. Tıpkı tiyatronun bir köy ritüeli olarak doğduğu vakit içinderda olduğu üzere. Bağbozumunda, işler bittiğinde harmanı, bağbozumunu kutlamak için yapılan bir etkinlikti tiyatro. Kutlama, coşkuyu dışa vurma, taklit, aksiyon, topluca iştirak… İşte tiyatro bir daha aslına rücu etmiş oluyordu. Bütün bu işe güce karşın 12 yıl boyunca burada vakit harcayan arkadaşlarımıza minnettarım. Bir hayalin gerçeğe dönmesinde hepsinin nefesleri, emekleri var.
‘KÖYDE TİYATRO ALABİLDİĞİNE SIRADAN BİR İŞ OLARAK GÖRÜLÜYOR’
Tiyatronun kökeni olan Dionysos şenliklerinde de bir tiyatro binası yoktu, merasimler tabiatın ortasında yapılır ve toplumun tamamı izlerdi. Bu manada Dionysos kültü ile köy tiyatroları içinde bir benzerlik kurabilir miyiz? Ne dersiniz?
Bağbozumu şenlikleri ve komos cümbüşleri, alayları komedyanın, Dionysos’un acısını yansılayan Dithrambos Koral ezgisi de tragedyanın kökenini oluşturur. Evet biz de köyde oynadığımız vakit neredeyse iki gün ortasında köydeki herkes oyunu izlemiş oluyor. Organik, endemik bir tiyatromuz var. Bu manada bir benzerlik var. Bir de benim dikkatimi çeken ikinci nokta köyde tiyatronun alabildiğine bayağı bir iş olarak görülmesi. Başlangıçta buna içerliyordum. Çok önemli bir şey yapıyoruz niçin bu biçimde bayağı algılanıyor diyordum. daha sonra anladım ki, köyün gündelik ömrünün içine girebilmişseniz oraya aitsiniz demektir. Bunun yeterli bir şey olduğunu daha sonradan anladım. Bu ortada en büyük dileğimiz köyde bir tiyatro salonumuzun olması.
Pekala, köy tiyatrolarının kentte oynanan tiyatrodan ayrıldığı noktalar neler? Bu tiyatroların özgün bir sanat yaratma yolunda eserler verdiğini söyleyebilir miyiz?
Köy Tiyatroları dediğimizde aslında eski vakit içinderdaki üzere tek bir şeyden bahsetmiş olmuyoruz. Kendi yazdığı oyunları oynayan, şenliklerde seyirlik oyunlar yapan köy tiyatroları da var. Bizim üzere tiyatromuzun repertuvarından oyunları kendi üslubunca kendi ağzıyla oynayan tiyatrolar da… Bunun yanında Bademler üzere neredeyse profesyonel tiyatrolar üzere yılda iki- üç oyun oynayan köy tiyatroları da var. Bu mevzuda yalnızca kendi ismimize konuşabilirim. Biz kendimizce bir üslubun, bir mizahın peşindeyiz daima.
‘BİZİM SEYİRCİMİZ OYUNUN İÇİNDE YER ALIYOR’
Tiyatro ve seyirci alakası Antik Yunan’dan günümüze, biroldukça değişikliğe uğradı. Köydeki seyirci ile kent merkezindeki seyirci profilini karşılaştırdığınızda gözlemleriniz neler?
Aslında biz köyde ikamet eden lakin çoklukla oyunlarını kentte oynayan bir tiyatroyuz. Ne yazık ki kışları oynayabileceğimiz ya da provalarımızı yapabileceğimiz bir tiyatro salonumuz yok. Yazları evvelden meydanda oynardık, artık de oldukça mütevazı, maket bir anfi tiyatromuz var, orada oynuyoruz oyunları. Bizim seyircimiz daha epey oyunun ortasında yer alıyor. Oyuncuların karakterleri, konuşma özellikleri oyuncuların birbiriyle bağı her şey bahse dahil hale geliyor. Hatta sonraki gün mezatta, kasapta, bakkalda bile devam ediyor oyun. Merhum Necati Amca birinci oyunumuzun sonraki sabahı bakkalına gittiğimde “Vallahi sana bravo bu insanları nasıl bu hale getirdin” demişti. Bu birinci şaşkınlıktı köydeki. daha sonra bizim seyirci de kanıksamaya başladı tiyatrosunu.
‘BU BAHARDA İSTANBULDA OYNAYABİLİRİZ’
Bugüne kadar hangi oyunları sahneye koydunuz? Sırada hangi oyun var?
Aslında her seneye bir oyun denk gelmiyor. Menzilsiz çalışıyoruz, misal pandemi girdi ortaya, bir seniçin fazla bir şey yapamadık. Bir de genel olarak rahat, gevşek bir tiyatroyuz. Canımız isterse bir şey yapıyoruz. Rumuz Goncagül ile başlamıştık, daha sonra Midas’ın Kulakları, Vatan Kurtaran Şaban, Meczuplar Boşandı, Toros Canavarı, Fotoğraflı Osmanlı Tarihi… Bu yıl bir bir daha sahneleme yapıyoruz. ‘Vatan Kurtaran Şaban” diye epeyce beğenilen bir oyunumuz vardı. Haldun Taner’in 1965’te yazdığı bu oyunu 2005 yılında birinci kere güncellemiş ve sahnelemiştim. Bugün köy tiyatromuzda bir daha güncelleyerek sahneliyoruz. Toplum olarak kültür sanat ile olan tuhaf bağımızı anlatan bir oyun. Biz hayli eğleniyoruz oynarken. Provalarımız tam süratle devam ediyor. Ocak ayında prömiyerimizi yaparız. Bu yıl Ege Tiyatrolar Birliği’nin de katkılarıyla bir Ege turnesi de yapacağız. İstanbul turne planımız 10 yıldır var. Tahminen bu baharda şeytanın bacağını kırarız ve İstanbul’da da oynayabiliriz.
‘OYUNU ON DÖRT DEFA İZLEYEN SEYİRCİLERİMİZ VAR’
“Gelin Tanış Olalım” da Fırat Tanış ile birlikte geliştirdiğiniz bir oyun. bir daha sahnede gorecek miyiz?
‘Gelin Tanış Olalım’, Fırat’ın batılı müzikal form ortasında türkü ve deyişlerle bir oyun yapma fikriyle, benim o sıralarda çalıştığım emsal bir oyunun kesişmesiyle başladı. Bir de yeni bir lisan arayışı toplum ortasında kutuplaşmayı, arbedeyi bir kenara bırakarak konuşabilme imkanı arayan bir oyun bu… birebir vakitte kadim sözlerle ve onların izinde yazılmış sözlerle… Ben metni yazdım ve yönettim, Fırat Tanış oynuyor. Donkişot Tiyatro ismine Tarık Güvenç imal ve tertibi üstleniyor. Cem, Taylan, Mesut ve Sertaç müzikleri yapıyor. Işıklarımız Abdullah’a, seslerimiz ise Metin’e emanet… Hoş bir takımız. Altıncı yılımızdayız.
Lakin bir buçuk yılımız pandemiden ötürü boş geçti. Artık bir daha perdemizi açıyoruz. Eylülden bu yana seyircimizle daha epeyce kavuşmak kaygısındaydık. Koşullardan ötürü bir ayda 2-3 oyunu lakin bulabiliyorduk. Uzunca bir süre yarım salon zaruriliği vardı. Ocak ayıyla bir arada bir daha pandemi öncesi normalimize geri dönüyoruz. Ocak ayında 8 temsilimiz var. Yeni yılda Anadolu ve yurtdışı turnelerimiz olacak. Hatta ortamızda bu oyunu beş on sene daha oynarız diye konuşuyoruz. Zira oyunun apayrı bir seyirci kompozisyonu var. Belirli bir maksat kitlesi yok. Herkesi kendiyle ve yanındakiyle tanışmaya çağırıyor. Oyunu sekiz defa, on kere, on dört sefer izleyen seyircilerimiz var.
‘SEYİR ZEVKİ YÜKSEK BİR OYUN OLACAK’
Sizin bir de ‘Ezilenlerin Tiyatrosu’ çeviriniz var. Bu hususta çalışmalarınız sürüyor mu? Köy tiyatrosu çalışmalarınızda seyirci ve oyuncu ayrımının ortadan kalktığı tiyatro tekniğini kullanabiliyor musunuz?
“Ezilenlerin Tiyatrosu” doksanlı senelerda Canşenliği Oyuncuları’ndan arkadaşlarımın isteği üzerine Augusto Boal’den çevirdiğim bir kitaptı. Bu sistemle ilgili olarak asistanlık vakit içinderımda Tiyatro Pedagojisi hocam Marlies Krause ile çalışmalar yapmıştık. sonrasındasında Türkiye’ye İtalya’dan gelen Luciano, Kanada’dan gelen Celal Uçar ve Brezilya’dan gelen arkadaşlarımız Gustavo ve Clara çalışmalar yapmıştı. Son periyotlarda bilhassa bu yolla yaptığım bir çalışma yok. Fakat çalıştırdığım kümelerde vakit zaman Boal’in temrinlerini, alıştırmalarını kullanabiliyorum.
Pekala, sırada sahneye koymak istediğiniz yeni bir oyun var mı?
Evet, var. Ocak, şubat aylarında kendi oyunum “Şair Eşref’in Gizemli Macerası”nı iki oyuncu ve bir müzisyenle çalışacağım. Oyuncular ve tiyatro şimdilik sürpriz olsun. Provalara başladığımızda duyurmuş olacağız natürel. Şair Eşref, insanlığın satir damarından gelen bir hicivci, yergici, taşlamacı. Özgürlüğü kıymetine gerçekleri söylemekten vazgeçmeyen bir şair. Azap ile sürgünle, cezayla, mahpusla geçmiş kısa bir hayatı var. Bu oyunun birinci versiyonunu 2007 yılında yazmıştım. 11 kişilik bir oyundu. Artık bu metni yeni baştan ele aldım ve daha dinamik bir metin haline getirdim. Seyircinin fazlaca güzeline gidecek, seyir zevki yüksek bir oyun olacağına inanıyorum.
‘TİYATRO HALKIN MÜTEVAZI KAHRAMANIDIR’
Bir yanda pandemi bir yanda ekonomik kriz giderek derinleşiyor. Bu güç vakit içinderda tiyatro bize nefes aldırır mı?
Ben tiyatronun bu biçimde bir ortamda nefes aldırmaktan da öte, nefesi daralan, tıknefes kalan insanın oksijen tüpü olacağını düşünüyorum. Ayrıyeten beşere, topluma, düzgünlüğe ve dünyaya olan inancını yitiren insanın bu inancını güçlendireceğini de. Tiyatro “Öteki”ni görmemizi, anlamamızı sağlar. Benzeşlikleri ve farklılıkları gösterir, güçlendirir. Kendimizi birfazlaca insanın yerine koymayı, şuurlu bir müsamahayı, aydınlanmayı, yüzleşmeyi, içine bakmayı eğlenceli bir formda öğretir. Bir de tiyatro zorbalarla ve budalalarla uğraşmayı epey sever. Onların abraka dabrakalarının, hokus pokuslarının, ahmaklıklarının farkına vardırır. Şair Eşref’in “Hicvimde ekseriyetle isim, sıfat kullanmam. İsterim ki yazdıklarım herkese uyan numarasız bir gözlük üzere kullanılsın” dediği şey, bir bakıma tiyatronun da yaptığıdır. “Numrosuz gözlük” üzere her bireye, her vakte ve her duruma uyar tiyatro. Bundan ötürü de tiyatro halkın mütevazı kahramanıdır.
Tiyatronun güç vakit içinderdan geçtiğimiz şu günlerde hepimize nefes aldıracağını söyleyen Semih Çelenk, “Kendimizi birfazlaca insanın yerine koymayı, şuurlu bir müsamahayı, aydınlanmayı, yüzleşmeyi, içine bakmayı eğlenceli bir biçimde öğretir. Bir de tiyatro zorbalarla ve budalalarla uğraşmayı epey sever. Onların abraka dabrakalarının, hokus pokuslarının, ahmaklıklarının farkına vardırır” diyor.
Tiyatro müellifi ve direktör, DEÜ Hoş Sanatlar Fakültesi Sahne Sanatları Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Semih Çelenk ile kurucularından olduğu Balıklıova Köy Tiyatrosu’nun öyküsünü ve tiyatronun dönüştürücü tesirini konuştuk.
‘ANLATTIKLARI KISSA ONLARIN KISSASI OLDU’
Köyde bir tiyatro kurma fikri nasıl oluştu? Sizden evvela Balıklıova tiyatrosunun kuruluş öyküsünü dinleyelim mi?
2010 yılında köyde bir kış günü otururken, “Tiyatro yapalım mı hocam, bize yardımcı olur musun” dedi arkadaşlar, ben de “tabii niye olmasın” dedim. daha sonra birinci provada pişman oldum “evet” dediğim için. Baktım ki, benim zannettiğim üzere romantik bir öykü çıkmayacak buradan. Arkadaşlar oyun metnini o kadar makûs okuyorlardı ki, ben bu işin ortasından nasıl çıkarım diye düşünmeye başladım. Daha evvel bu çeşit bir çalışmada yer alan yalnızca bir kişi vardı kümede. Konuşamayan, utangaç sıkılgan arkadaşlarımız vardı. Lakin istekleri epey kuvvetliydü. Okuma provaları boyunca daima fazlaca umutsuzdum. daha sonrasında oyun ayağa kalkınca, devalar aramaya başladım. Doğal olmaları yolunda onları kışkırttım. Köyün ağzını kullanmalarını istedim. Oyuna doğaçlama espriler eklemeye başladık. Oyundaki karakterleri köyden bireylerle yan yana getirmeye çalıştık. Ufak tefek davranış özellikleri ekledik. Bireylerin kendi özelliklerini karaktere yükledik. bu biçimdece anlattıkları öyküyü onların öyküsü yaparak oyunu daha samimi hale getirdik. Bu noktada arkadaşlarımın hakkını yemeyeyim onlar da bir mucizeyi adım adım gerçeğe dönüştürdüler. Ben tiyatromuzu tanımlarken, “bizim mütevazı mahallî mucizemiz” diyorum.
daha sonraki oyunlarda bu hal giderek yerleşmeye başladı. Sonuçta bir Balıklıova üslubu oluşturduk tiyatroda. Her oyunu kendimizce anlatıyoruz, oynuyoruz. “Midas’ın Kulakları”nı oynarken oyunun müellifi Güngör Dilmen’in eşi Güngör Dilmen, “Onlarca Midas izledim. hayatımda izlediğim en eğlenceli en sempatik Midas bu” demişti. Köyümüzün çocukları keçiler korosu oluyordu, sallanan sazlıkları oynuyorlardı. kimi vakit iki oyuncumuz olmuyor diyelim bir turnede. Çabucak bir takdim tehir yapıyoruz. Roller değiştiriyoruz filan. Oyunu o denli de oynuyoruz. Hocam, arkadaşım Malcolm Keith Kay gelmişti İnecik köyündeki oyunumuza yıllar evvel. İki eksiğimiz vardı takımdan. “İptal mi oyun.” dedi. “Yo, yalnızca bu akşam biraz değişik oynayacağız oyunu” dedim. Tam o esnada köy meydanında yakıp söndüreceğimiz ışıkların anahtarının köyün öteki ucunda olduğunu öğrendik. Işık da kullanamayacaktık. Oyunda 16-17 sefer ışık yanıp sönüyordu. Bir an ne yapacağımızı düşündük. Ben arkadaşlara dedim ki, “Her sahnenin son lafını devasa yükseklikte söyleyeceksiniz, biz de köyden gelen bir iki arkadaşımla en önde oturup fazlaca güçlü alkış yapacağız. O ortada seyirci de katılacak. O esnada da süratle sahne değişecek.” Malcolm, ki hem de epeyce yeterli bir ışık tasarımcısıdır kendisi; oyun daha sonrasında “Alkışla ışık yapan dünyadaki birinci tiyatrosunuz gördüğüm” dedi.
Tuhaf meydan okumalar bunlar. Bizim üzere bir kumpanyanın göze alabileceği şeyler. Sonuçta kaybedeceğimiz bir şey yok. Sıkıntımız öykümüzü bir biçimde anlatmak. Artık Balıklıova bir kumpanya haline geldi. Oyuncularımız giderek daha ustalaştılar, sahne üzerinde rahatladılar. Takımımıza gelince… Benim üzere bir üniversite hocası, tiyatro muharriri ve direktörü de var kümemizde, balıkçımız da konut bayanımız da tezgahtar da restoran işletmecisi de rençber de öğretmen de…
‘SÜLEYMAN ENİŞTENE YEMEĞİNİ KOYUP GELİYORUM’
Balıklıova Köy Tiyatrosu 12 yaşında. Geçmişe gerçek baktığınızda sizce tiyatronun varlığı neleri değiştirdi?
Öncelikle yalnızca balıkla, un kurabiyesiyle, enginarla, balık restoranlarıyla ünlü köyümüze yeni bir marka daha kazandırmış oldu. Balıklıova Köy Tiyatrosu ülke çapında tanınan bir tiyatro şu anda. Aslında bir bakıma birinci örneğimiz Bademler Köy Tiyatrosu’ndan daha sonra, Kaş Yeşilköy Tiyatrosu’ndan, Arslanköy Bayanlar Tiyatrosu’ndan ve bizim Balıklıova’dan daha sonra ülkemizde köy tiyatroları kurulmaya başladı. Yalnızca İzmir’de Ulamış, Yelki, Reisdere, Barbaros köylerinde de köy tiyatrosu var artık. Bu yıl birinci oyunlarını oynadılar. Bu gelişimi sağlayanlardan biri olarak memnunuz.
Bağ-bahçe işleri niçiniyle köylülerin tiyatro çalışmalarına vakit ayırmaları çok sıkıntı olmalı… Çalışmalar sırasında ne cins zorluklar yaşadınız?
Birinci başta zorlanıyordum lakin daha sonra alıştım. Kaçta başlıyoruz diye soruyordum. Yemekten daha sonra başlarız işte diyorlardı. Ne demek yemekten daha sonra? Yedi mi sekiz mi? Semra abla neredesin provaya başlıyoruz diyordum. Süleyman eniştene yemeğini koyup geliyorum diyordu. Başkan Abi neredesin diyordum, kabağı arıyorum bulunca gelirim diyordu. Kabak, ağı attıkları yeri belirli eden bir şamandıraya verilen isim, onu bulamadığı için gelememişti. Bu aslında bir bakıma güzeldi. İşler birinci derecede kıymetli, hayat evvel geliyor. Tıpkı tiyatronun bir köy ritüeli olarak doğduğu vakit içinderda olduğu üzere. Bağbozumunda, işler bittiğinde harmanı, bağbozumunu kutlamak için yapılan bir etkinlikti tiyatro. Kutlama, coşkuyu dışa vurma, taklit, aksiyon, topluca iştirak… İşte tiyatro bir daha aslına rücu etmiş oluyordu. Bütün bu işe güce karşın 12 yıl boyunca burada vakit harcayan arkadaşlarımıza minnettarım. Bir hayalin gerçeğe dönmesinde hepsinin nefesleri, emekleri var.
‘KÖYDE TİYATRO ALABİLDİĞİNE SIRADAN BİR İŞ OLARAK GÖRÜLÜYOR’
Tiyatronun kökeni olan Dionysos şenliklerinde de bir tiyatro binası yoktu, merasimler tabiatın ortasında yapılır ve toplumun tamamı izlerdi. Bu manada Dionysos kültü ile köy tiyatroları içinde bir benzerlik kurabilir miyiz? Ne dersiniz?
Bağbozumu şenlikleri ve komos cümbüşleri, alayları komedyanın, Dionysos’un acısını yansılayan Dithrambos Koral ezgisi de tragedyanın kökenini oluşturur. Evet biz de köyde oynadığımız vakit neredeyse iki gün ortasında köydeki herkes oyunu izlemiş oluyor. Organik, endemik bir tiyatromuz var. Bu manada bir benzerlik var. Bir de benim dikkatimi çeken ikinci nokta köyde tiyatronun alabildiğine bayağı bir iş olarak görülmesi. Başlangıçta buna içerliyordum. Çok önemli bir şey yapıyoruz niçin bu biçimde bayağı algılanıyor diyordum. daha sonra anladım ki, köyün gündelik ömrünün içine girebilmişseniz oraya aitsiniz demektir. Bunun yeterli bir şey olduğunu daha sonradan anladım. Bu ortada en büyük dileğimiz köyde bir tiyatro salonumuzun olması.
Pekala, köy tiyatrolarının kentte oynanan tiyatrodan ayrıldığı noktalar neler? Bu tiyatroların özgün bir sanat yaratma yolunda eserler verdiğini söyleyebilir miyiz?
Köy Tiyatroları dediğimizde aslında eski vakit içinderdaki üzere tek bir şeyden bahsetmiş olmuyoruz. Kendi yazdığı oyunları oynayan, şenliklerde seyirlik oyunlar yapan köy tiyatroları da var. Bizim üzere tiyatromuzun repertuvarından oyunları kendi üslubunca kendi ağzıyla oynayan tiyatrolar da… Bunun yanında Bademler üzere neredeyse profesyonel tiyatrolar üzere yılda iki- üç oyun oynayan köy tiyatroları da var. Bu mevzuda yalnızca kendi ismimize konuşabilirim. Biz kendimizce bir üslubun, bir mizahın peşindeyiz daima.
‘BİZİM SEYİRCİMİZ OYUNUN İÇİNDE YER ALIYOR’
Tiyatro ve seyirci alakası Antik Yunan’dan günümüze, biroldukça değişikliğe uğradı. Köydeki seyirci ile kent merkezindeki seyirci profilini karşılaştırdığınızda gözlemleriniz neler?
Aslında biz köyde ikamet eden lakin çoklukla oyunlarını kentte oynayan bir tiyatroyuz. Ne yazık ki kışları oynayabileceğimiz ya da provalarımızı yapabileceğimiz bir tiyatro salonumuz yok. Yazları evvelden meydanda oynardık, artık de oldukça mütevazı, maket bir anfi tiyatromuz var, orada oynuyoruz oyunları. Bizim seyircimiz daha epey oyunun ortasında yer alıyor. Oyuncuların karakterleri, konuşma özellikleri oyuncuların birbiriyle bağı her şey bahse dahil hale geliyor. Hatta sonraki gün mezatta, kasapta, bakkalda bile devam ediyor oyun. Merhum Necati Amca birinci oyunumuzun sonraki sabahı bakkalına gittiğimde “Vallahi sana bravo bu insanları nasıl bu hale getirdin” demişti. Bu birinci şaşkınlıktı köydeki. daha sonra bizim seyirci de kanıksamaya başladı tiyatrosunu.
‘BU BAHARDA İSTANBULDA OYNAYABİLİRİZ’
Bugüne kadar hangi oyunları sahneye koydunuz? Sırada hangi oyun var?
Aslında her seneye bir oyun denk gelmiyor. Menzilsiz çalışıyoruz, misal pandemi girdi ortaya, bir seniçin fazla bir şey yapamadık. Bir de genel olarak rahat, gevşek bir tiyatroyuz. Canımız isterse bir şey yapıyoruz. Rumuz Goncagül ile başlamıştık, daha sonra Midas’ın Kulakları, Vatan Kurtaran Şaban, Meczuplar Boşandı, Toros Canavarı, Fotoğraflı Osmanlı Tarihi… Bu yıl bir bir daha sahneleme yapıyoruz. ‘Vatan Kurtaran Şaban” diye epeyce beğenilen bir oyunumuz vardı. Haldun Taner’in 1965’te yazdığı bu oyunu 2005 yılında birinci kere güncellemiş ve sahnelemiştim. Bugün köy tiyatromuzda bir daha güncelleyerek sahneliyoruz. Toplum olarak kültür sanat ile olan tuhaf bağımızı anlatan bir oyun. Biz hayli eğleniyoruz oynarken. Provalarımız tam süratle devam ediyor. Ocak ayında prömiyerimizi yaparız. Bu yıl Ege Tiyatrolar Birliği’nin de katkılarıyla bir Ege turnesi de yapacağız. İstanbul turne planımız 10 yıldır var. Tahminen bu baharda şeytanın bacağını kırarız ve İstanbul’da da oynayabiliriz.
‘OYUNU ON DÖRT DEFA İZLEYEN SEYİRCİLERİMİZ VAR’
“Gelin Tanış Olalım” da Fırat Tanış ile birlikte geliştirdiğiniz bir oyun. bir daha sahnede gorecek miyiz?
‘Gelin Tanış Olalım’, Fırat’ın batılı müzikal form ortasında türkü ve deyişlerle bir oyun yapma fikriyle, benim o sıralarda çalıştığım emsal bir oyunun kesişmesiyle başladı. Bir de yeni bir lisan arayışı toplum ortasında kutuplaşmayı, arbedeyi bir kenara bırakarak konuşabilme imkanı arayan bir oyun bu… birebir vakitte kadim sözlerle ve onların izinde yazılmış sözlerle… Ben metni yazdım ve yönettim, Fırat Tanış oynuyor. Donkişot Tiyatro ismine Tarık Güvenç imal ve tertibi üstleniyor. Cem, Taylan, Mesut ve Sertaç müzikleri yapıyor. Işıklarımız Abdullah’a, seslerimiz ise Metin’e emanet… Hoş bir takımız. Altıncı yılımızdayız.
Lakin bir buçuk yılımız pandemiden ötürü boş geçti. Artık bir daha perdemizi açıyoruz. Eylülden bu yana seyircimizle daha epeyce kavuşmak kaygısındaydık. Koşullardan ötürü bir ayda 2-3 oyunu lakin bulabiliyorduk. Uzunca bir süre yarım salon zaruriliği vardı. Ocak ayıyla bir arada bir daha pandemi öncesi normalimize geri dönüyoruz. Ocak ayında 8 temsilimiz var. Yeni yılda Anadolu ve yurtdışı turnelerimiz olacak. Hatta ortamızda bu oyunu beş on sene daha oynarız diye konuşuyoruz. Zira oyunun apayrı bir seyirci kompozisyonu var. Belirli bir maksat kitlesi yok. Herkesi kendiyle ve yanındakiyle tanışmaya çağırıyor. Oyunu sekiz defa, on kere, on dört sefer izleyen seyircilerimiz var.
‘SEYİR ZEVKİ YÜKSEK BİR OYUN OLACAK’
Sizin bir de ‘Ezilenlerin Tiyatrosu’ çeviriniz var. Bu hususta çalışmalarınız sürüyor mu? Köy tiyatrosu çalışmalarınızda seyirci ve oyuncu ayrımının ortadan kalktığı tiyatro tekniğini kullanabiliyor musunuz?
“Ezilenlerin Tiyatrosu” doksanlı senelerda Canşenliği Oyuncuları’ndan arkadaşlarımın isteği üzerine Augusto Boal’den çevirdiğim bir kitaptı. Bu sistemle ilgili olarak asistanlık vakit içinderımda Tiyatro Pedagojisi hocam Marlies Krause ile çalışmalar yapmıştık. sonrasındasında Türkiye’ye İtalya’dan gelen Luciano, Kanada’dan gelen Celal Uçar ve Brezilya’dan gelen arkadaşlarımız Gustavo ve Clara çalışmalar yapmıştı. Son periyotlarda bilhassa bu yolla yaptığım bir çalışma yok. Fakat çalıştırdığım kümelerde vakit zaman Boal’in temrinlerini, alıştırmalarını kullanabiliyorum.
Pekala, sırada sahneye koymak istediğiniz yeni bir oyun var mı?
Evet, var. Ocak, şubat aylarında kendi oyunum “Şair Eşref’in Gizemli Macerası”nı iki oyuncu ve bir müzisyenle çalışacağım. Oyuncular ve tiyatro şimdilik sürpriz olsun. Provalara başladığımızda duyurmuş olacağız natürel. Şair Eşref, insanlığın satir damarından gelen bir hicivci, yergici, taşlamacı. Özgürlüğü kıymetine gerçekleri söylemekten vazgeçmeyen bir şair. Azap ile sürgünle, cezayla, mahpusla geçmiş kısa bir hayatı var. Bu oyunun birinci versiyonunu 2007 yılında yazmıştım. 11 kişilik bir oyundu. Artık bu metni yeni baştan ele aldım ve daha dinamik bir metin haline getirdim. Seyircinin fazlaca güzeline gidecek, seyir zevki yüksek bir oyun olacağına inanıyorum.
‘TİYATRO HALKIN MÜTEVAZI KAHRAMANIDIR’
Bir yanda pandemi bir yanda ekonomik kriz giderek derinleşiyor. Bu güç vakit içinderda tiyatro bize nefes aldırır mı?
Ben tiyatronun bu biçimde bir ortamda nefes aldırmaktan da öte, nefesi daralan, tıknefes kalan insanın oksijen tüpü olacağını düşünüyorum. Ayrıyeten beşere, topluma, düzgünlüğe ve dünyaya olan inancını yitiren insanın bu inancını güçlendireceğini de. Tiyatro “Öteki”ni görmemizi, anlamamızı sağlar. Benzeşlikleri ve farklılıkları gösterir, güçlendirir. Kendimizi birfazlaca insanın yerine koymayı, şuurlu bir müsamahayı, aydınlanmayı, yüzleşmeyi, içine bakmayı eğlenceli bir formda öğretir. Bir de tiyatro zorbalarla ve budalalarla uğraşmayı epey sever. Onların abraka dabrakalarının, hokus pokuslarının, ahmaklıklarının farkına vardırır. Şair Eşref’in “Hicvimde ekseriyetle isim, sıfat kullanmam. İsterim ki yazdıklarım herkese uyan numarasız bir gözlük üzere kullanılsın” dediği şey, bir bakıma tiyatronun da yaptığıdır. “Numrosuz gözlük” üzere her bireye, her vakte ve her duruma uyar tiyatro. Bundan ötürü de tiyatro halkın mütevazı kahramanıdır.