Büyük Yunan bestekar Mikis Theodorakis 96 yaşında vefat etti. Çocukluk yaşlarında yaptığı bestelerle dikkatleri üzerine çeken Theodorakis’in uzun hayatı müzikle ve siyasi çaba ile geçti. Dünyanın en büyük çağdaş bestekarlarından biri olarak gösterilen, en büyük orkestraların yapıtlarını seslendirdiği Theodorakis, başka yandan İkinci Dünya Savaşı’ndan itibaren bir direnişçi olarak yaşadı, hapsedildi, azap gördü, sürgüne gönderildi ve hatta mevtten döndü.
Büyük besteciyi, onu ve müziği tanıyan isimlere sorduk.
MUAMMER KETENCOĞLU: THEODORAKİS’İN HEYBETLİ MÜZİĞİ BANA DAİMA İLAÇ ÜZERE GELMİŞTİR’
Balkan ve Yunan müziğinin Türkiye’deki en değerli icracılarından ve uzmanlarından sanatçı Muammer Ketencoğlu, Theodorakis’in vefatının akabinde şunları söylemiş oldu: “Theodorakis ile ilgili iki değerli nokta var benim hayatımda. Üniversite senelerımda, 1983’ten daha sonra Yunan müziği ile gerçek karşılaşmamın en değerli dönüm noktalarından biridir Theodorakis müziği ile müsabakam. Gençken politik şekillenme arifesinde olduğumuz için Theodorakis’in gösterişli müziği bana daima bir ilaç üzere, bir güçlendirici üzere gelmiştir bilhassa 80’li yıllardır. Benim şekillenmemde Theodorakis müziklerinin, bilhassa Grigoris Bithikotsis ve Maria Farantouri tarafınca yorumlanan müziklerinin fazlaca değerli bir rolü vardır.
1996’ya geldiğimizde ise birebir karşılaştık. Kendisinin 70. doğum günü kutlamaları için verilen Yunanistan’daki konserde Vivi Dermancı ve Cengiz Onural ile birlikte sahne aldık. Kocaman bir insandı. Birbirimize sarılmamızı hatırlıyorum lakin bu aralı bir sıcaklıktı. Ben ona müziğini ne kadar sevdiğimi anlattım, sohbetimiz devam etti ve onun müziklerini, onunla birebir sahnede, birlikte söylemiş olduk.
Ben genel olarak Theodorakis’in müziklerini ikiye ayırıyorum. Birincisi siyasetin öne geçtiği sert, ‘marşvari’ müzikleri; ikincisi ise 1950 daha sonrasında Laika ve Rebetiko müziğinden etkilenerek yazdığı kent müzikleri. Ben sanırım gençliğimden beri içgüdüsel olarak sert, marşvari müziklerden hoşlanmadım. Laika müziğine, Rebetiko müziğine daha yakın müzikler her vakit içimiz daha epeyce ısıtmıştır. Hem gelenekten geldiği için birebir vakitte buzukilerin sıcaklığı daha baskın olduğu, tıpkı vakitte hususlarına baktığımızda müziklerin daha bayağı, daha günlük, daha halka dair… Bu müzikler hâlâ belleklerde, hatıramızda daima yaşıyor.
Onun hayatının en çok eleştirilen taraflarından biri de, politik olarak savrulmasıdır. ‘Bir meyyitin akabinde bunu söylemek ne kadar hakikat?’ diyenler çıkabilir fakat ben konuşulması gerektiğini düşünüyorum. Komünist Parti milletvekilliğinden Yeni Demokrasi Partisi milletvekilliğine; sol kesitlerle dayanışmaya dönüşten Altın Şafak’ın düzenlediği ‘Makedonya Yunandır’ mitinginde sahneye çıkıp konuşmasına kadar epey savrulan bir politik duruş sergiledi. Üstelik Albaylar Cuntası devrini en ağır şartlarda yaşamasına karşın. Olağan her insanın tarihi kendine hastır fakat tahminen biraz daha makul karşılanabilir bir değişim süreci ona daha epeyce yakışırdı diye düşünüyorum.”
ZEKİ COŞUN: SAHniçin İNİP BİZE ‘HADİ YÜRÜYÜN’ DESEYDİ HEPİMİZ PEŞİNDEN YÜRÜRDÜK
Gazete Duvar muharriri Zeki Coşkun, “Theodorakis denince benim aklıma devasa bir orkestra geliyor. Halkları, ezilenleri bir ortaya toplayan, onların direnişini, uğraşını besteleyen, cüreti umuda dönüştüren, dünyayı yaşanır kılan bir orkestra Theodorakis. 17-18 yaşlarındayken tanıştım onun müziğiyle. ‘Zorba’ sinemasını izledim. Sinema kendi başına bir başyapıt lakin müziği epeyce etkilemişti beni. Arayıp tarayıp romanın eski bir baskısını buldum evvel. daha sonra arayıp tarayıp Theodorakis’in sinema müziklerini ve öteki yapıtlarını buldum ve bütün vaktime eşlik etti onun müziği. O gün bugündür birlikteiz üzere geliyor bana. 86’da konser için İstanbul’a geldiğinde yüz yüze görüşme talihim da oldu. Konser, artık Lütfi Kırdar Kongre Merkezi’nin olduğu yerdeki Spor ve Stant Sarayı’ndaydı. O konser güya orada bulunan kimse için bitmedi, bitemedi üzere geliyor bana. Hani sahniçin inip önümüze düşseydi, ‘Yürüyün!’ deseydi hepimiz biliyorum ki nereye diyorsa daima birlikte devasa bir koro, devasa bir ordu halinde yürüyecektik. Bunu konser daha sonrasında arkadaşlarıma da söylemiş oldum, onlar da tıpkı şeyleri hissediyordu. Bu demek ki sadece benim hissettiğim bir şey değilmiş, bunu vermiş, bunu anlayabiliyorum. Büyük bir savaşçıydı bir sefer ve bunu sanatla da yapan, ömrü bir sanat üzere yaşayan, savaş üzere, direniş üzere yaşayan bir insandı. Sanatını da buradan üretiyordu.
Albaylar Cuntası ile büyük bir gayret yaşadı. Cunta’nın dış dünyada itibarsızlaştırılmasında ve Yunan halkının çabasının dünyaya taşınmasında büyük bir rolü vardır. Keza İkinci Dünya Savaşı’ndaki işgale karşı da Direniş Komitesi’ndeydi. İç savaş sırasında kaç sefer vefattan döndü.
Dünyamız her manada sığlaşıyor ve eksiliyor. Theodorakis’in kaybı da bunu hatırlattı bana. Lakin o sesler daima bizimle birlikte olacak ve yaşamamıza eşlik edecek.
Can Yücel’in onunla ilgili yazdığı ‘Akis’ şiiriyle analım onu” diye konuştu.
SUMRU AĞIRYÜRÜYEN: KENDİSİNDE VE MÜZİĞİNDE CİSİMLEŞMİŞ İHTİŞAM VE ÖZGÜRLÜK
Müzisyen Sumru Ağıryürüyen ise hislerini şöyleki tabir etti: “Theodorakis’i kocaman orkestrası ve süper solistleriyle izlemiştim. İstanbul’daki birinci konserleriydi yanılmıyorsam. Ne büyük bahtiyarlık. Sahniçin yükselen, kendisinde ve müziğinde cisimleşmiş ihtişam, zarafet ve alabildiğine özgürlüktü. ‘İyinin, doğrunun, haklının’ yolunda geleceğe umutla bakarak çaba edilen vakit içinderın timsallerindendi benim için Theodorakis. Bu vakit içinder ve daha sonrası için ne söyler, kulak vermeli.”
Mikis Theodorakis’in vefatının akabinde Yunanistan’da üç günlük yas ilan edildi.
Büyük besteciyi, onu ve müziği tanıyan isimlere sorduk.
MUAMMER KETENCOĞLU: THEODORAKİS’İN HEYBETLİ MÜZİĞİ BANA DAİMA İLAÇ ÜZERE GELMİŞTİR’
Balkan ve Yunan müziğinin Türkiye’deki en değerli icracılarından ve uzmanlarından sanatçı Muammer Ketencoğlu, Theodorakis’in vefatının akabinde şunları söylemiş oldu: “Theodorakis ile ilgili iki değerli nokta var benim hayatımda. Üniversite senelerımda, 1983’ten daha sonra Yunan müziği ile gerçek karşılaşmamın en değerli dönüm noktalarından biridir Theodorakis müziği ile müsabakam. Gençken politik şekillenme arifesinde olduğumuz için Theodorakis’in gösterişli müziği bana daima bir ilaç üzere, bir güçlendirici üzere gelmiştir bilhassa 80’li yıllardır. Benim şekillenmemde Theodorakis müziklerinin, bilhassa Grigoris Bithikotsis ve Maria Farantouri tarafınca yorumlanan müziklerinin fazlaca değerli bir rolü vardır.
1996’ya geldiğimizde ise birebir karşılaştık. Kendisinin 70. doğum günü kutlamaları için verilen Yunanistan’daki konserde Vivi Dermancı ve Cengiz Onural ile birlikte sahne aldık. Kocaman bir insandı. Birbirimize sarılmamızı hatırlıyorum lakin bu aralı bir sıcaklıktı. Ben ona müziğini ne kadar sevdiğimi anlattım, sohbetimiz devam etti ve onun müziklerini, onunla birebir sahnede, birlikte söylemiş olduk.
Ben genel olarak Theodorakis’in müziklerini ikiye ayırıyorum. Birincisi siyasetin öne geçtiği sert, ‘marşvari’ müzikleri; ikincisi ise 1950 daha sonrasında Laika ve Rebetiko müziğinden etkilenerek yazdığı kent müzikleri. Ben sanırım gençliğimden beri içgüdüsel olarak sert, marşvari müziklerden hoşlanmadım. Laika müziğine, Rebetiko müziğine daha yakın müzikler her vakit içimiz daha epeyce ısıtmıştır. Hem gelenekten geldiği için birebir vakitte buzukilerin sıcaklığı daha baskın olduğu, tıpkı vakitte hususlarına baktığımızda müziklerin daha bayağı, daha günlük, daha halka dair… Bu müzikler hâlâ belleklerde, hatıramızda daima yaşıyor.
Onun hayatının en çok eleştirilen taraflarından biri de, politik olarak savrulmasıdır. ‘Bir meyyitin akabinde bunu söylemek ne kadar hakikat?’ diyenler çıkabilir fakat ben konuşulması gerektiğini düşünüyorum. Komünist Parti milletvekilliğinden Yeni Demokrasi Partisi milletvekilliğine; sol kesitlerle dayanışmaya dönüşten Altın Şafak’ın düzenlediği ‘Makedonya Yunandır’ mitinginde sahneye çıkıp konuşmasına kadar epey savrulan bir politik duruş sergiledi. Üstelik Albaylar Cuntası devrini en ağır şartlarda yaşamasına karşın. Olağan her insanın tarihi kendine hastır fakat tahminen biraz daha makul karşılanabilir bir değişim süreci ona daha epeyce yakışırdı diye düşünüyorum.”
ZEKİ COŞUN: SAHniçin İNİP BİZE ‘HADİ YÜRÜYÜN’ DESEYDİ HEPİMİZ PEŞİNDEN YÜRÜRDÜK
Gazete Duvar muharriri Zeki Coşkun, “Theodorakis denince benim aklıma devasa bir orkestra geliyor. Halkları, ezilenleri bir ortaya toplayan, onların direnişini, uğraşını besteleyen, cüreti umuda dönüştüren, dünyayı yaşanır kılan bir orkestra Theodorakis. 17-18 yaşlarındayken tanıştım onun müziğiyle. ‘Zorba’ sinemasını izledim. Sinema kendi başına bir başyapıt lakin müziği epeyce etkilemişti beni. Arayıp tarayıp romanın eski bir baskısını buldum evvel. daha sonra arayıp tarayıp Theodorakis’in sinema müziklerini ve öteki yapıtlarını buldum ve bütün vaktime eşlik etti onun müziği. O gün bugündür birlikteiz üzere geliyor bana. 86’da konser için İstanbul’a geldiğinde yüz yüze görüşme talihim da oldu. Konser, artık Lütfi Kırdar Kongre Merkezi’nin olduğu yerdeki Spor ve Stant Sarayı’ndaydı. O konser güya orada bulunan kimse için bitmedi, bitemedi üzere geliyor bana. Hani sahniçin inip önümüze düşseydi, ‘Yürüyün!’ deseydi hepimiz biliyorum ki nereye diyorsa daima birlikte devasa bir koro, devasa bir ordu halinde yürüyecektik. Bunu konser daha sonrasında arkadaşlarıma da söylemiş oldum, onlar da tıpkı şeyleri hissediyordu. Bu demek ki sadece benim hissettiğim bir şey değilmiş, bunu vermiş, bunu anlayabiliyorum. Büyük bir savaşçıydı bir sefer ve bunu sanatla da yapan, ömrü bir sanat üzere yaşayan, savaş üzere, direniş üzere yaşayan bir insandı. Sanatını da buradan üretiyordu.
Albaylar Cuntası ile büyük bir gayret yaşadı. Cunta’nın dış dünyada itibarsızlaştırılmasında ve Yunan halkının çabasının dünyaya taşınmasında büyük bir rolü vardır. Keza İkinci Dünya Savaşı’ndaki işgale karşı da Direniş Komitesi’ndeydi. İç savaş sırasında kaç sefer vefattan döndü.
Dünyamız her manada sığlaşıyor ve eksiliyor. Theodorakis’in kaybı da bunu hatırlattı bana. Lakin o sesler daima bizimle birlikte olacak ve yaşamamıza eşlik edecek.
Can Yücel’in onunla ilgili yazdığı ‘Akis’ şiiriyle analım onu” diye konuştu.
SUMRU AĞIRYÜRÜYEN: KENDİSİNDE VE MÜZİĞİNDE CİSİMLEŞMİŞ İHTİŞAM VE ÖZGÜRLÜK
Müzisyen Sumru Ağıryürüyen ise hislerini şöyleki tabir etti: “Theodorakis’i kocaman orkestrası ve süper solistleriyle izlemiştim. İstanbul’daki birinci konserleriydi yanılmıyorsam. Ne büyük bahtiyarlık. Sahniçin yükselen, kendisinde ve müziğinde cisimleşmiş ihtişam, zarafet ve alabildiğine özgürlüktü. ‘İyinin, doğrunun, haklının’ yolunda geleceğe umutla bakarak çaba edilen vakit içinderın timsallerindendi benim için Theodorakis. Bu vakit içinder ve daha sonrası için ne söyler, kulak vermeli.”
Mikis Theodorakis’in vefatının akabinde Yunanistan’da üç günlük yas ilan edildi.