DİYARBAKIR- bir müddetdir Diyarbakır Surları’nda onarım çalışmaları yürütülüyor. Yanı sıra Amida Höyük’te ise hafriyat çalışmaları yapılıyor. Hafriyatlarda keşfedilenler vakit zaman basına da yansıyor.
bir daha yakın vakitte Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Lideri Doç. Dr. Oktay Bozan, Sur ilçesinde tarihi İçkale’nin kuzey doğusunda Mervanilerin son hükümdarı Nasırüddevle Mansur ve eşinin türbelerinin yerini tespit etmek için yürüttükleri çalışma sırasında Diyarbakır Surları’ndaki 81 burçtan 71’incisinin Mervani Hükümdarı Ebu Tahir Yusuf bin Dimne’nin sarayı olduğunu tespit ettiklerini söylemiş oldu.
Bozan, şu ana kadar 71’inci burç olarak bilinen yerin, aslında periyodun Diyarbakır Valisi de olan Ebu Tahir Yusuf bin Dimne tarafınca yaptırıldığını evraklarla kanıtladıklarını da aktardı.
Kelam konusu alanda yapılan hafriyat çalışmaları arkeolog, araştırmacı ve müellif Nevin Soyukaya’nın Diyarbakır Müze Müdürü olduğu periyotta başlamıştı. Soyukaya Kars’a sürgün edilince hafriyat çalışmaları da durdurulmuştu.
Nevin Soyukaya
Soyukaya’ya, “Siz hafriyat çalışmaları sırasında neler bulmuştunuz? Alanın saraya ilişkin olduğunu gösterir buluntularla karşılaşmış mıydınız?” diye sorduk.
Nevin Soyukaya, evvel tanım edilen yerle ilgili bilgi paylaştı: “Sözü edilen yer, İçkale’nin kuzey doğu köşesidir ve 74 ile 76 nolu burçların çevrelediği alan olarak tanımlanabilir. Oktay Bozan’ın 71. Burç olarak tanımlaması Albert Gabriel’in burçları numaralandırma sistemine bakılırsa yapılmış olmalı ve alanın kuzeydoğu köşesinde bulunan lakin resmi kayıtlarda 75 No’lu Burç olarak isimlendirilen burçtur.”
‘DAHA EVVEL DE BİNLERCE ESER ÇIKARILDI’
Hafriyat alanından daha evvel binlerce yapıtın çıkarıldığını hatırlatan Soyukaya, “Açıklamayı yapanın, hangi evraklara ve bilgilere dayanarak bu kadar kesin konuştuğunu detaylı açıklamadığı için bilemeyeceğim lakin alanda yapılan kazılarla açığa çıkarılan binlerce yapıtı, somut bilgi olarak kabul etmemiş anlaşılan. Ya da bu alanda yapılan kazılardan haberi yok ve yalnızca mevcut mimari kalıntılara bakarak bu biçimde bir fikre sahip olmuş olabilir ki bu olağan bilimsel bir yaklaşım değil” formunda konuştu.
‘BURASI BİR CEPHANELİK’
Kelamı edilen alanda Diyarbakır Müze Müdürlüğü olarak 2006-2012 yılları içinde kendilerinin hafriyatlar yürüttüğünü, 2013’te Kars’a atanması daha sonrasında hafriyat çalışmalarının yarım bırakıldığını belirten Nevin Soyukaya, şunları söylemiş oldu: “Kazıyı başlatmış olduğumız birinci günlerden itibaren yedi yıllık çalışmalar müddetince açığa çıkardığımız bulgular ışığında buranın yüzlerce yıl kullanılagelen bir cephanelik olduğunu tespit etmiştik. Alanda bulunan tüm yerlerden binlerce ok ucu, mızrak uçları, gülleler ve hatta 1. Dünya Savaşı’nda kullanılmış patlayıcılar ve ateşli silahlar dahi bulundu. Patlayıcıları bomba uzmanları eşliğinde açığa çıkarmıştık. Bunların yanı sıra, Geç Roma’dan Osmanlı devrine kadar uzanan farklı periyotlara ilişkin epeyce sayıda sikkeler de bulunmuştu. bir daha patlayıcıları ateşlemede kullanılan ziftlerin saklandığı, ortasında hala kurumuş zift kalıntılarının ve demir çubuklarının olduğu zift güğümleri sıralı bir biçimde açığa çıkarılmıştı. Alanın, ortasındaki silahları çıkarmaya dahi fırsat bulamadan yapının bir yer sarsıntısı kararı yıkıldığını ve enkaz halinde bırakılmış olduğunu, kimi duvarların blok halinde tıpkı tarafa gerçek yıkılmış olmasından, silahların tasniflenmiş halleriyle yerlerde yığın halinde bulunmuş olmasından anlaşılıyordu. Mızrak uçları ve ok uçları büyük oranda demir gereçten imal edilmişti ve ağır bir biçimde korozyonluydular. Müze onarım laboratuvarında, konservasyon ve onarım uygulamaları yapıldı. Alanda bulunan en değerli buluntulardan biri de Memlük Sultanı El-Eşref Kansu’ya ilişkin olduğunu üstündeki Arapça yazılardan tespit ettiğimiz zırh yahut merasim kıyafetine ilişkin bronz aplikler, düğmeler ve son derece hoş işçilikli bir miğfer açığa çıkarılmıştı. Müze laboratuvarında başarılı bir onarımdan geçirilen miğfer, hala müze de sergilenmektedir.”
‘YAZILI EVRAKLAR DE MEVCUT’
Arkeolog ve araştırmacı Soyukaya, hafriyat çalışmaları sırasında ortaya çıkardıkları başka tarihi yapıtların de buranın cephanelik olduğuna işaret ettiğini söylemiş oldu: “Doğu-Batı doğrultusunda uzanan genişçe bir holün iki yanında simetrik bir biçimde odaların sıralandığı yerin kuzey batısında yer alan 76 No’lu Burç’un ortasından toprak künklerle akıtılan, sel sebil olarak tasarlandığını düşündüğümüz bir su sitemi bulunmuştu ve akan suyun önünde de bir Bizans periyodu lahdinin yalak olarak kullanıldığı tespit edilmişti.
Özcesi, açığa çıkarılan ve insitu olarak bulunan farklı periyotlara ilişkin hayli sayıda ve çeşitlilikte cephane materyali buranın cephanelik olduğunu göstermiştir. Osmanlı evraklarında de İçkale’de bulunan cephaneliğe ilişkin ve cephanelik için gönderilen ödeneklerle ilgili dokümanlarda mevcut. Yani İçkale’de bir cephaneliğin olduğu yazılı dokümanlarla de sabittir.”
76 No’lu Burç’taki su sistemi
‘KALINTILAR YOK EDİLDİ’
Sarayın öbür alanda aranması gerektiğine vurgu yapan Nevin Soyukaya, 2015’ten daha sonra bölgede gerçekleşen yıkımlardan da kelam etti ve altyapı hafriyatları sırasında toprak altındaki katmanların ve izlerin yok edildiğine dikkat çekti: “İbn-ül Ezrak, Mervani sarayının yerini tanım ederken Yeni Kapı civarında olduğunu söyler ki, Yeni Kapı ile İçkale içinde sıradan bir uzaklık var” diyen Soyukaya, şunları söylemiş oldu: “Ayrıca 2010’lu senelera kadar Yeni Kapı Burcu olarak da bilinen Mervani devrine ilişkin 67 No’lu Burç’un iç yüzünde, devamındaki surlara bitişik tonoz izli duvar kalıntıları vardı ve bunlar surlara bitişik gecekondulara da duvar oluşturuyordu. Ne yazık ki gecekondular yıkılırken bu duvarlar da yok edildi. 2015 daha sonrası yapılan yıkımlarla alan düz bir toprağa dönüştürüldükten daha sonra yapılan alt yapı kazılarında bu kalıntıların toprak altındaki izleri de yok edildi. Bu duvar kalıntıları ve 67 No’lu Burç’un farklı plan örgüsü düşünüldüğünde, yazılı kaynakların da sarayın Yenikapı civarında olduğu vurgusunu da dikkate alarak, sarayın bu alanda aranması gerektiğini düşünmekteyim. Ayrıyeten eski hava fotoğraflarına bakıldığında bu bölgede büyük boyutlu yapı izleri de seçilebilmektedir. Lakin dediğim üzere, bu bölgede yaşanan yıkım ve altyapı hafriyatları sırasında toprak altındaki katmanların ve izlerin yok edilmesi niçiniyle, bunun tespitinin de çok güç olduğu bir gerçek.”
‘MERVANİLER KÜRT DEVLETİ’
Mervaniler hakkında da bilgi veren Suyukaya, “Mervaniler, El-Cezire olarak da bilinen Üst Mezopotamya’da 983-1085 yılları içinde karar sürmüş bir Kürt Devletidir” dedi.
Diyarbakır’da Mervaniler devrinden günümüze ulaşan yapıtları daha fazlaca surlarda takip edebildiklerini belirten Soyukaya şöyleki devam etti: “Keçi Burcu, Yeni Kapı ve Yenikapı Burcu, Dağkapı’daki Mervani devrinde inşa edilen mescit, Dağkapı’nın tamiratı, İçkale’deki 74 No’lu Burç ve Ongözlü Köprü (bu köprü birinci Roma periyodunda inşa edilmiş, lakin Mervani devrinde neredeyse bir daha ayağı kaldırılmış ve üstündeki kitabeyle de bir daha inşa edildiği belgelenmiştir) sayılabilir. Tüm bu yapıların Mervaniler devrinde yaptırıldığı yahut onarıldığı üzerlerindeki kitabelerle sabittir. bir daha Meyyafarikin’in surlarında büyük tamirler yaptırıp burçlar inşa ettiklerini kitabelerden, Amid’de ve Meyyafarikin’de saray yaptırdıklarını çeşitli yazılı kaynaklardan öğreniyoruz. Amid’de ve Meyyafarikin’de basılan sikkeleri de Mervanilerin bölgedeki hükümdarlıklarının siyasi ve ekonomik bir güç olduğunun ayrıyeten bir delilidir.”
‘MERVANİLER PERİYODUNDA HUZUR VARDI’
“Ne yazık ki Mervaniler hakkında yapılan araştırmalar kâfi derinlikte ve sayıda değildir. halbuki yüzyıllık hükümranlıklarında bölgede çok değerli bir siyasi, iktisadi ve kültürel güce sahipti Mervaniler” tabirini kullanan Arkeolog ve Araştırmacı Nevin Soyukaya, “Farklı etnik ve dine sahip halkların bir ortada yaşamasına imkan tanıyan çoğulcu bir idare anlayışına sahip olduklarını tarihçiler vurguluyor” dedi ve ekledi: “ötürüsıyla bölgelerinde Mervani periyodu huzur ve dirlikle anılmıştır. Mervanilerin idare anlayışıyla yaratılan huzur ortamı, ticaret münasebetlerinin de gelişmesine, bilim ve sanat alanında da gelişmelerin sağlanmasına niye olmuştu. Bu refah, periyodun mimari örnekleri, minyatür sanatıyla bezenmiş yazılı yapıtları üzere biroldukça alana da yansımıştır. Süryani tabiat alimi İbn Bahtişo’nun, Mervani hükümdarı Nasırüddevle’ye ithaf ettiği; “Hayvanların Anatomik Özellikleri ve faydaları” isimli fotoğraflı yapıtı bile Mervani periyodunun, toplumsal, sanatsal ve bilimsel anlayışı hakkında bilgiler sunmaktadır. Kitabın bir nüshası British Museum da bulunmaktadır.”
‘AMİDA HÖYÜK’E ZİYAN VERİLİYOR’
Diyarbakır İçkale’de Amida Höyük hafriyatları ile surlarında onarım çalışmalarının yanı sıra hafriyat çalışmaları da yapılıyor. Soyukaya, bu çalışmalarla ilgili ne düşündüğü sorumuza ise şu cevabı verdi: “Diyarbakır Kalesi, İçkale dahil olmak üzere dünya mirası olarak tescilli bir kültür varlığıdır. Amida Höyük’te kazıların yapılması ya da surlarda müdafaa çalışmalarının yapılması şüphesiz ki gerekli olan çalışmalar lakin, bu çalışmaların uzmanlık, katılımcılık, şeffaflık ve hesap verebilirlik anlayışıyla yapıldığını söylemek hayli güç.
Çünkü Amida Höyük, kentin birinci kurulduğu çekirdek nokta ve tarihi prehistorik periyotlara kadar uzanan bir arkeolojik alan. Arkeolojik hafriyatlar, farklı disiplinlerden tecrübeli bilim insanlarının iştirakiyle oluşan gruplar tarafınca, yanlışsız sistemler uygulanarak, her türlü bulgu ve doküman gerçek tanımlanıp yorumlanarak yapıldığı takdirde hakikat sonuca varılabilir. Lakin Amida Höyük’ün hafriyat başkanlığını, daha evvel hiç bir hafriyat tecrübesi olmayan bir sanat tarihçisinin yapıyor olması da bilinen bir gerçek. ötürüsıyla, olması gerektiği üzere bilimsel bir hafriyat yürütemiyorsanız, 1960’larda yapılan hafriyatlarda ve UNESCO sürecinde yapılan yüzey araştırmalarında tespiti aslına bakarsan yapılmış bulguları yeni tespit etmiş üzere basına açıklamalar yaparak bilimsel bir hafriyat yapıyor görünerek durumu kurtaramayacağınız üzere höyüğe de geri dönüşü imkansız ziyanlar vermiş olursunuz.
‘SURLARDAKİ ÇALIŞMALAR MEÇHUL’
Birebir kriterler onarım çalışmaları için de geçerli, yani tecrübeli, müdafaayı bilimsel yaklaşımları temel alarak gerçekleştirecek gruplarla yapılmalı. Fakat surlardaki onarımlar hayli daha kamuya kapalı bir biçimde yürütülüyor.”
Eski Diyarbakır Müze Müdürü Soyukaya, Surlar’daki onarım çalışmaları hakkında ise şunları lisana getirdi: “Restorasyon çalışmalarının ne kadar yanlışsız yürüdüğü meçhul. Surlar’da yapılacak her türlü uygulamada, surların arkeolojik bir varlık olduğunu unutmadan belgeleme ve müdahaleler yapılmalı. Yani surlarda onarımdan hayli konservasyon uygulanması gerektiği kanaatindeyim. Ayrıyeten UNESCO sürecinde, Kültür Turizm Bakanlığı’ndan talep edilen Diyarbakır Surları Muhafaza Master Planı’nın yapılıp yapılmadığı hala bir muamma. Çünkü aday varlık olan surları UNESCO ismine incelemeye gelen uzmanın, yapılan yanlışlı onarımlara tanıklığı daha sonrasında hazırladığı rapora binaen UNESCO hemen onarımların durdurulmasını, Surlar’ın müdafaa master planının hazırlanmasından daha sonra surlarda muhafaza uygulamalarının yapılabileceğini Kültür Turizm Bakanlığı’na bildirmişti. Türkiye iki yıl kadar onarımları durdurdu lakin daha sonrasında plan yapılmadan bir daha onarım çalışmalarına başlandı. halbuki müdafaa master planı Diyarbakır Surları’nın bütünlüklü korunması için çok gerekli ve bu planın hazırlanıp hazırlanmadığı, hazırlandı ise ne vakit hazırlandığı ve bu çalışmaların plan kapsamında mı yürütüldüğü bilinmemekte.”
bir daha yakın vakitte Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Lideri Doç. Dr. Oktay Bozan, Sur ilçesinde tarihi İçkale’nin kuzey doğusunda Mervanilerin son hükümdarı Nasırüddevle Mansur ve eşinin türbelerinin yerini tespit etmek için yürüttükleri çalışma sırasında Diyarbakır Surları’ndaki 81 burçtan 71’incisinin Mervani Hükümdarı Ebu Tahir Yusuf bin Dimne’nin sarayı olduğunu tespit ettiklerini söylemiş oldu.
Bozan, şu ana kadar 71’inci burç olarak bilinen yerin, aslında periyodun Diyarbakır Valisi de olan Ebu Tahir Yusuf bin Dimne tarafınca yaptırıldığını evraklarla kanıtladıklarını da aktardı.
Kelam konusu alanda yapılan hafriyat çalışmaları arkeolog, araştırmacı ve müellif Nevin Soyukaya’nın Diyarbakır Müze Müdürü olduğu periyotta başlamıştı. Soyukaya Kars’a sürgün edilince hafriyat çalışmaları da durdurulmuştu.
Nevin Soyukaya
Soyukaya’ya, “Siz hafriyat çalışmaları sırasında neler bulmuştunuz? Alanın saraya ilişkin olduğunu gösterir buluntularla karşılaşmış mıydınız?” diye sorduk.
Nevin Soyukaya, evvel tanım edilen yerle ilgili bilgi paylaştı: “Sözü edilen yer, İçkale’nin kuzey doğu köşesidir ve 74 ile 76 nolu burçların çevrelediği alan olarak tanımlanabilir. Oktay Bozan’ın 71. Burç olarak tanımlaması Albert Gabriel’in burçları numaralandırma sistemine bakılırsa yapılmış olmalı ve alanın kuzeydoğu köşesinde bulunan lakin resmi kayıtlarda 75 No’lu Burç olarak isimlendirilen burçtur.”
‘DAHA EVVEL DE BİNLERCE ESER ÇIKARILDI’
Hafriyat alanından daha evvel binlerce yapıtın çıkarıldığını hatırlatan Soyukaya, “Açıklamayı yapanın, hangi evraklara ve bilgilere dayanarak bu kadar kesin konuştuğunu detaylı açıklamadığı için bilemeyeceğim lakin alanda yapılan kazılarla açığa çıkarılan binlerce yapıtı, somut bilgi olarak kabul etmemiş anlaşılan. Ya da bu alanda yapılan kazılardan haberi yok ve yalnızca mevcut mimari kalıntılara bakarak bu biçimde bir fikre sahip olmuş olabilir ki bu olağan bilimsel bir yaklaşım değil” formunda konuştu.
‘BURASI BİR CEPHANELİK’
Kelamı edilen alanda Diyarbakır Müze Müdürlüğü olarak 2006-2012 yılları içinde kendilerinin hafriyatlar yürüttüğünü, 2013’te Kars’a atanması daha sonrasında hafriyat çalışmalarının yarım bırakıldığını belirten Nevin Soyukaya, şunları söylemiş oldu: “Kazıyı başlatmış olduğumız birinci günlerden itibaren yedi yıllık çalışmalar müddetince açığa çıkardığımız bulgular ışığında buranın yüzlerce yıl kullanılagelen bir cephanelik olduğunu tespit etmiştik. Alanda bulunan tüm yerlerden binlerce ok ucu, mızrak uçları, gülleler ve hatta 1. Dünya Savaşı’nda kullanılmış patlayıcılar ve ateşli silahlar dahi bulundu. Patlayıcıları bomba uzmanları eşliğinde açığa çıkarmıştık. Bunların yanı sıra, Geç Roma’dan Osmanlı devrine kadar uzanan farklı periyotlara ilişkin epeyce sayıda sikkeler de bulunmuştu. bir daha patlayıcıları ateşlemede kullanılan ziftlerin saklandığı, ortasında hala kurumuş zift kalıntılarının ve demir çubuklarının olduğu zift güğümleri sıralı bir biçimde açığa çıkarılmıştı. Alanın, ortasındaki silahları çıkarmaya dahi fırsat bulamadan yapının bir yer sarsıntısı kararı yıkıldığını ve enkaz halinde bırakılmış olduğunu, kimi duvarların blok halinde tıpkı tarafa gerçek yıkılmış olmasından, silahların tasniflenmiş halleriyle yerlerde yığın halinde bulunmuş olmasından anlaşılıyordu. Mızrak uçları ve ok uçları büyük oranda demir gereçten imal edilmişti ve ağır bir biçimde korozyonluydular. Müze onarım laboratuvarında, konservasyon ve onarım uygulamaları yapıldı. Alanda bulunan en değerli buluntulardan biri de Memlük Sultanı El-Eşref Kansu’ya ilişkin olduğunu üstündeki Arapça yazılardan tespit ettiğimiz zırh yahut merasim kıyafetine ilişkin bronz aplikler, düğmeler ve son derece hoş işçilikli bir miğfer açığa çıkarılmıştı. Müze laboratuvarında başarılı bir onarımdan geçirilen miğfer, hala müze de sergilenmektedir.”
‘YAZILI EVRAKLAR DE MEVCUT’
Arkeolog ve araştırmacı Soyukaya, hafriyat çalışmaları sırasında ortaya çıkardıkları başka tarihi yapıtların de buranın cephanelik olduğuna işaret ettiğini söylemiş oldu: “Doğu-Batı doğrultusunda uzanan genişçe bir holün iki yanında simetrik bir biçimde odaların sıralandığı yerin kuzey batısında yer alan 76 No’lu Burç’un ortasından toprak künklerle akıtılan, sel sebil olarak tasarlandığını düşündüğümüz bir su sitemi bulunmuştu ve akan suyun önünde de bir Bizans periyodu lahdinin yalak olarak kullanıldığı tespit edilmişti.
Özcesi, açığa çıkarılan ve insitu olarak bulunan farklı periyotlara ilişkin hayli sayıda ve çeşitlilikte cephane materyali buranın cephanelik olduğunu göstermiştir. Osmanlı evraklarında de İçkale’de bulunan cephaneliğe ilişkin ve cephanelik için gönderilen ödeneklerle ilgili dokümanlarda mevcut. Yani İçkale’de bir cephaneliğin olduğu yazılı dokümanlarla de sabittir.”
76 No’lu Burç’taki su sistemi
‘KALINTILAR YOK EDİLDİ’
Sarayın öbür alanda aranması gerektiğine vurgu yapan Nevin Soyukaya, 2015’ten daha sonra bölgede gerçekleşen yıkımlardan da kelam etti ve altyapı hafriyatları sırasında toprak altındaki katmanların ve izlerin yok edildiğine dikkat çekti: “İbn-ül Ezrak, Mervani sarayının yerini tanım ederken Yeni Kapı civarında olduğunu söyler ki, Yeni Kapı ile İçkale içinde sıradan bir uzaklık var” diyen Soyukaya, şunları söylemiş oldu: “Ayrıca 2010’lu senelera kadar Yeni Kapı Burcu olarak da bilinen Mervani devrine ilişkin 67 No’lu Burç’un iç yüzünde, devamındaki surlara bitişik tonoz izli duvar kalıntıları vardı ve bunlar surlara bitişik gecekondulara da duvar oluşturuyordu. Ne yazık ki gecekondular yıkılırken bu duvarlar da yok edildi. 2015 daha sonrası yapılan yıkımlarla alan düz bir toprağa dönüştürüldükten daha sonra yapılan alt yapı kazılarında bu kalıntıların toprak altındaki izleri de yok edildi. Bu duvar kalıntıları ve 67 No’lu Burç’un farklı plan örgüsü düşünüldüğünde, yazılı kaynakların da sarayın Yenikapı civarında olduğu vurgusunu da dikkate alarak, sarayın bu alanda aranması gerektiğini düşünmekteyim. Ayrıyeten eski hava fotoğraflarına bakıldığında bu bölgede büyük boyutlu yapı izleri de seçilebilmektedir. Lakin dediğim üzere, bu bölgede yaşanan yıkım ve altyapı hafriyatları sırasında toprak altındaki katmanların ve izlerin yok edilmesi niçiniyle, bunun tespitinin de çok güç olduğu bir gerçek.”
‘MERVANİLER KÜRT DEVLETİ’
Mervaniler hakkında da bilgi veren Suyukaya, “Mervaniler, El-Cezire olarak da bilinen Üst Mezopotamya’da 983-1085 yılları içinde karar sürmüş bir Kürt Devletidir” dedi.
Diyarbakır’da Mervaniler devrinden günümüze ulaşan yapıtları daha fazlaca surlarda takip edebildiklerini belirten Soyukaya şöyleki devam etti: “Keçi Burcu, Yeni Kapı ve Yenikapı Burcu, Dağkapı’daki Mervani devrinde inşa edilen mescit, Dağkapı’nın tamiratı, İçkale’deki 74 No’lu Burç ve Ongözlü Köprü (bu köprü birinci Roma periyodunda inşa edilmiş, lakin Mervani devrinde neredeyse bir daha ayağı kaldırılmış ve üstündeki kitabeyle de bir daha inşa edildiği belgelenmiştir) sayılabilir. Tüm bu yapıların Mervaniler devrinde yaptırıldığı yahut onarıldığı üzerlerindeki kitabelerle sabittir. bir daha Meyyafarikin’in surlarında büyük tamirler yaptırıp burçlar inşa ettiklerini kitabelerden, Amid’de ve Meyyafarikin’de saray yaptırdıklarını çeşitli yazılı kaynaklardan öğreniyoruz. Amid’de ve Meyyafarikin’de basılan sikkeleri de Mervanilerin bölgedeki hükümdarlıklarının siyasi ve ekonomik bir güç olduğunun ayrıyeten bir delilidir.”
‘MERVANİLER PERİYODUNDA HUZUR VARDI’
“Ne yazık ki Mervaniler hakkında yapılan araştırmalar kâfi derinlikte ve sayıda değildir. halbuki yüzyıllık hükümranlıklarında bölgede çok değerli bir siyasi, iktisadi ve kültürel güce sahipti Mervaniler” tabirini kullanan Arkeolog ve Araştırmacı Nevin Soyukaya, “Farklı etnik ve dine sahip halkların bir ortada yaşamasına imkan tanıyan çoğulcu bir idare anlayışına sahip olduklarını tarihçiler vurguluyor” dedi ve ekledi: “ötürüsıyla bölgelerinde Mervani periyodu huzur ve dirlikle anılmıştır. Mervanilerin idare anlayışıyla yaratılan huzur ortamı, ticaret münasebetlerinin de gelişmesine, bilim ve sanat alanında da gelişmelerin sağlanmasına niye olmuştu. Bu refah, periyodun mimari örnekleri, minyatür sanatıyla bezenmiş yazılı yapıtları üzere biroldukça alana da yansımıştır. Süryani tabiat alimi İbn Bahtişo’nun, Mervani hükümdarı Nasırüddevle’ye ithaf ettiği; “Hayvanların Anatomik Özellikleri ve faydaları” isimli fotoğraflı yapıtı bile Mervani periyodunun, toplumsal, sanatsal ve bilimsel anlayışı hakkında bilgiler sunmaktadır. Kitabın bir nüshası British Museum da bulunmaktadır.”
‘AMİDA HÖYÜK’E ZİYAN VERİLİYOR’
Diyarbakır İçkale’de Amida Höyük hafriyatları ile surlarında onarım çalışmalarının yanı sıra hafriyat çalışmaları da yapılıyor. Soyukaya, bu çalışmalarla ilgili ne düşündüğü sorumuza ise şu cevabı verdi: “Diyarbakır Kalesi, İçkale dahil olmak üzere dünya mirası olarak tescilli bir kültür varlığıdır. Amida Höyük’te kazıların yapılması ya da surlarda müdafaa çalışmalarının yapılması şüphesiz ki gerekli olan çalışmalar lakin, bu çalışmaların uzmanlık, katılımcılık, şeffaflık ve hesap verebilirlik anlayışıyla yapıldığını söylemek hayli güç.
Çünkü Amida Höyük, kentin birinci kurulduğu çekirdek nokta ve tarihi prehistorik periyotlara kadar uzanan bir arkeolojik alan. Arkeolojik hafriyatlar, farklı disiplinlerden tecrübeli bilim insanlarının iştirakiyle oluşan gruplar tarafınca, yanlışsız sistemler uygulanarak, her türlü bulgu ve doküman gerçek tanımlanıp yorumlanarak yapıldığı takdirde hakikat sonuca varılabilir. Lakin Amida Höyük’ün hafriyat başkanlığını, daha evvel hiç bir hafriyat tecrübesi olmayan bir sanat tarihçisinin yapıyor olması da bilinen bir gerçek. ötürüsıyla, olması gerektiği üzere bilimsel bir hafriyat yürütemiyorsanız, 1960’larda yapılan hafriyatlarda ve UNESCO sürecinde yapılan yüzey araştırmalarında tespiti aslına bakarsan yapılmış bulguları yeni tespit etmiş üzere basına açıklamalar yaparak bilimsel bir hafriyat yapıyor görünerek durumu kurtaramayacağınız üzere höyüğe de geri dönüşü imkansız ziyanlar vermiş olursunuz.
‘SURLARDAKİ ÇALIŞMALAR MEÇHUL’
Birebir kriterler onarım çalışmaları için de geçerli, yani tecrübeli, müdafaayı bilimsel yaklaşımları temel alarak gerçekleştirecek gruplarla yapılmalı. Fakat surlardaki onarımlar hayli daha kamuya kapalı bir biçimde yürütülüyor.”
Eski Diyarbakır Müze Müdürü Soyukaya, Surlar’daki onarım çalışmaları hakkında ise şunları lisana getirdi: “Restorasyon çalışmalarının ne kadar yanlışsız yürüdüğü meçhul. Surlar’da yapılacak her türlü uygulamada, surların arkeolojik bir varlık olduğunu unutmadan belgeleme ve müdahaleler yapılmalı. Yani surlarda onarımdan hayli konservasyon uygulanması gerektiği kanaatindeyim. Ayrıyeten UNESCO sürecinde, Kültür Turizm Bakanlığı’ndan talep edilen Diyarbakır Surları Muhafaza Master Planı’nın yapılıp yapılmadığı hala bir muamma. Çünkü aday varlık olan surları UNESCO ismine incelemeye gelen uzmanın, yapılan yanlışlı onarımlara tanıklığı daha sonrasında hazırladığı rapora binaen UNESCO hemen onarımların durdurulmasını, Surlar’ın müdafaa master planının hazırlanmasından daha sonra surlarda muhafaza uygulamalarının yapılabileceğini Kültür Turizm Bakanlığı’na bildirmişti. Türkiye iki yıl kadar onarımları durdurdu lakin daha sonrasında plan yapılmadan bir daha onarım çalışmalarına başlandı. halbuki müdafaa master planı Diyarbakır Surları’nın bütünlüklü korunması için çok gerekli ve bu planın hazırlanıp hazırlanmadığı, hazırlandı ise ne vakit hazırlandığı ve bu çalışmaların plan kapsamında mı yürütüldüğü bilinmemekte.”