“Güneş batmış ay batmış
Batmamış halk yıldızı
Gurbeti sıla yapmış
Türk yapmış yalnızlığı
Ruhi Su’nun ses kızı
Yüreğini turna yapmış
Kanat yapmış sesini
Acılarını çiçek yapmış
Karacoğlan koklayınca
Unutuvermiş öldüğünü
Dirilip ayağa kalkmış”
Ali Yüce
Sümeyra Çakır‘ın 44 yıllık hayatını anlatan bu dizelerin sahibi şair Ali Büyük. “Ruhi Su‘nun ses kızı”nı bugün Türkiye‘de genç jenerasyon pek tanımasa da 1970-1990 periyoduna tanıklık eden sol jenerasyon için Sümeyra Çakır yeri doldurulamaz bir ses olarak hatırlanır. Çakır, Ruhi Su ve Ruhi Su Dostlar Korosu ile bir arada yaptıkları ‚‘‘El Kapıları‘‘, ‘‘Barış ve Gurbet Türküleri‘‘, ‘Allı Turnam‘‘ üzere albümleri ile 1980 öncesi Türkiye‘de halk müziği ve protest müzik akımının önde gelen temsilcilerindendir.
Ne var ki, 12 Eylül onu da bir fazlaca sanatçı ve entelektüel üzere memleketinden başka düşürür. 1980‘de Almanya’da düzenlenen Türkiye Haftası’na Berlin Senatosu’nun davetiyle katılan Sümeyra Çakır’a burada Enternasyonal Marşı’nı söylemiş olduği öne sürülen sebebi ile Türkiye tarafınca dava açılır. 1980 daha sonrası müzik hayatını yurtharicinde devam ettirmek zorunda kalır. Çakır ne yazık ki ülkesine geri dönemeyecektir. Gurbette yakalandığı amansız hastalığa direnemeyip 1990‘da Frankfurt’ta hayata veda ettiğinde çabucak hemen 44 yaşındadır.
‘SERÇELERİN SÜVARİSİ’ BİRİNCİ SEFER TÜRKİYE’DE
Yaklaşık 30 yıl evvel Frankfurt’ta Türkiye‘den göç etmiş üç tiyatrocunun kurmuş olduğu Güneş Theater, Sümeyra Çakır’ın sürgünde geçen hayatını mevzu alan “Serçelerin Süvarisi”ni birinci defa Türkiye‘de sahneleyecek. Bu sayede Sümeyra‘yı halihazırda tanıyan kitle, sanatkarla uzun bir ortadan daha sonra, üstelik kendi memleketinde bir daha buluşacak. Genç nesil dinleyiciler ise Türkiye‘nin Mercedes Sosa‘sıyla birinci defa tanışacak. Türkiye prömiyeri bu akşam Caddebostan Kültür Merkezi‘nde gerçekleştirilecek “Serçelerin Süvarisi”, 22 Kasım tarihinde de Avcılar Barış Manço Kültür Merkezi’nde, aralık ayında İstanbul ve İzmir‘de, 2023’te ise yurtarasında farklı kentlerde sahnelenecek.
Sümeyra Çakır’ın hikayesiyle şimdiki bir göç kıssasını buluşturan, “Serçelerin Süvarisi” isimli senfonik oyun, tiyatronun kurucularından Müjdat Albak ile Sümeyra Çakır‘ın yol arkadaşı Hasan Çakır tarafınca yazıldı. Sümeyra Çakır’ın sesini Türkiye’de bir daha dinleyicilerle buluşturacak oyunun direktörü Müjdat Albak ile konuştuk.
Müjdat Albak, Tülay Yomgacı, Cüneyt Sezer
Oyun fikri nasıl gündeme geldi?
Sümeyra Çakır sürgünde olduğu son yılını Frankfurt‘ta geçirmişti, onu burada kaybettik. ötürüsıyla Frankfurt hala onun anılarını taşıyan bir kent. Eşi, yol arkadaşı Hasan Çakır da burada yaşıyordu. Hasan ağabey, Sümeyra Çakır ile ilgili anmaları oyuncu Tülay Yongacı ile birlikte uzun vakittir organize ediyordu. ötürüsıyla Sümeyra ile ilgili bir eser sahneleme fikrini düşünmeye birinci başladığımızda Hasan ağabeye danışmak, onun olurunu almak vazgeçilmezdi. Hasan Çakır biz şahsi arşivini açtı, ayrıyeten oyun yazım sürecine büyük takviye oldu.
Türkiye’den Almanya’ya emekçi göçünün 60. yılı ötürüsıyla birinci kere geçen yıl Almanya’da sahneledik oyunumuzu. İki lisanlı olarak Alman izleyiciye de seslendik. 2022-2023 devrinde ise bu öyküyü Türkiye‘de seyirci karşısına çıkarmaya karar verdik.
Tanıtım metninde şöyleki belirtilmiş: “Oyunda yaşadığı zorluklardan dolayı ülkesini terk etmek durumunda kalan tanınmış oyuncu Selin Özsu karakteri, Sümeyra Çakır’ın hayat hikayesiyle buluşuyor”. Sümeyra‘nın hayat hikayesi mü, yoksa bir göç öyküsü mi; oyunda hangisi öne çıkıyor?
Hikâye aslında daha katmanlı bir yapıya sahip. Almanya‘ya yeni göç etmiş bir tiyatro sanatkarının Sümeyra Çakır’ın öyküsüyle tanışması ve onu kamuoyuna hatırlatmak için giriştiği bir eser oluşturma serüvenini anlatıyor. Aslında yurtdışına göç etmiş bir epey sanatkarın da kendisinden ortak noktalar bulabileceği bir kıssa bu.
Ben de 1997‘de birinci sefer yurtdışına çıktım. 2015‘e dek Türkiye‘ye gelemedim. Bu süreçte Melike Demirağ, Tuncel Kurtiz, Cem Karaca üzere isimlerin yurtharicindeki gayretlerini fazlaca yakından takip ettim. Artık göçen yeni bir nesil var, Türkiye‘den genç sanatkarların bir kısmı bu vakitte geleceklerini yurtharicinde kurmaya çalışıyor. Farklı jenerasyonlardan göçmenler olarak yaşadığımız ortak taraflar de var, farklılaşan istikametler de. Öykümüz Sümeyra Çakır’ın öyküsü kadar bu eksen üzerine de heyeti.
Ne üzere farklılıklar var bu devir göç edenlerle evvelki jenerasyon göçmenler içinde?
Bizim üzere 90‘larda göç etmiş olanlar, yurtharicinde finansal açıdan daha büyük zorluklar yaşadı. Burada var olabilmek için lisan manisi çıktı karşımıza her şeydilk evvel. Biz, lisan konusu başta olmak üzere bir hayli pürüzü sıfırdan değil eksi beşten başlayarak aşmaya çalıştık. Almanca öğrenmemiz gerekiyordu, öğrendik. Kendimizi buradaki sanat etrafına kabul ettirdik. Çünkü Almanya‘da kültürlerarası projelerde var olabilmek için lisanı konuşmak, o lisanla izleyiciye hitap etmek zorundasınız.
Şimdilerde, bilhassa Seyahat daha sonrası yurtdışına göç eden kuşak ise sıklıkla İngilizce bilen, uygun eğitimli ve maddi manada daha avantajlı bir profile sahip. Lakin Almanya açısından söylemek gerekirse, lisan mahzuru bu tanım ettiğim profil için kıymetli bir bariyer. Bu yüzden Türkiye‘den Almanya‘ya göç eden genç sanatkarların bir kısmı daha kozmopolit olan Berlin‘i tercih ederken, bir kısmı de İngiltere‘yi seçiyor.
Sümeyra Çakır
‘BİZİM JENERASYONUMUZ KOLEKTİF ŞUUR KONUSUNDA DAHA ÖRGÜTLÜYDÜ’
Başka ne üzere farklılıklar gözlüyorsunuz sizin jenerasyon ve yeni nesil göçmenler içinde?
Bizim jenerasyonumuz kolektif şuur konusunda biraz daha örgütlü bir nesildi. 1980 ve 1990‘larda göçen sanatkarlar yurtharicinde kendilerini kucaklayan bir kitle bulabiliyordu. Bu periyot ise, biraz da bireyselleşmenin kararı olarak yurtharicinde daha yalnız hissedebiliyorsunuz. Avrupa yalnızlaşma hissini daha ağır hissettiğiniz bir coğrafya sonuçta.
Biz, Tülay Yongacı ve Cüneyt Sezer ile Frankfurt‘ta Güneş Tiyatrosu‘nu kurarken kolektif var olma halini kaybetmemek için yola çıktık. Yaklaşık 30 yıldır beraberyiz. Sıkıntı süreçlerden geçerken birbirimize tutunduk. 2002’ye kadar Türkiye ve Avrupa’da oyunlar sahneledik. 2005‘de kendi tiyatro salonumuzu açtık. 2008-2010 yılları içinde Avrupa-Türkiye Tiyatro Müsabakaları Projesi’yle Türkiye sonları haricinde Türkçe lisanı ile bugüne kadar yapılmış en kapsamlı tiyatro tertibini gerçekleştirdik. 2018’den bu yana da Internasyonal Theater Frankfurt Tiyatrosu’nun işletmesini üstleniyoruz.
Sümeyra‘nın hayat arkadaşı Hasan Çakır‘ın oyuna katkısından bahsettiniz…
Artık ortamızda olmayan kimi isimlerin, sanatkarların akabinde yapılan birtakım işlerde yaşanan meseleleri gördük, hepimiz biliyoruz. Bizim talihimiz Hasan ağabeyin oyunun başından bu yana takviyesini esirgememesi oldu. Oyunun kurgusuna dair olurunu, yardımını aldık. şahsi arşivini açması epey kıymetliydi. Bu açıdan müteşekkiriz.
‘SÜMEYRA ÇAKIR’IN YAPITLARINI, SENFONİK ORKESTRA EŞLİĞİNDE KENDİ SESİNDEN DİNLEYECEĞİZ’
Sümeyra‘nın sesini özleyenler oyunda ne ile karşılaşacak, ipucu alabilir miyiz?
Halk ezgilerimizi Batı formatında yorumlayan Ruhi Su ve klasik müzik eğitimi almış olan Sümeyra Çakır biliyorsunuz uzun mühlet birlikte çalıştılar. İkisinin ortak eğilimi ve isteği halk ezgilerini senfonik bir altyapı ile icra etmekti. Lakin bunu yaşadıkları periyotta siyasi baskılar niçiniyle gerçekleştiremediler. O niçinle, bu yapıtları senfonik bir orkestra eşliğinde Sümeyra Çakır’a söyletebilir miyiz diye düşünürken, bestekar Kerem Memişoğlu ile yollarımız kesişti. Kerem Memişoğlu yapıtları yeni bir orkestrasyon ile düzenledi. Sümeyra Çakır’ın ve olağan Ruhi Su‘nun yaşarken hayalini kurduğu bu projeyi bu oyunla birinci sefer hayata geçirmiş olduk. Oyunda Sümeyra Çakır’ın 30-40 yıl evvel söylemiş olduği yapıtları, senfonik orkestra eşliğinde kendi sesinden dinleyeceğiz. Umuyorum seyirciler için de manalı bir buluşma olacak.
Batmamış halk yıldızı
Gurbeti sıla yapmış
Türk yapmış yalnızlığı
Ruhi Su’nun ses kızı
Yüreğini turna yapmış
Kanat yapmış sesini
Acılarını çiçek yapmış
Karacoğlan koklayınca
Unutuvermiş öldüğünü
Dirilip ayağa kalkmış”
Ali Yüce
Sümeyra Çakır‘ın 44 yıllık hayatını anlatan bu dizelerin sahibi şair Ali Büyük. “Ruhi Su‘nun ses kızı”nı bugün Türkiye‘de genç jenerasyon pek tanımasa da 1970-1990 periyoduna tanıklık eden sol jenerasyon için Sümeyra Çakır yeri doldurulamaz bir ses olarak hatırlanır. Çakır, Ruhi Su ve Ruhi Su Dostlar Korosu ile bir arada yaptıkları ‚‘‘El Kapıları‘‘, ‘‘Barış ve Gurbet Türküleri‘‘, ‘Allı Turnam‘‘ üzere albümleri ile 1980 öncesi Türkiye‘de halk müziği ve protest müzik akımının önde gelen temsilcilerindendir.
Ne var ki, 12 Eylül onu da bir fazlaca sanatçı ve entelektüel üzere memleketinden başka düşürür. 1980‘de Almanya’da düzenlenen Türkiye Haftası’na Berlin Senatosu’nun davetiyle katılan Sümeyra Çakır’a burada Enternasyonal Marşı’nı söylemiş olduği öne sürülen sebebi ile Türkiye tarafınca dava açılır. 1980 daha sonrası müzik hayatını yurtharicinde devam ettirmek zorunda kalır. Çakır ne yazık ki ülkesine geri dönemeyecektir. Gurbette yakalandığı amansız hastalığa direnemeyip 1990‘da Frankfurt’ta hayata veda ettiğinde çabucak hemen 44 yaşındadır.
‘SERÇELERİN SÜVARİSİ’ BİRİNCİ SEFER TÜRKİYE’DE
Yaklaşık 30 yıl evvel Frankfurt’ta Türkiye‘den göç etmiş üç tiyatrocunun kurmuş olduğu Güneş Theater, Sümeyra Çakır’ın sürgünde geçen hayatını mevzu alan “Serçelerin Süvarisi”ni birinci defa Türkiye‘de sahneleyecek. Bu sayede Sümeyra‘yı halihazırda tanıyan kitle, sanatkarla uzun bir ortadan daha sonra, üstelik kendi memleketinde bir daha buluşacak. Genç nesil dinleyiciler ise Türkiye‘nin Mercedes Sosa‘sıyla birinci defa tanışacak. Türkiye prömiyeri bu akşam Caddebostan Kültür Merkezi‘nde gerçekleştirilecek “Serçelerin Süvarisi”, 22 Kasım tarihinde de Avcılar Barış Manço Kültür Merkezi’nde, aralık ayında İstanbul ve İzmir‘de, 2023’te ise yurtarasında farklı kentlerde sahnelenecek.
Sümeyra Çakır’ın hikayesiyle şimdiki bir göç kıssasını buluşturan, “Serçelerin Süvarisi” isimli senfonik oyun, tiyatronun kurucularından Müjdat Albak ile Sümeyra Çakır‘ın yol arkadaşı Hasan Çakır tarafınca yazıldı. Sümeyra Çakır’ın sesini Türkiye’de bir daha dinleyicilerle buluşturacak oyunun direktörü Müjdat Albak ile konuştuk.
Müjdat Albak, Tülay Yomgacı, Cüneyt Sezer
Oyun fikri nasıl gündeme geldi?
Sümeyra Çakır sürgünde olduğu son yılını Frankfurt‘ta geçirmişti, onu burada kaybettik. ötürüsıyla Frankfurt hala onun anılarını taşıyan bir kent. Eşi, yol arkadaşı Hasan Çakır da burada yaşıyordu. Hasan ağabey, Sümeyra Çakır ile ilgili anmaları oyuncu Tülay Yongacı ile birlikte uzun vakittir organize ediyordu. ötürüsıyla Sümeyra ile ilgili bir eser sahneleme fikrini düşünmeye birinci başladığımızda Hasan ağabeye danışmak, onun olurunu almak vazgeçilmezdi. Hasan Çakır biz şahsi arşivini açtı, ayrıyeten oyun yazım sürecine büyük takviye oldu.
Türkiye’den Almanya’ya emekçi göçünün 60. yılı ötürüsıyla birinci kere geçen yıl Almanya’da sahneledik oyunumuzu. İki lisanlı olarak Alman izleyiciye de seslendik. 2022-2023 devrinde ise bu öyküyü Türkiye‘de seyirci karşısına çıkarmaya karar verdik.
Tanıtım metninde şöyleki belirtilmiş: “Oyunda yaşadığı zorluklardan dolayı ülkesini terk etmek durumunda kalan tanınmış oyuncu Selin Özsu karakteri, Sümeyra Çakır’ın hayat hikayesiyle buluşuyor”. Sümeyra‘nın hayat hikayesi mü, yoksa bir göç öyküsü mi; oyunda hangisi öne çıkıyor?
Hikâye aslında daha katmanlı bir yapıya sahip. Almanya‘ya yeni göç etmiş bir tiyatro sanatkarının Sümeyra Çakır’ın öyküsüyle tanışması ve onu kamuoyuna hatırlatmak için giriştiği bir eser oluşturma serüvenini anlatıyor. Aslında yurtdışına göç etmiş bir epey sanatkarın da kendisinden ortak noktalar bulabileceği bir kıssa bu.
Ben de 1997‘de birinci sefer yurtdışına çıktım. 2015‘e dek Türkiye‘ye gelemedim. Bu süreçte Melike Demirağ, Tuncel Kurtiz, Cem Karaca üzere isimlerin yurtharicindeki gayretlerini fazlaca yakından takip ettim. Artık göçen yeni bir nesil var, Türkiye‘den genç sanatkarların bir kısmı bu vakitte geleceklerini yurtharicinde kurmaya çalışıyor. Farklı jenerasyonlardan göçmenler olarak yaşadığımız ortak taraflar de var, farklılaşan istikametler de. Öykümüz Sümeyra Çakır’ın öyküsü kadar bu eksen üzerine de heyeti.
Ne üzere farklılıklar var bu devir göç edenlerle evvelki jenerasyon göçmenler içinde?
Bizim üzere 90‘larda göç etmiş olanlar, yurtharicinde finansal açıdan daha büyük zorluklar yaşadı. Burada var olabilmek için lisan manisi çıktı karşımıza her şeydilk evvel. Biz, lisan konusu başta olmak üzere bir hayli pürüzü sıfırdan değil eksi beşten başlayarak aşmaya çalıştık. Almanca öğrenmemiz gerekiyordu, öğrendik. Kendimizi buradaki sanat etrafına kabul ettirdik. Çünkü Almanya‘da kültürlerarası projelerde var olabilmek için lisanı konuşmak, o lisanla izleyiciye hitap etmek zorundasınız.
Şimdilerde, bilhassa Seyahat daha sonrası yurtdışına göç eden kuşak ise sıklıkla İngilizce bilen, uygun eğitimli ve maddi manada daha avantajlı bir profile sahip. Lakin Almanya açısından söylemek gerekirse, lisan mahzuru bu tanım ettiğim profil için kıymetli bir bariyer. Bu yüzden Türkiye‘den Almanya‘ya göç eden genç sanatkarların bir kısmı daha kozmopolit olan Berlin‘i tercih ederken, bir kısmı de İngiltere‘yi seçiyor.
Sümeyra Çakır
‘BİZİM JENERASYONUMUZ KOLEKTİF ŞUUR KONUSUNDA DAHA ÖRGÜTLÜYDÜ’
Başka ne üzere farklılıklar gözlüyorsunuz sizin jenerasyon ve yeni nesil göçmenler içinde?
Bizim jenerasyonumuz kolektif şuur konusunda biraz daha örgütlü bir nesildi. 1980 ve 1990‘larda göçen sanatkarlar yurtharicinde kendilerini kucaklayan bir kitle bulabiliyordu. Bu periyot ise, biraz da bireyselleşmenin kararı olarak yurtharicinde daha yalnız hissedebiliyorsunuz. Avrupa yalnızlaşma hissini daha ağır hissettiğiniz bir coğrafya sonuçta.
Biz, Tülay Yongacı ve Cüneyt Sezer ile Frankfurt‘ta Güneş Tiyatrosu‘nu kurarken kolektif var olma halini kaybetmemek için yola çıktık. Yaklaşık 30 yıldır beraberyiz. Sıkıntı süreçlerden geçerken birbirimize tutunduk. 2002’ye kadar Türkiye ve Avrupa’da oyunlar sahneledik. 2005‘de kendi tiyatro salonumuzu açtık. 2008-2010 yılları içinde Avrupa-Türkiye Tiyatro Müsabakaları Projesi’yle Türkiye sonları haricinde Türkçe lisanı ile bugüne kadar yapılmış en kapsamlı tiyatro tertibini gerçekleştirdik. 2018’den bu yana da Internasyonal Theater Frankfurt Tiyatrosu’nun işletmesini üstleniyoruz.
Sümeyra‘nın hayat arkadaşı Hasan Çakır‘ın oyuna katkısından bahsettiniz…
Artık ortamızda olmayan kimi isimlerin, sanatkarların akabinde yapılan birtakım işlerde yaşanan meseleleri gördük, hepimiz biliyoruz. Bizim talihimiz Hasan ağabeyin oyunun başından bu yana takviyesini esirgememesi oldu. Oyunun kurgusuna dair olurunu, yardımını aldık. şahsi arşivini açması epey kıymetliydi. Bu açıdan müteşekkiriz.
‘SÜMEYRA ÇAKIR’IN YAPITLARINI, SENFONİK ORKESTRA EŞLİĞİNDE KENDİ SESİNDEN DİNLEYECEĞİZ’
Sümeyra‘nın sesini özleyenler oyunda ne ile karşılaşacak, ipucu alabilir miyiz?
Halk ezgilerimizi Batı formatında yorumlayan Ruhi Su ve klasik müzik eğitimi almış olan Sümeyra Çakır biliyorsunuz uzun mühlet birlikte çalıştılar. İkisinin ortak eğilimi ve isteği halk ezgilerini senfonik bir altyapı ile icra etmekti. Lakin bunu yaşadıkları periyotta siyasi baskılar niçiniyle gerçekleştiremediler. O niçinle, bu yapıtları senfonik bir orkestra eşliğinde Sümeyra Çakır’a söyletebilir miyiz diye düşünürken, bestekar Kerem Memişoğlu ile yollarımız kesişti. Kerem Memişoğlu yapıtları yeni bir orkestrasyon ile düzenledi. Sümeyra Çakır’ın ve olağan Ruhi Su‘nun yaşarken hayalini kurduğu bu projeyi bu oyunla birinci sefer hayata geçirmiş olduk. Oyunda Sümeyra Çakır’ın 30-40 yıl evvel söylemiş olduği yapıtları, senfonik orkestra eşliğinde kendi sesinden dinleyeceğiz. Umuyorum seyirciler için de manalı bir buluşma olacak.