ANKARA – Bugün, Türk Beşleri’nden 6 Ocak 1991 tarihinde kaybettiğimiz klasik müzik bestekarı, müzik eğitimcisi ve etnomüzikolog Ahmed Adnan Saygun’un (1907-1991) 31. mevt yıldönümü.
Türkiye Cumhuriyeti tarihinin sahnelenen birinci operası olan Özsoy Operası’nın 27 yaşındaki bestekarı, “Yunus Emre Oratoryosu” ile Cumhuriyet devri Türk müziğine damgasını vurmuş müzisyen ve devlet sanatkarı unvanını alan birinci sanatçı olan Saygun’un yetiştirdiği hayli sayıda öğrencisi içinden 2. Piyano Konçertosunu ithaf ettiği piyanist-devlet sanatkarı Gülsin Onay, Saygun’un yapıtlarını Japonya’dan Amerika Birleşik Devletleri’ne dek biroldukça konserinde seslendirerek tüm dünyaya tanıtılmasında değerli bir elçi oldu.
ONAY: ATATÜRK HER GÜN PROVALARA GİDERMİŞ
Gazete Duvar’a konuşan Onay, “Bana fazlaca kıymetli ve olağanüstü bir hoca olarak öğrettikleriyle tüm müzikal temelimi kurdu. Bestekar olarak, tartışılmaz biçimde çağımızın en büyük bestekarlarından biridir. Bugüne dek onun konçertolarını, solo piyano yapıtlarını 80 ülkede seslendirdim, notalarını müzisyen dostlarıma dağıttım. Saygun’un müziğini birinci kere dinleyenlerin, şaşkınlıkla karışık hayranlıklarını gördüm. Konçertosunu bana ithaf etmesi ise, mesleğimin en değerli mükafatı oldu,” diyor.
Onay’a göre bugün ülkemizdeki klasik müzik yaşantımızın gelişmişliğinin arkasında Mustafa Kemal Atatürk ve Saygun’un rolü pek büyük. Çünkü Özsoy Operası, Atatürk’ün şahsen isteği üzerine iki ay üzere kısa bir müddetde o devrin zorlukları ve yoklukları içerisinde yazıldı ve Türkiye’yi o devirde ziyaret eden İran Şahı İstek Şah Pehlevi onuruna sahnelendi.
Atatürk’ün Saygun’a sipariş ettiği bir daha sonraki opera ise Taş Bebek Operası idi ve erken Cumhuriyet devrinin yeni kuşak yurttaşlarını mevzu aldı.
Onay, “Saygun’un bana anlattıklarına göre, Atatürk her gün provaya gidermiş ve tüm gelişmelerle tek tek ilgilenerek takip edermiş” diyor. Operada bariton Nurullah Taşkıran, soprano Nimet Vahit ve Semiha Berksoy oynamıştı ve Türkiye’de ulusal bir operanın kurulmasında bu teşebbüs değerli bir adım sayılıyor.
Onay, Saygun’un yapıtlarının dünya çapında en kuvvetli yorumcusu olarak tanınıyor.
BERKİ: SAYGUN’UN FARKI, ESİN KAYNAKLARININ ÇEŞİTLİLİĞİ
Saygun müziğinin tahlili konusunda ağır akademik çalışmalarda bulunan Hacettepe Üniversitesi Ankara Devlet Konservatuvarı Müzikoloji kısım lideri Türev Berki’ye nazaran, Saygun’un, Türkiye’de klasik müzik beğenisinin yerleşmesi ve anlaşılırlığının artması açısından ehemmiyeti, kendisinin 1924’ten itibaren hayatı boyunca sürdürdüğü, 60 yılı aşkın “öğretmenlik” serüveninin mamüllerinde aranabilir.
Gazete Duvar’a konuşan Berki, “Bu eserlere örnek olarak Lise Müzik Kitabı, Musiki Nazariyatı ve Toplu Solfej başlıklı kitaplar gösterilebilir. Yalnız müzik profesyonelleri için değil, müzikseverler, sanatseverlere yönelik olarak kaleme aldığı, gazete, mecmua ve mecmualarda yayımlanmış, 100’ü aşkın yazısı mevcut,” diyor.
Berki’ye bakılırsa, Saygun, bir bestekar olarak, bilhassa Yunus Emre, Kerem, Köroğlu üzere vokal yapıtlarında, bahis olarak halk kültürü karakterlerini odağa taşımasının yanında; kullandığı motifler ve onları sergileme tutumu ötürüsıyla halkın müziğini, bir daha halka, lakin yeni bir anlayışla sundu.
“Saygun’u bir epeyce çağdaşı besteciden farklı kılan en bariz ögesi, onun esin kaynaklarının çeşitliliği” diyen Berki, bu esin kaynakları içinde Alman ve Fransız üslubundan halk edebiyatına, Eski Yunan müziğinden Balkan coğrafyası müziği, Osmanlı divan müziğine dek farklı müzik cinslerini sayıyor ve ekliyor:
“Tüm bu bileşenler, Saygun’un şahsi ses dünyasının ortasında eriyerek yeni bir bütünün öğeleri durumuna geldiler. Tüm bu kaynaklar onun müziğinde birbiriyle uyumludur.”
GÖKMEN: SAYGUN TEK YAPITA İNDİRGENEMEZ
Geçtiğimiz sene Yunus Emre’nin vefatının 700. yılı ötürüsıyla Saygun’un Yunus Emre Oratoryosu’nun seslendirildiği orkestraları yöneten, öncesinde de Saygun’un birfazlaca senfonisinin ve konçertosunun orkestra eşliğinde Rusya’dan Ukrayna’ya, Almanya, Fransa, İtalya’ya dek dünya çapında yönetilmesine imza atan maestro Rengim Gökmen’e göre, Saygun, Türk müzik tarihli en kıymetli şahısların başında geliyor.
Gazete Duvar’a konuşan Gökmen, “Saygun’un besteciliği, kuramcılığı, araştırmacılığı, eğitimciliği, müziğe hem sanatsal hem bilimsel manada katmış oldukları tartışılmayacak kıymettedir. Yunus Emre Oratoryosu kanaatimce Anadolu topraklarında yazılmış en kıymetli yapıtların başında geliyor. Lakin Saygun, tek yapıta indirgenemeyecek bir bestekar,” diyor.
Gökmen’in opera sanatkarı olan annesi Muazzez Gökmen, Yunus Emre Oratoryosu’nun birinci icrasında 1946 yılında soprano partisyonunda misyon almıştı ve hem annesi birebir vakitte tiyatro sanatkarı olan babası kendisinin öğrencisi ve dostu olduğu için Saygun, Gökmen’in de müzik ömründe değerli bir yol göstericilik rolü üstlenmişti.
“Ona sırf öğretmenim değil, büyük ustam, çağdaş müziğimizin kutup yıldızı demek daha gerçek olur diye düşünürüm ben. Yaşantımı borçlu olduğum, bulunduğum yere gelmemi sağlayan en değerli kişi ve kişiliğimi şekillendiren üç bireyden biridir. Ulaşılmaz kişiliğinin gerisinde olumlu, sevecen, babacan biri derhal kendini gösterirdi. Titiz ve önemli çalışması, onun müzik topluluklarıyla çalışmalarında ‘aksi’ olarak kıymetlendirilmesine niye olurdı, emin olduğu şeylerden geri adım atmazdı” diyor Gökmen.
Müzik formlarının hepsinde, operadan oda müziğine, senfoniden koro müziklerine dek biroldukca alanda eser veren ve Muammer Sun, İlhan Baran, Hikmet Şimşek üzere kıymetli müzisyenlerin de yetişmesini sağlayan Saygun’u tanıyanlar epey disiplinli ve azimle çalışan biri olduğunu söylüyorlar.
“Yurtharicinde Saygun’u müzik etrafları tanıyorlar. Lakin Türkiye’nin memleketler arası müzik trafiğinin biraz daha çeperinde kalan bir ülke olduğunu düşünürsek, kendisinin daha üniversal olması, daha geniş kitlelere yaygınlaşması için 21. yüzyılın ikinci yarısını beklemek gerekecek,” diyor Gökmen.
ANADOLU’YU GEZDİ
Saygun’un Kerem, Köroğlu ve Gılgamış isimli operaları da vardır, lakin Gılgamış operası hiç sahnelenmezken; Köroğlu ise yalnızca bir kere sahnelendi. Kerem operasının prömiyeri ise, o devirde Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürü olan Rengim Gökmen’in teşebbüsüyle 2009 yılında sahnelenmişti.
Macar bestekar, piyanist ve Doğu Avrupa halk müziği derleyicisi Bela Bartok’a, 1936 yılında Ankara Üniversitesi Lisan Tarih Coğrafya fakültesinin davetlisi olarak Türkiye’ye yaptığı araştırma seyahatinde o sırada 29 yaşında olan Saygun eşlik etmişti. Macarlarla akraba halkların müziğine ilgi duyan Bartok ile Saygun, Anadolu’nun halk müziğine dair inceleme ve derlemelerde bulunmak üzere Anadolu’yu birlikte karış karış gezmişlerdi.
Gülsin Onay (piyano), Tony Scholl (piyano), Türev Berki (piyano), Tuna Alım (piyano), Ada Baday (piyano), Sinan Dizmen (çello) ve Nilüfer Sude kuvvetli (keman) beraberliğinde Adnan Saygun Anma Konseri, bugün (6 Ocak) saat 20.00’de Bilkent Konser Salonu’nda izlenebilir.
Türkiye Cumhuriyeti tarihinin sahnelenen birinci operası olan Özsoy Operası’nın 27 yaşındaki bestekarı, “Yunus Emre Oratoryosu” ile Cumhuriyet devri Türk müziğine damgasını vurmuş müzisyen ve devlet sanatkarı unvanını alan birinci sanatçı olan Saygun’un yetiştirdiği hayli sayıda öğrencisi içinden 2. Piyano Konçertosunu ithaf ettiği piyanist-devlet sanatkarı Gülsin Onay, Saygun’un yapıtlarını Japonya’dan Amerika Birleşik Devletleri’ne dek biroldukça konserinde seslendirerek tüm dünyaya tanıtılmasında değerli bir elçi oldu.
ONAY: ATATÜRK HER GÜN PROVALARA GİDERMİŞ
Gazete Duvar’a konuşan Onay, “Bana fazlaca kıymetli ve olağanüstü bir hoca olarak öğrettikleriyle tüm müzikal temelimi kurdu. Bestekar olarak, tartışılmaz biçimde çağımızın en büyük bestekarlarından biridir. Bugüne dek onun konçertolarını, solo piyano yapıtlarını 80 ülkede seslendirdim, notalarını müzisyen dostlarıma dağıttım. Saygun’un müziğini birinci kere dinleyenlerin, şaşkınlıkla karışık hayranlıklarını gördüm. Konçertosunu bana ithaf etmesi ise, mesleğimin en değerli mükafatı oldu,” diyor.
Onay’a göre bugün ülkemizdeki klasik müzik yaşantımızın gelişmişliğinin arkasında Mustafa Kemal Atatürk ve Saygun’un rolü pek büyük. Çünkü Özsoy Operası, Atatürk’ün şahsen isteği üzerine iki ay üzere kısa bir müddetde o devrin zorlukları ve yoklukları içerisinde yazıldı ve Türkiye’yi o devirde ziyaret eden İran Şahı İstek Şah Pehlevi onuruna sahnelendi.
Atatürk’ün Saygun’a sipariş ettiği bir daha sonraki opera ise Taş Bebek Operası idi ve erken Cumhuriyet devrinin yeni kuşak yurttaşlarını mevzu aldı.
Onay, “Saygun’un bana anlattıklarına göre, Atatürk her gün provaya gidermiş ve tüm gelişmelerle tek tek ilgilenerek takip edermiş” diyor. Operada bariton Nurullah Taşkıran, soprano Nimet Vahit ve Semiha Berksoy oynamıştı ve Türkiye’de ulusal bir operanın kurulmasında bu teşebbüs değerli bir adım sayılıyor.
Onay, Saygun’un yapıtlarının dünya çapında en kuvvetli yorumcusu olarak tanınıyor.
BERKİ: SAYGUN’UN FARKI, ESİN KAYNAKLARININ ÇEŞİTLİLİĞİ
Saygun müziğinin tahlili konusunda ağır akademik çalışmalarda bulunan Hacettepe Üniversitesi Ankara Devlet Konservatuvarı Müzikoloji kısım lideri Türev Berki’ye nazaran, Saygun’un, Türkiye’de klasik müzik beğenisinin yerleşmesi ve anlaşılırlığının artması açısından ehemmiyeti, kendisinin 1924’ten itibaren hayatı boyunca sürdürdüğü, 60 yılı aşkın “öğretmenlik” serüveninin mamüllerinde aranabilir.
Gazete Duvar’a konuşan Berki, “Bu eserlere örnek olarak Lise Müzik Kitabı, Musiki Nazariyatı ve Toplu Solfej başlıklı kitaplar gösterilebilir. Yalnız müzik profesyonelleri için değil, müzikseverler, sanatseverlere yönelik olarak kaleme aldığı, gazete, mecmua ve mecmualarda yayımlanmış, 100’ü aşkın yazısı mevcut,” diyor.
Berki’ye bakılırsa, Saygun, bir bestekar olarak, bilhassa Yunus Emre, Kerem, Köroğlu üzere vokal yapıtlarında, bahis olarak halk kültürü karakterlerini odağa taşımasının yanında; kullandığı motifler ve onları sergileme tutumu ötürüsıyla halkın müziğini, bir daha halka, lakin yeni bir anlayışla sundu.
“Saygun’u bir epeyce çağdaşı besteciden farklı kılan en bariz ögesi, onun esin kaynaklarının çeşitliliği” diyen Berki, bu esin kaynakları içinde Alman ve Fransız üslubundan halk edebiyatına, Eski Yunan müziğinden Balkan coğrafyası müziği, Osmanlı divan müziğine dek farklı müzik cinslerini sayıyor ve ekliyor:
“Tüm bu bileşenler, Saygun’un şahsi ses dünyasının ortasında eriyerek yeni bir bütünün öğeleri durumuna geldiler. Tüm bu kaynaklar onun müziğinde birbiriyle uyumludur.”
GÖKMEN: SAYGUN TEK YAPITA İNDİRGENEMEZ
Geçtiğimiz sene Yunus Emre’nin vefatının 700. yılı ötürüsıyla Saygun’un Yunus Emre Oratoryosu’nun seslendirildiği orkestraları yöneten, öncesinde de Saygun’un birfazlaca senfonisinin ve konçertosunun orkestra eşliğinde Rusya’dan Ukrayna’ya, Almanya, Fransa, İtalya’ya dek dünya çapında yönetilmesine imza atan maestro Rengim Gökmen’e göre, Saygun, Türk müzik tarihli en kıymetli şahısların başında geliyor.
Gazete Duvar’a konuşan Gökmen, “Saygun’un besteciliği, kuramcılığı, araştırmacılığı, eğitimciliği, müziğe hem sanatsal hem bilimsel manada katmış oldukları tartışılmayacak kıymettedir. Yunus Emre Oratoryosu kanaatimce Anadolu topraklarında yazılmış en kıymetli yapıtların başında geliyor. Lakin Saygun, tek yapıta indirgenemeyecek bir bestekar,” diyor.
Gökmen’in opera sanatkarı olan annesi Muazzez Gökmen, Yunus Emre Oratoryosu’nun birinci icrasında 1946 yılında soprano partisyonunda misyon almıştı ve hem annesi birebir vakitte tiyatro sanatkarı olan babası kendisinin öğrencisi ve dostu olduğu için Saygun, Gökmen’in de müzik ömründe değerli bir yol göstericilik rolü üstlenmişti.
“Ona sırf öğretmenim değil, büyük ustam, çağdaş müziğimizin kutup yıldızı demek daha gerçek olur diye düşünürüm ben. Yaşantımı borçlu olduğum, bulunduğum yere gelmemi sağlayan en değerli kişi ve kişiliğimi şekillendiren üç bireyden biridir. Ulaşılmaz kişiliğinin gerisinde olumlu, sevecen, babacan biri derhal kendini gösterirdi. Titiz ve önemli çalışması, onun müzik topluluklarıyla çalışmalarında ‘aksi’ olarak kıymetlendirilmesine niye olurdı, emin olduğu şeylerden geri adım atmazdı” diyor Gökmen.
Müzik formlarının hepsinde, operadan oda müziğine, senfoniden koro müziklerine dek biroldukca alanda eser veren ve Muammer Sun, İlhan Baran, Hikmet Şimşek üzere kıymetli müzisyenlerin de yetişmesini sağlayan Saygun’u tanıyanlar epey disiplinli ve azimle çalışan biri olduğunu söylüyorlar.
“Yurtharicinde Saygun’u müzik etrafları tanıyorlar. Lakin Türkiye’nin memleketler arası müzik trafiğinin biraz daha çeperinde kalan bir ülke olduğunu düşünürsek, kendisinin daha üniversal olması, daha geniş kitlelere yaygınlaşması için 21. yüzyılın ikinci yarısını beklemek gerekecek,” diyor Gökmen.
ANADOLU’YU GEZDİ
Saygun’un Kerem, Köroğlu ve Gılgamış isimli operaları da vardır, lakin Gılgamış operası hiç sahnelenmezken; Köroğlu ise yalnızca bir kere sahnelendi. Kerem operasının prömiyeri ise, o devirde Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürü olan Rengim Gökmen’in teşebbüsüyle 2009 yılında sahnelenmişti.
Macar bestekar, piyanist ve Doğu Avrupa halk müziği derleyicisi Bela Bartok’a, 1936 yılında Ankara Üniversitesi Lisan Tarih Coğrafya fakültesinin davetlisi olarak Türkiye’ye yaptığı araştırma seyahatinde o sırada 29 yaşında olan Saygun eşlik etmişti. Macarlarla akraba halkların müziğine ilgi duyan Bartok ile Saygun, Anadolu’nun halk müziğine dair inceleme ve derlemelerde bulunmak üzere Anadolu’yu birlikte karış karış gezmişlerdi.
Gülsin Onay (piyano), Tony Scholl (piyano), Türev Berki (piyano), Tuna Alım (piyano), Ada Baday (piyano), Sinan Dizmen (çello) ve Nilüfer Sude kuvvetli (keman) beraberliğinde Adnan Saygun Anma Konseri, bugün (6 Ocak) saat 20.00’de Bilkent Konser Salonu’nda izlenebilir.