ANKARA- Sahaflık bir fazlaca insan tarafınca ‘kolay bir meslek’ olarak görülse de periyodun bütün gelişmelerinden direkt etkilenen bir iş. Yaşanan ekonomik zorluklar, değişen alışkanlıklar ve devirden periyoda farklılık gösteren “moda konular” sahafları ve sahaflığı etkiliyor. Ankara’da meraklılarının adreslerini hayli kolay bulduğu, müdavimlerinin sık sık uğramayı ihmal etmediği sahafları dolaştık. Ekonomik krizin yansımasından mesleğin geleceğine, teknolojik şartlara uyumlarından okuyucuların reaksiyonlarına biroldukça mevzuda sahaflarla sohbet ettik.
“OĞLUM BANA ‘BABA’ DEĞİL ‘USTAM’ DER”
1975 yılında bir yandan lise okurken öbür yandan boş kalan vakit içinderında tezgâh açarak bu işe başlamış ve o günden bu yana sahaf dünyasından kopmamış Ömer Türkoğlu birinci ziyaret ettiğimiz sahaf. Ömer Türkoğlu’nun 3-4 yıl evvel oğlu Mustafa Türkoğlu’na devrettiği sahafın ismi Berdelacuz Sahaf. Osmanlıca sözlüğü açıp gözünü kapatarak seçtiği ve dükkanının ismi olan ‘Berdelacuz’un manasını Türkoğlu, “Berdelacuz, kocakarı soğukları demek. Her sene mart-nisan ayı üzere havalar ısınmaya başladıktan daha sonra şiddetli bir soğuk gelir ve 2-3 gün sürer. O soğukların adı” sözleriyle açıklıyor.
Sahaflıkta işin metasının bilgi olduğunu söyleyerek kelamlarını sürdüren Türkoğlu, sahaflarla ikinci el kitapçıların birbiriyle karıştırılmaması gerektiğinin altını çiziyor. Türkoğlu bu iki işin iç içe olabileceğini belirterek, sahafın sahip olduğu az bulunan materyale ilgi, merak ve mesleğine verdiği ehemmiyetin mesleğin aslını oluşturduğunu söylüyor. Buna dayanarak, sahaf dünyasından kopamadığını bununla birlikte âlâ bir kitap koleksiyoneri olduğunu lisana getiren Türkoğlu, işi oğluna devretmesine rağmen hala oğlunun yönlendiricisi olduğunu söylüyor ve ekliyor, “İyi bir sahaf olması için elimden gelen çabayı gösteriyorum. Oğlum bana ‘baba’ değil, ‘ustam’ der.”
Ömer Türkoğlu (solda) Mustafa Türkoğlu (sağda).
SON 5-6 YILDIR İŞLER ÂLÂ DEĞİL
Türkiye’deki son gelişmeler ışığında işlerin nasıl gittiğini sorduğumuz Türkoğlu, son 5-6 yıldır işlerin düzgün olmadığını söylüyor. Bu durumun iki ana niçinini “pandemi” ve “ekonomik buhran” olarak açıklayan Türkoğlu, sahaflığın yaptıkları iş itibariyle ticari manada “kırılgan meslek” olduğunu söylüyor ve ekliyor:
“Sahaflık dünyada epeyce prestijli ve itibarı bir meslek. Türkiye’de bir kısım aydının, entelektüelin ve bilginin peşinde koşan insanın bunun farkında bulunmasına karşın devletin epey duyarsız olduğunu, devletin ve devleti yönetenlerin bilgisiz olduğunu söylemek zorundayım. Sahaflar yalnızca ticaret yapmıyor. Gittikçe tükenmeye yüz tutmuş bilgi kaynaklarını bir daha topluma kazandıran insanlarız. Sahaflar olmasa biroldukça az kitap bir daha selüloz haline gelecekti.”
ANKARA’DA HAKİKAT DÜZGÜN SAHAF FUARI YAPMIYORLAR
“Devletin bu mesleğe şefkatle yaklaştığını hissettirmesi gerekir” diyen Türkoğlu, büyükşehir ve ilçe belediyelerinden beklentilerini de anlattı. Ankara’da “doğru düzgün” bir tane sahaf fuarının gerçekleşmediğini, gerçekleşenlerinse “ticarileştiğini” söyleyen Türkoğlu, ATO’da gerçekleşen kitap fuarlarına sahafların “çerez” ve “süs olsun diye” dahil edildiğini belirterek şu biçimde devam etti:
“Örneğin Ankara’da Büyükşehir Belediyesi var, ilçe belediyeleri var. Bir sahaf fuarı yapmıyorlar. Sakarya’da yahut Yüksel Caddesi’nde 2-3 metrelik barakalarla sahaf kulübeleri yapılıp 6-7 gün şenlik yapılsa; kitabiyat, bilgi ve bilgi teknolojileri üzerine konferanslar verilse; birileri anılarını anlatsa kötü mı olur?”
ANKARA’DA SAHAFLAR YALNIZ
Yapılacak aktifliklerin kültürel etkileşim için de kıymetli olduğunu söyleyen Türkoğlu, belediye yetkililerinin sahaflarla gelip konuşmasının ve sahaflardan ricacı olmalarının ve bu ricanın sahaflar tarafınca olumlu karşılanmasının hem de sahaflar için can suyu olacağını vurguluyor ve ekliyor “Ankara’da sahaflar yalnız.”
SAHAFLAR ARTIK DÜKKÂNA DEĞİL, APARTMAN DAİRELERİNE…
Sahafların ayakta kalmasına öbür bir yakıcı mani de kira sorunu. Berdelacuz Sahaf da bu sorun ile karşı karşıya kalmış ve 5-6 sene evvel Kızılay’dan bugünkü yerine, Yenimahalle ilçesine bu sebeple taşınmış. Türkoğlu son devir kiraların sürrealist sayılar olmasının sahafları dükkân kapatmaya zorlayıp küçük apartman dairelerine taşınmak zorunda bıraktığını lisana getiriyor ve “Kızılay’da sahaf dükkânı açabilmeniz için 8-10 bin lira kira vermeniz gerekiyor. Sahafların bunu karşılamaları mümkün değil ki bunun elektriği, suyu, stopajı var. Sahaflar artık dükkâna değil, apartman dairelerine…” diyor.
SAHAFLIK İÇİN İNTERNET KURTARICI MI?
Sahaf Türkoğlu’yla sohbetimiz ilerlerken mevzu internetten açılıyor. yılların sahafı, sahaflık için interneti büsbütün bir kurtarıcı olarak görmüyor. İşlerin yürümesinde iki temel sahaf portalının rol aldığını belirten Türkoğlu’na nazaran kampanyalarla vakit zaman düşüşler bulunmasına karşın kitap meblağlarını geçen kargo meblağları hala bir sorun. Bu manada kendilerine bir alan açmakta zorlandıklarını tabir eden Türkoğlu, Instagram ve Facebook’ta kitap yayınlamak zorunda kalan sahaflarla ilgili de ıstırabını lisana getiriyor ve ABD’deki fuarlardan örnek veriyor:
“ABD’de fuarlar ender olur. İtibarlı fuarlardır. Beşerler orada ender bulunan kitapları kilitli camekanlarda stantlar ve bilirler. Siz ilgiliyseniz kilidi açar, size gösterir. Kitaba dokunmak değerlidir. Sevgi tabiridir. Sevdiğiniz söze dokunma gereksinimi hissedersiniz. Biz ise bugün Instagram’dan, Facebook’tan kitap fotoğrafı yayınlıyoruz.”
İNSANLARIN GÜCÜ OLAĞAN BEDELLERİ ÖDEMEYE YETMİYOR
Yaşanan bu zorlukların fiyat siyasetini nasıl etkilediğini sorduğumuz sahaf Türkoğlu, ayda bir yapılan mütevazı mezatları anlatıyor. Ankara’daki bu mezatlarda amaç kitlenin öğrenciler olduğunu, lakin öğrencilerin yaşadıkları yemek, barınma problemleri ve kısıtlı bütçelerini göz arkası edemediklerini lisana getiren Türkoğlu, “İnsanların gücü olağan bedelleri ödemeye yetmiyor. 1 liradan kitap açıyoruz” diyor.
DERS KİTABI SATMAK YA DA SATMAMAK…
Öğrenciler tarafınca ders kitaplarına bir talep olup olmadığını sorduğumuz sahaf Türkoğlu, talep olduğunu lakin satmadıklarını söylüyor. Türkoğlu bunun niçinine dair, “Ders kitabı satmamamız bizim düzgün bir sahaf ve gerçek sahaf olma konusundaki kararlılığımızın bir göstergesi” diyor ve devam ediyor:
“Biz sahafiyelik kitap satmak istiyoruz. bahsetmiş olduğum sahaflıkla-ikinci el kitapçılık içindeki hudut epeyce geçirgen olduğu için ikinci el kitap da satıyoruz. 80-90-2000’lerde basılmış roman, kıssa ve nitelikli şiir kitapları satıyoruz. Üniversitedeki biraz daha marjinal sayılabilecek kitapları satıyoruz. Örneğin, hukuk bilimine giriş kitabı satıyoruz. Roma Hukuku kitabı satabiliyoruz. Elbet, ders kitabı satıyor olsaydık durumumuz daha âlâ olurdu.”
BİR SAHAF ÖMRÜNDE en çok ÜÇ YA DA DÖRT BÜYÜK KÜTÜPHANE ALABİLİR
Türkoğlu sahafların biroldukca çeşitli kaynaktan kitap edinmesine karşın birbirini yine etmeyen, özgün kitap bulmada gittikçe zorluk yaşadıklarını lisana getiriyor. Kaynak bulunsa bile edinilen kaynakların akşamdan sabaha satılmadığını tabir eden Türkoğlu, “Kitabın beklemesi de yeterli, itirazımız yok ancak bizim o parayı da döndürmemiz gerekiyor. Döndüremeyince ekonomik açmaz içine giriyoruz” diyor.
Sahaflar için hoş kütüphaneye denk gelmenin de maddi bir sonu var. Türkoğlu’na bakılırsa bir sahaf ömründe en çok 3-4 kez büyük kütüphane alabilir. Bunu yakın vakitte yaşadığı bir olayla örneklendiriyor: “Geçen gün bir yere gittim. 50 tane Osmanlıca kitaba 80 bin TL istediler. Bu gerçekçi bir sayı değil, hiç bir sahaf o kitabı alamaz.”
kimi vakit KİTAP BULMADA İKİ SENE BOYUNCA YAPRAK KIMILDAMAZ
Sahaflar içinde kitap alımı konusunda bir modül rekabet olduğunu söz eden Türkoğlu bir daha de sahafiyelik materyal bulmanın “kısmet” olduğunu vurguluyor ve şöyle kelamlarını bitiriyor:
“Biz sahiden kitap bulma konusunda kısmete inanırız. Bir balıkçılar inanır bir de biz inanırız…kimi vakit birer hafta ortayla fazlaca hoş kitaplar alırız, paramız kalmaz (eyvah bütün parayı kitaba yükledik deriz) kimi vakit de (kitap bulma konusunda) iki sene boyunca yaprak kımıldamaz bir kitap alamayız. Büsbütün kısmet. Siz ona tesadüf de diyebilirsiniz.”
İNTERNET ÜZERİNDEN SATIŞLA SAHAF DÜKKÂNI KENARDA KÖŞEDE KALMIŞ DÜKKÂN OLMAKTAN ÇIKTI
İkinci durağımız Çankaya Tunalı Pasajı’nda 25 yıldır sahaflık yapan Erdal Özdemir’in dükkânı oluyor. beraberinde edebiyat öğretmeni de olan Özdemir, okuma oranlarının düşüklüğü haricinde işlerinin şu anda sıkıntısız gittiğini söylüyor. Bu sorunsuzluğun ise en büyük niçini Özdemir’e bakılırsa internet. Özdemir “İnternet üzerinden satışın başlamasıyla sahaf dükkanının kenarda köşede kalmış, yalnızca belli şahısların uğradığı bir dükkân olmaktan çıktığını” belirtiyor lakin kelamlarına şöyle bir ekleme yapmak istiyor:
“Bu bir elimiz yağda bir elimiz balda demek değil. Ülke güllük gülistanlık demiyorum. Ben hakkına kanaat eden ve kendini geçindirmek dileğinden öteki bir gayesi olmayan bir insanın niyetini söylüyorum. Çok kazanıyoruz demiyorum, kiramızı fakat çıkartıyoruz. En azından borcumuz harcımız olmuyor, bunun altını çizmek isterim.”
Erdal Özdemir
BİZİM ÜZERE ÇEKİRDEKTEN YETİŞME DURUMU KALMADI
İnternetten satışların güzel istikameti olduğu kadar mesleği makûs etkileyen taraflarının de olduğunu söz eden Özdemir, internetten satışlar sebebiyle “Her önüne gelen kitapçı oldu” diyor.
Bu durum ile paralel bir başka nokta ise çıraklık. Bu manada, Özdemir daha evvel yetiştirdiği beşerler olduğunu vurguluyor. Sahaflığı “usta-çırak bağlantısıyla gelişen ustadan alınan terbiyeyle, bilgiyle, öğütle muhakkak bir düzeye çıkan bir meslek” olarak tanımlayan Özdemir, internetin öne çıkmasının hem çekirdekten yetişme birebir vakitte fiyat belirleme siyasetlerini nasıl etkilediğini ise şu sözlerle ifade ediyor:
“Bizim üzere çekirdekten yetişme üzere bir durum kalmadı. İnternetten uzak devirlerde bir kültür oluşurdu: mecmuayı, kitabı yani o ana kadar neyi hiç görmediysen o kesinlikle değerliydi. Biz bu deneyimden istifade ederek kitaba fiyat koyardık. Bu kitap 10 lira bu kitap 50 lira diye… Artık her şey hazır. Sitelere kitap ismi, baskı yılı girince fiyatı çıkıyor.”
KİTAP BULMAK ZORLAŞIYOR
Ancak internetin yarattığı bir öteki sorunun ise kaynaklarla ilgili olduğunu söz eden Özdemir, internetin sahaf kaynaklarını kuruttuğunu ancak bir daha de karamsar olmadığını söylüyor, “Kitap bulmak zorlaşıyor” diyor.
Özdemir beraberinde (sahafiyelik kaynak) alışta interneti kullanmadıklarını vurguluyor. Lakin internet bu manada da işlerini zorlaştırmış durumda. Öncesinde 10-15 sahaf olduklarını ve kitap vereceklerin bu sahafları bir biçimde bulduğunu lisana getiren Özdemir, kitaba ulaşma sıklığının “kitapların artık internette satışa çıkarılması” sebebiyle etkilendiğini belirtiyor.
GÜNDEM OLAN KİTAPLARA TALEP ARTIYOR
Erdal Özdemir, son devirde rastgele bir kitap çeşidine özel ilgi olup olmadığına dair sorumuza ise televizyon dizisinde yahut programında ismi söylenen ve gündem olan kitaplara talebin arttığını belirterek karşılık veriyor. Bu kitaplar bir devir ‘Kürk Mantolu Madonna’, ‘Küçük Prens’ken, bir periyot de ‘Aşk ve Gurur’ olmuş. Son dönemdeelinde kalmayan kitaplara dair Özdemir şu örneği veriyor:
“Zevaco’nun ‘Pardayanlar’ı geçen mayıs ayından bu yana elde kalmadı. Son derece ucuz olan bir seri yüksek oranlara satılmaya başlandı. 10 cilt bin liraydı. niçini de Sedat Peker’in birinci açıklamalarında kitabı söylemesi. örneğin Vedat Türkali’nin ‘Bir Gün Tek Başına’ kitabı. Sedat Peker’in paylaşmasının akabinde o da epeyce sattı.”
VAR OLAN KİTABI BULUP VEREMEMEK MANEVİ MANADA EZA VERİYOR
Sahaf Özdemir hayalindeki sahaflık için “daha derli toplu olabilirdik” diyor. Binlerce mecmua, plak ve kartpostala sahip olduklarını, bunları daha uygun sergileyebilecekleri bir yere sahip olmayı istediğini belirten Özdemir, “Sorulan kitabı bulup verememek ya da müşterinin talep ettiği ve var olan kitabı bulamayıp kendisine verememek manevi manada sorun veriyor. Buradaki sıralamayı, nerede ne var onları yalnızca ben biliyorum. Bu da yeterli değil.” diyerek kelamlarını bitiriyor.
BAZI KİTAPLARI HERKESE ÇIKARMAYIZ
Sahaf cinsinde üçüncü durağımız çıkmaz bir sokakta bulunan Anadolu Sahaf oluyor. 3 yıldır sahafta çalışan ve kendisini “çırak” olarak tanımlayan Süleyman Çelik ile konuşuyoruz. Bir yandan yüksek lisans eğitimine devam ederken bir yandan burada çalışmayı sürdüren Çelik’e “çıraklığa başlama niçinini” sorduğumuzda, “Osmanlıca bilen biri gerekiyordu” cevabını veriyor. Çelik beraberinde kitap biriktirmekten ve evrakları eşeledikçe hoş işler çıkmasından keyif aldığını söylüyor.
İşlek bir sokakta olmamanın müdavim kültürü geliştirdiğinden bahseden Çelik, “İlgilisinin gelip keyif alabileceğini” söylüyor. Kendilerinin de bundan zevk aldığını söz eden Çelik, “Bazı fotoğrafları, birtakım kitapları herkese çıkarmayız. İlgisini hissetmiyorsak…” diyerek tercihlerini lisana getiriyor.
Çelik evrak ve kaynaklara ulaşmak konusunda ise “Ankara’da bürokrasi kütüphaneleri epeyce çıkar. Eski kitap istikametinden de zengindir. Bir bodrum katına giriyoruz, hiç ummadığımız şeyler bulabiliyoruz. Osmanlıca ya da Fransızca, Almanca materyaller çıkabiliyor.” diye belirtiyor.
YURTDIŞINA GÖÇ EDENLER KİTAPLARINI SATIP GİDİYORLAR
Çelik’e bu esnada kaynakları elde etme sürecinde geçmişe bakılırsa değişen bir şartın olup olmadığını soruyoruz. Çelik, insanların ilgi alanlarının değişmesi, vefatları daha sonrası kalan kütüphaneler üzere kaynak teminlerine ek göç faktörünü lisana getiriyor. Türkiye’den yurt dışına göç edenlerin kitaplarını geride bıraktığını söyleyen Çelik, bu süreci şu biçimde anlatıyor:
“Çok acı lakin yurtdışına göç edenler… Yurtdışına göç edenler kitaplarını satıp gidiyorlar. Geçen ay Almanya’ya göçecek bir ailenin kitaplarını aldık. Öncesinde bir daha İngiltere’ye gidecek bir öğrencinin kitaplarını aldık. Ondan evvelki ay Almanya’ya gideceklerin kitaplarını aldık.”
SAHAFLARIN VE ANTİKACILARIN en çok GEREÇ ALDIKLARI DÖNEM
Kitabın geleceğine dair olumlu görüşlere sahip olan Çelik, kitabın yerinin doldurulamayacağını belirtiyor. Kriz periyotlarında bile sahafların epey etkilenmediğini tabir eden Çelik’e bakılırsa kriz periyotları, sahafların ve antikacıların en çok gereç aldıkları periyot oluyor.
Kendi yerinin olması hayalini de lisana getiren Çelik bir yandan bu işin koleksiyonerlik boyutundan bahsediyor. Karagöz’e ve klasik tiyatroya dair, Ahmet Hamdi Tanpınar ve muharrir mukavelelerine dair sahafiyelik materyallere merakı buna bir örnek. Bu sebeple, meslekteki kendi geleceğine ve çıraklığa dair sorduğumuz soruya karşılık şu karşılığı veriyor:
“Çıraklık ve kalfalık ortası bir yerdeyim. Fakat o çıraklık bitecek bir müddetç değil. İstanbul’da bir ağabeyimiz var. 26 yıl mesleği yaptı. Geçen senelerda ‘Benim çıraklığım bitti’ dedi. Zira matbuat hayatı canlı, her gün farklı bir şey bakılırsabiliyorsunuz, keşfedip öğreniyorsunuz.”
“OĞLUM BANA ‘BABA’ DEĞİL ‘USTAM’ DER”
1975 yılında bir yandan lise okurken öbür yandan boş kalan vakit içinderında tezgâh açarak bu işe başlamış ve o günden bu yana sahaf dünyasından kopmamış Ömer Türkoğlu birinci ziyaret ettiğimiz sahaf. Ömer Türkoğlu’nun 3-4 yıl evvel oğlu Mustafa Türkoğlu’na devrettiği sahafın ismi Berdelacuz Sahaf. Osmanlıca sözlüğü açıp gözünü kapatarak seçtiği ve dükkanının ismi olan ‘Berdelacuz’un manasını Türkoğlu, “Berdelacuz, kocakarı soğukları demek. Her sene mart-nisan ayı üzere havalar ısınmaya başladıktan daha sonra şiddetli bir soğuk gelir ve 2-3 gün sürer. O soğukların adı” sözleriyle açıklıyor.
Sahaflıkta işin metasının bilgi olduğunu söyleyerek kelamlarını sürdüren Türkoğlu, sahaflarla ikinci el kitapçıların birbiriyle karıştırılmaması gerektiğinin altını çiziyor. Türkoğlu bu iki işin iç içe olabileceğini belirterek, sahafın sahip olduğu az bulunan materyale ilgi, merak ve mesleğine verdiği ehemmiyetin mesleğin aslını oluşturduğunu söylüyor. Buna dayanarak, sahaf dünyasından kopamadığını bununla birlikte âlâ bir kitap koleksiyoneri olduğunu lisana getiren Türkoğlu, işi oğluna devretmesine rağmen hala oğlunun yönlendiricisi olduğunu söylüyor ve ekliyor, “İyi bir sahaf olması için elimden gelen çabayı gösteriyorum. Oğlum bana ‘baba’ değil, ‘ustam’ der.”
Ömer Türkoğlu (solda) Mustafa Türkoğlu (sağda).
SON 5-6 YILDIR İŞLER ÂLÂ DEĞİL
Türkiye’deki son gelişmeler ışığında işlerin nasıl gittiğini sorduğumuz Türkoğlu, son 5-6 yıldır işlerin düzgün olmadığını söylüyor. Bu durumun iki ana niçinini “pandemi” ve “ekonomik buhran” olarak açıklayan Türkoğlu, sahaflığın yaptıkları iş itibariyle ticari manada “kırılgan meslek” olduğunu söylüyor ve ekliyor:
“Sahaflık dünyada epeyce prestijli ve itibarı bir meslek. Türkiye’de bir kısım aydının, entelektüelin ve bilginin peşinde koşan insanın bunun farkında bulunmasına karşın devletin epey duyarsız olduğunu, devletin ve devleti yönetenlerin bilgisiz olduğunu söylemek zorundayım. Sahaflar yalnızca ticaret yapmıyor. Gittikçe tükenmeye yüz tutmuş bilgi kaynaklarını bir daha topluma kazandıran insanlarız. Sahaflar olmasa biroldukça az kitap bir daha selüloz haline gelecekti.”
ANKARA’DA HAKİKAT DÜZGÜN SAHAF FUARI YAPMIYORLAR
“Devletin bu mesleğe şefkatle yaklaştığını hissettirmesi gerekir” diyen Türkoğlu, büyükşehir ve ilçe belediyelerinden beklentilerini de anlattı. Ankara’da “doğru düzgün” bir tane sahaf fuarının gerçekleşmediğini, gerçekleşenlerinse “ticarileştiğini” söyleyen Türkoğlu, ATO’da gerçekleşen kitap fuarlarına sahafların “çerez” ve “süs olsun diye” dahil edildiğini belirterek şu biçimde devam etti:
“Örneğin Ankara’da Büyükşehir Belediyesi var, ilçe belediyeleri var. Bir sahaf fuarı yapmıyorlar. Sakarya’da yahut Yüksel Caddesi’nde 2-3 metrelik barakalarla sahaf kulübeleri yapılıp 6-7 gün şenlik yapılsa; kitabiyat, bilgi ve bilgi teknolojileri üzerine konferanslar verilse; birileri anılarını anlatsa kötü mı olur?”
ANKARA’DA SAHAFLAR YALNIZ
Yapılacak aktifliklerin kültürel etkileşim için de kıymetli olduğunu söyleyen Türkoğlu, belediye yetkililerinin sahaflarla gelip konuşmasının ve sahaflardan ricacı olmalarının ve bu ricanın sahaflar tarafınca olumlu karşılanmasının hem de sahaflar için can suyu olacağını vurguluyor ve ekliyor “Ankara’da sahaflar yalnız.”
SAHAFLAR ARTIK DÜKKÂNA DEĞİL, APARTMAN DAİRELERİNE…
Sahafların ayakta kalmasına öbür bir yakıcı mani de kira sorunu. Berdelacuz Sahaf da bu sorun ile karşı karşıya kalmış ve 5-6 sene evvel Kızılay’dan bugünkü yerine, Yenimahalle ilçesine bu sebeple taşınmış. Türkoğlu son devir kiraların sürrealist sayılar olmasının sahafları dükkân kapatmaya zorlayıp küçük apartman dairelerine taşınmak zorunda bıraktığını lisana getiriyor ve “Kızılay’da sahaf dükkânı açabilmeniz için 8-10 bin lira kira vermeniz gerekiyor. Sahafların bunu karşılamaları mümkün değil ki bunun elektriği, suyu, stopajı var. Sahaflar artık dükkâna değil, apartman dairelerine…” diyor.
SAHAFLIK İÇİN İNTERNET KURTARICI MI?
Sahaf Türkoğlu’yla sohbetimiz ilerlerken mevzu internetten açılıyor. yılların sahafı, sahaflık için interneti büsbütün bir kurtarıcı olarak görmüyor. İşlerin yürümesinde iki temel sahaf portalının rol aldığını belirten Türkoğlu’na nazaran kampanyalarla vakit zaman düşüşler bulunmasına karşın kitap meblağlarını geçen kargo meblağları hala bir sorun. Bu manada kendilerine bir alan açmakta zorlandıklarını tabir eden Türkoğlu, Instagram ve Facebook’ta kitap yayınlamak zorunda kalan sahaflarla ilgili de ıstırabını lisana getiriyor ve ABD’deki fuarlardan örnek veriyor:
“ABD’de fuarlar ender olur. İtibarlı fuarlardır. Beşerler orada ender bulunan kitapları kilitli camekanlarda stantlar ve bilirler. Siz ilgiliyseniz kilidi açar, size gösterir. Kitaba dokunmak değerlidir. Sevgi tabiridir. Sevdiğiniz söze dokunma gereksinimi hissedersiniz. Biz ise bugün Instagram’dan, Facebook’tan kitap fotoğrafı yayınlıyoruz.”
İNSANLARIN GÜCÜ OLAĞAN BEDELLERİ ÖDEMEYE YETMİYOR
Yaşanan bu zorlukların fiyat siyasetini nasıl etkilediğini sorduğumuz sahaf Türkoğlu, ayda bir yapılan mütevazı mezatları anlatıyor. Ankara’daki bu mezatlarda amaç kitlenin öğrenciler olduğunu, lakin öğrencilerin yaşadıkları yemek, barınma problemleri ve kısıtlı bütçelerini göz arkası edemediklerini lisana getiren Türkoğlu, “İnsanların gücü olağan bedelleri ödemeye yetmiyor. 1 liradan kitap açıyoruz” diyor.
DERS KİTABI SATMAK YA DA SATMAMAK…
Öğrenciler tarafınca ders kitaplarına bir talep olup olmadığını sorduğumuz sahaf Türkoğlu, talep olduğunu lakin satmadıklarını söylüyor. Türkoğlu bunun niçinine dair, “Ders kitabı satmamamız bizim düzgün bir sahaf ve gerçek sahaf olma konusundaki kararlılığımızın bir göstergesi” diyor ve devam ediyor:
“Biz sahafiyelik kitap satmak istiyoruz. bahsetmiş olduğum sahaflıkla-ikinci el kitapçılık içindeki hudut epeyce geçirgen olduğu için ikinci el kitap da satıyoruz. 80-90-2000’lerde basılmış roman, kıssa ve nitelikli şiir kitapları satıyoruz. Üniversitedeki biraz daha marjinal sayılabilecek kitapları satıyoruz. Örneğin, hukuk bilimine giriş kitabı satıyoruz. Roma Hukuku kitabı satabiliyoruz. Elbet, ders kitabı satıyor olsaydık durumumuz daha âlâ olurdu.”
BİR SAHAF ÖMRÜNDE en çok ÜÇ YA DA DÖRT BÜYÜK KÜTÜPHANE ALABİLİR
Türkoğlu sahafların biroldukca çeşitli kaynaktan kitap edinmesine karşın birbirini yine etmeyen, özgün kitap bulmada gittikçe zorluk yaşadıklarını lisana getiriyor. Kaynak bulunsa bile edinilen kaynakların akşamdan sabaha satılmadığını tabir eden Türkoğlu, “Kitabın beklemesi de yeterli, itirazımız yok ancak bizim o parayı da döndürmemiz gerekiyor. Döndüremeyince ekonomik açmaz içine giriyoruz” diyor.
Sahaflar için hoş kütüphaneye denk gelmenin de maddi bir sonu var. Türkoğlu’na bakılırsa bir sahaf ömründe en çok 3-4 kez büyük kütüphane alabilir. Bunu yakın vakitte yaşadığı bir olayla örneklendiriyor: “Geçen gün bir yere gittim. 50 tane Osmanlıca kitaba 80 bin TL istediler. Bu gerçekçi bir sayı değil, hiç bir sahaf o kitabı alamaz.”
kimi vakit KİTAP BULMADA İKİ SENE BOYUNCA YAPRAK KIMILDAMAZ
Sahaflar içinde kitap alımı konusunda bir modül rekabet olduğunu söz eden Türkoğlu bir daha de sahafiyelik materyal bulmanın “kısmet” olduğunu vurguluyor ve şöyle kelamlarını bitiriyor:
“Biz sahiden kitap bulma konusunda kısmete inanırız. Bir balıkçılar inanır bir de biz inanırız…kimi vakit birer hafta ortayla fazlaca hoş kitaplar alırız, paramız kalmaz (eyvah bütün parayı kitaba yükledik deriz) kimi vakit de (kitap bulma konusunda) iki sene boyunca yaprak kımıldamaz bir kitap alamayız. Büsbütün kısmet. Siz ona tesadüf de diyebilirsiniz.”
İNTERNET ÜZERİNDEN SATIŞLA SAHAF DÜKKÂNI KENARDA KÖŞEDE KALMIŞ DÜKKÂN OLMAKTAN ÇIKTI
İkinci durağımız Çankaya Tunalı Pasajı’nda 25 yıldır sahaflık yapan Erdal Özdemir’in dükkânı oluyor. beraberinde edebiyat öğretmeni de olan Özdemir, okuma oranlarının düşüklüğü haricinde işlerinin şu anda sıkıntısız gittiğini söylüyor. Bu sorunsuzluğun ise en büyük niçini Özdemir’e bakılırsa internet. Özdemir “İnternet üzerinden satışın başlamasıyla sahaf dükkanının kenarda köşede kalmış, yalnızca belli şahısların uğradığı bir dükkân olmaktan çıktığını” belirtiyor lakin kelamlarına şöyle bir ekleme yapmak istiyor:
“Bu bir elimiz yağda bir elimiz balda demek değil. Ülke güllük gülistanlık demiyorum. Ben hakkına kanaat eden ve kendini geçindirmek dileğinden öteki bir gayesi olmayan bir insanın niyetini söylüyorum. Çok kazanıyoruz demiyorum, kiramızı fakat çıkartıyoruz. En azından borcumuz harcımız olmuyor, bunun altını çizmek isterim.”
Erdal Özdemir
BİZİM ÜZERE ÇEKİRDEKTEN YETİŞME DURUMU KALMADI
İnternetten satışların güzel istikameti olduğu kadar mesleği makûs etkileyen taraflarının de olduğunu söz eden Özdemir, internetten satışlar sebebiyle “Her önüne gelen kitapçı oldu” diyor.
Bu durum ile paralel bir başka nokta ise çıraklık. Bu manada, Özdemir daha evvel yetiştirdiği beşerler olduğunu vurguluyor. Sahaflığı “usta-çırak bağlantısıyla gelişen ustadan alınan terbiyeyle, bilgiyle, öğütle muhakkak bir düzeye çıkan bir meslek” olarak tanımlayan Özdemir, internetin öne çıkmasının hem çekirdekten yetişme birebir vakitte fiyat belirleme siyasetlerini nasıl etkilediğini ise şu sözlerle ifade ediyor:
“Bizim üzere çekirdekten yetişme üzere bir durum kalmadı. İnternetten uzak devirlerde bir kültür oluşurdu: mecmuayı, kitabı yani o ana kadar neyi hiç görmediysen o kesinlikle değerliydi. Biz bu deneyimden istifade ederek kitaba fiyat koyardık. Bu kitap 10 lira bu kitap 50 lira diye… Artık her şey hazır. Sitelere kitap ismi, baskı yılı girince fiyatı çıkıyor.”
KİTAP BULMAK ZORLAŞIYOR
Ancak internetin yarattığı bir öteki sorunun ise kaynaklarla ilgili olduğunu söz eden Özdemir, internetin sahaf kaynaklarını kuruttuğunu ancak bir daha de karamsar olmadığını söylüyor, “Kitap bulmak zorlaşıyor” diyor.
Özdemir beraberinde (sahafiyelik kaynak) alışta interneti kullanmadıklarını vurguluyor. Lakin internet bu manada da işlerini zorlaştırmış durumda. Öncesinde 10-15 sahaf olduklarını ve kitap vereceklerin bu sahafları bir biçimde bulduğunu lisana getiren Özdemir, kitaba ulaşma sıklığının “kitapların artık internette satışa çıkarılması” sebebiyle etkilendiğini belirtiyor.
GÜNDEM OLAN KİTAPLARA TALEP ARTIYOR
Erdal Özdemir, son devirde rastgele bir kitap çeşidine özel ilgi olup olmadığına dair sorumuza ise televizyon dizisinde yahut programında ismi söylenen ve gündem olan kitaplara talebin arttığını belirterek karşılık veriyor. Bu kitaplar bir devir ‘Kürk Mantolu Madonna’, ‘Küçük Prens’ken, bir periyot de ‘Aşk ve Gurur’ olmuş. Son dönemdeelinde kalmayan kitaplara dair Özdemir şu örneği veriyor:
“Zevaco’nun ‘Pardayanlar’ı geçen mayıs ayından bu yana elde kalmadı. Son derece ucuz olan bir seri yüksek oranlara satılmaya başlandı. 10 cilt bin liraydı. niçini de Sedat Peker’in birinci açıklamalarında kitabı söylemesi. örneğin Vedat Türkali’nin ‘Bir Gün Tek Başına’ kitabı. Sedat Peker’in paylaşmasının akabinde o da epeyce sattı.”
VAR OLAN KİTABI BULUP VEREMEMEK MANEVİ MANADA EZA VERİYOR
Sahaf Özdemir hayalindeki sahaflık için “daha derli toplu olabilirdik” diyor. Binlerce mecmua, plak ve kartpostala sahip olduklarını, bunları daha uygun sergileyebilecekleri bir yere sahip olmayı istediğini belirten Özdemir, “Sorulan kitabı bulup verememek ya da müşterinin talep ettiği ve var olan kitabı bulamayıp kendisine verememek manevi manada sorun veriyor. Buradaki sıralamayı, nerede ne var onları yalnızca ben biliyorum. Bu da yeterli değil.” diyerek kelamlarını bitiriyor.
BAZI KİTAPLARI HERKESE ÇIKARMAYIZ
Sahaf cinsinde üçüncü durağımız çıkmaz bir sokakta bulunan Anadolu Sahaf oluyor. 3 yıldır sahafta çalışan ve kendisini “çırak” olarak tanımlayan Süleyman Çelik ile konuşuyoruz. Bir yandan yüksek lisans eğitimine devam ederken bir yandan burada çalışmayı sürdüren Çelik’e “çıraklığa başlama niçinini” sorduğumuzda, “Osmanlıca bilen biri gerekiyordu” cevabını veriyor. Çelik beraberinde kitap biriktirmekten ve evrakları eşeledikçe hoş işler çıkmasından keyif aldığını söylüyor.
İşlek bir sokakta olmamanın müdavim kültürü geliştirdiğinden bahseden Çelik, “İlgilisinin gelip keyif alabileceğini” söylüyor. Kendilerinin de bundan zevk aldığını söz eden Çelik, “Bazı fotoğrafları, birtakım kitapları herkese çıkarmayız. İlgisini hissetmiyorsak…” diyerek tercihlerini lisana getiriyor.
Çelik evrak ve kaynaklara ulaşmak konusunda ise “Ankara’da bürokrasi kütüphaneleri epeyce çıkar. Eski kitap istikametinden de zengindir. Bir bodrum katına giriyoruz, hiç ummadığımız şeyler bulabiliyoruz. Osmanlıca ya da Fransızca, Almanca materyaller çıkabiliyor.” diye belirtiyor.
YURTDIŞINA GÖÇ EDENLER KİTAPLARINI SATIP GİDİYORLAR
Çelik’e bu esnada kaynakları elde etme sürecinde geçmişe bakılırsa değişen bir şartın olup olmadığını soruyoruz. Çelik, insanların ilgi alanlarının değişmesi, vefatları daha sonrası kalan kütüphaneler üzere kaynak teminlerine ek göç faktörünü lisana getiriyor. Türkiye’den yurt dışına göç edenlerin kitaplarını geride bıraktığını söyleyen Çelik, bu süreci şu biçimde anlatıyor:
“Çok acı lakin yurtdışına göç edenler… Yurtdışına göç edenler kitaplarını satıp gidiyorlar. Geçen ay Almanya’ya göçecek bir ailenin kitaplarını aldık. Öncesinde bir daha İngiltere’ye gidecek bir öğrencinin kitaplarını aldık. Ondan evvelki ay Almanya’ya gideceklerin kitaplarını aldık.”
SAHAFLARIN VE ANTİKACILARIN en çok GEREÇ ALDIKLARI DÖNEM
Kitabın geleceğine dair olumlu görüşlere sahip olan Çelik, kitabın yerinin doldurulamayacağını belirtiyor. Kriz periyotlarında bile sahafların epey etkilenmediğini tabir eden Çelik’e bakılırsa kriz periyotları, sahafların ve antikacıların en çok gereç aldıkları periyot oluyor.
Kendi yerinin olması hayalini de lisana getiren Çelik bir yandan bu işin koleksiyonerlik boyutundan bahsediyor. Karagöz’e ve klasik tiyatroya dair, Ahmet Hamdi Tanpınar ve muharrir mukavelelerine dair sahafiyelik materyallere merakı buna bir örnek. Bu sebeple, meslekteki kendi geleceğine ve çıraklığa dair sorduğumuz soruya karşılık şu karşılığı veriyor:
“Çıraklık ve kalfalık ortası bir yerdeyim. Fakat o çıraklık bitecek bir müddetç değil. İstanbul’da bir ağabeyimiz var. 26 yıl mesleği yaptı. Geçen senelerda ‘Benim çıraklığım bitti’ dedi. Zira matbuat hayatı canlı, her gün farklı bir şey bakılırsabiliyorsunuz, keşfedip öğreniyorsunuz.”