Dr. Öğr. Üyesi Fuat Yılmaz*
1752 yılında, kraliyet arkeoloğu Karl Weber, Bourbon Hükümdarı III. Charles’a Herculaneum’da son derece ayrıntılı bir mermer heykel bulduklarının haberini gönderdi. Yakındaki ormanda avlanan kral ve grubu, yapıtın çıkarılmasına şahit olmak üzere hafriyat alanına geldiler. İzleyiciler pür dikkat yapıtın gün ışığına çıkarılmasını izliyordu. Birinci fark edilen, birbirini kucaklayan iki figür olmasıydı. Heykel, bir dişi keçiyle cinsel münasebette bulunan Roma ilahı Pan’ın bir tasviriydi.
Keçi ve Pan.
Kral, heykeli görür görmez dehşete kapıldı ve seyircileri çabukla oradan uzaklaştırdı. Heykelin Napoli’deki Herculaneum Akademisi’ndeki bir dolaba kilitlenmesini emretti ve sırf hükümdarın yazılı müsaadesi olanların görmesine müsaade verildi. Bourbon hanedanı devrinde, bilhassa Pompeii’de yapılan hafriyatlarda yüzlerce erotik sanat yapıtı bulunmaya devam etti. Villa iç bahçelerinin duvarlarında, çeşitli sevişme konumlarındaki çiftlerin fotoğrafları, fırınların girişine ve üstüne monte edilmiş ‘fallus’ kabartmaları ortaya çıkmaya başlamıştı.
Duvarda bolluk rahmet sembolü olarak yapılmış ‘fallus’ kabartması.
NAPOLİ’DEKİ BİLİNMEYEN MÜZE
bu biçimdece ‘gizli müzeler’in tarihi başladı. Pompeii’de, arkeologlar, epeyce müstehcen eserler keşfetmeye devam ettiler. Erotik eserler ortaya çıkar çıkmaz Charles’ın buyruğuyla kilitli dolaplara yerleştirildi. Lakin 1758’de halefi Napoli Hükümdarı Ferdinand, özel müsaadeyle bu yapıtların görülmesine müsaade vermeye başladı. 1819’da koleksiyon kalıcı olarak bugünkü Napoli Ulusal Arkeoloji Müzesi’ne devredildi ve burada halka açık olarak sergilendi. Lakin bu durum kısa sürdü. 1827’de, tahta çıktıktan iki yıl daha sonra, I. Francis bir rahibin baskısına boyun eğdi ve sergiyi kilitli bir odaya, ‘Gabinetto Segreto’ya (Gizli Kabin) taşıdı.
Bâtın Kabin, Napoli Ulusal Müzesi.
Kapalı Müze yahut Zımnî Kabin terimi, temel olarak, Napoli Ulusal Arkeoloji Müzesi’ndeki Pompeii’den gelen erotik yahut cinsel içerikli buluntuların koleksiyonunu söz eder. Yaklaşık 100 yıl boyunca açılıp kapanan, bir daha açılan ve akabinde yine kapatılan Bâtın Müze, 1960’ların sonunda kısa bir süreliğine erişilebilir hale getirildi ve 2000 yılında bir daha ziyarete açıldı.
KAMUSAL ALANDA CİNSEL TASVİRLER
İtalya’nın Napoli kentinin yakınlarında bulunan Pompeii ve Herculaneum kentleri M.Ö. 79 yılında patlayan Vezüv Yanardağı’nın külleri altında kaldı. Pompeii’nin nüfusunun 20.000-25.000 içinde olduğu ve yaklaşık 160 dönümlük bir alanı kapladığı iddia edilir. Bu, Roma devrinde bir taşra kentinin ortalama büyüklüğü kadardır. M.S. 62 sarsıntısından daha sonra kent kadar, iktisat de çöktü. Birfazlaca vatandaş konutlarını restore etmek zorunda kaldı. Villaların duvarları M.S. 20’de ortaya çıkan bir usul olan ve August Mau’nun 1882’de yayımladığı Pompeii’de “Dekoratif Duvar Fotoğrafının Tarihi” isimli kitabındaki sınıflandırmaya nazaran dördüncü tarzda dekore edildi. Fotoğraflarda bahisler, panoramik görünümler içerisinde betimleniyordu. Fotoğrafların verdiği genel his, duvara asılmış tablolar halinde olmasıydı. Renk bakımından zengindi, bilhassa kırmızı, siyah ve sarı ağır kullanılmıştı. Fotoğrafların kalitesi ve konusu, sahibinin statüsünün ve gelişmiş zevkinin bir göstergesiydi. Bu fotoğraflarda betimlenen hususlar içerisinde erotizm de yer alıyordu. Cinsel içerikli sahneler, konutların duvarlarını kaplarken beraberinde kentin kamusal alanlarında da görülmekteydi.
Kamusal alanlardan biri olan hamamlar da erotik temalı fresklerin bulunduğu yerlerden biridir. Roma kültüründe hamamlar dinlenmek, yıkanmak ve öteki beşerler ile toplumsal bağlantı halinde olmak üzere tasarlanmıştır. Buhar banyolu hoş bir havuzda dinlenirken yıkanabileceğiniz ve günün yeni bahislerini tartışabileceğiniz bir yerdir. Bu sebepten hamamların duvarları hoş bahçe ve görünüm fotoğrafları ile dekore edilmiştir.
OKUMA YAZMA ORANI DÜŞÜK OLUNCA…
Pompeii’nin banliyö hamamının duvarlarında hoş görüntü fotoğraflarının yanı sıra soyunma odasında erotik tasvirler görülür. Odanın duvarlarına perspektif olarak çizilmiş kutu fotoğraflarının üst tarafında çeşitli cinsel durumları gösteren fotoğraflar yer alır. Bu kutular hamama gelen müşterilerin kıyafetlerini bıraktıkları yerleri işaret eder. Buradaki fotoğraflarda oral seks, bayan bayana bağlantı, üçlü ve dörtlü cinsel alaka üzere çeşitli varyasyonlar da betimlenmiştir. Hatta bayanın üstte bulunduğu ‘cowgirl’ durumunun betimlendiği fotoğrafta balık gibisi bir hayvan da bağa eşlik etmektedir. Doğal bu cins fotoğraflar yalnızca banliyö hamamı için geçerli değildi. Kentteki öbür hamamlarda da heteroseksüel, lezbiyen ve eşcinsel alakaları gösterir biçimde tasvirler vardı.
Banliyö Hamamları’ndan bir erotik sahne.
Şaşırtan olan ise hem hamamlarda tıpkı vakitte kentin öteki yerlerinde ele geçen, kutuların üstündeki erotik tasvirlerin aynısının, bronz ve kurşun jetonların üzerinde de bulunmasıdır. Bu jetonların öteki yüzlerinde, 1’den 16’ya kadar değişen numaralar yer alır. Bu numaralar kutuların üzerinde yer alan sayılara karşılık gelir. Bu durum, fotoğraf düzenlemesinin, hamama gelen müşterinin kıyafetini koyduğu kutuyu rahatça bulmasını sağlamak hedefiyle yapılmış olduğu ihtimalini akla getirir. Pompeii halkının okuma yazma oranının çok düşük olması niçiniyle müşterilerin kıyafetlerini basitçe bulmaları için kutular üzerinde sayılara ek olarak, fotoğrafların de yapılması akla pek mantıklı geliyor. Fotoğraflardaki cinsel durumlara baktığımız vakit erkek ya da bayan oral seks betimlerinin olduğu görüyoruz. Roma’da ağız, kamusal konuşmanın bir organı sayıldığı için kirletilmemesi gerekir. Bu yüzden oral seks ayıp ve günah kabul edilirdi. Ayrıyeten fotoğraflarda hanımın üstte olacak biçimde cinsel birleşme konumları, bayanın erkeğe hâkim pozisyonda olması niçiniyle uygun görülen bir durum değildi. Diğer bir tabu konum ise Banliyö Hamamı’nda görüldüğü üzere bir erkek bir bayanla birleşme anındayken diğer bir erkeğin arttan erkeğe yaklaşmasıdır.
Üçlü birleşme sahnesi.
Pompeii hamamlarında cinsel aktivitelerin gerçekleşip gerçekleşmediği konusu net değildir. Lakin burada yer alan erotik sahnelerin toplumun genel ahlakı çerçevesinde onaylanmayan yasak konumlar yani tabu olduğu açıktır. Banliyö hamamları, Roma cinsel tabularının gerçek bir özetini anlatır. Bu fotoğrafların burada yer almasının emeli hamama gelen müşterilerin ilgisini çekmek ve eğlendirmek olmalıdır.
SEÇKİN ERKEKLERLE ALT SINIFLARIN FARKI
Kentin kamu alanlarında erotik sanat örnekleri için bakacağımız yerlerden birisi de genelevlerdir. Burası Pompeii’nin seçkin ve alt sınıfları içindeki ayrımın sertliğinin net bir biçimde görüldüğü yerlerdir. Genelevler yalnızca alt sınıf erkekler için uygun bir yerdir. hiç bir seçkin erkek geneleve gitmez; kendi özel konutlarına getirdikleri fahişelerle cinsel fantezilerini gerçekleştirirler.
Pompeii genelevleri, başka meskenler ve villalara nazaran çok küçük ve birçok vakit yalnızca birkaç odaya sahiptir. Ülküleştirilmiş imajların tersine, genelevler, ekseriyetle dar taş bir yatağın sığacağı kadar geniştir ve birçoklarında hava akışını sağlayacak pencere dahi yoktur. Burada yapılan hafriyatlar ayrıyeten hücrelerin çoklukla kapısız olduğunu ortaya çıkardı. Kapı açıklığının bir perde ile örtüldüğüne dair fikirler olsa da bunu ispatlayacak arkeolojik bilgiler ele geçmedi.
Genelev odası.
Roma geleneğinde evlilikler, bilhassa seçkinler içinde soyun devamını sağlamak maksadını taşıdığı için, bir kocanın karısından cinsel zevkler istemesi uygun karşılanmazdı. Kocanın, saygıdeğer bir bayan tarafınca gerçekleştirilmesi beklenmeyen cinsel fanteziler için para ödemesi gerekiyordu. Hakikaten de genelevlerde farklı tıpta; heteroseksüel cinsel ilgi, oral seks, etkin anal seks ve pasif anal seks üzere cinsel fantezilere ilişkin fotoğraflar ele geçti. bu biçimdece seks ticareti, evlilik kurumunun bir çeşit toplumsal ve ahlaki kontrolünü sağlamış oluyordu. Seks personelliği yasadışı değildi ve sıklıkla köleler üzerinden dönmekteydi. Lakin zina yasak olduğu için seks için ödeme yapmak pek olağan karşılanıyordu.
Genelev koridorundaki fotoğraflardan biri.
KÖLELERİN VE SEKS ÇALIŞANLARININ İSİMLERİ
Genelevin duvarlarını kaplayan grafitiler de hayat bayanları ve müşteriler hakkında bilgiler verir. Romalılar katı bir isimlendirme sistemi kullandıklarından, ekseriyetle köle yahut azat edilmiş bireylerin isimlerini, özgür doğmuş vatandaşların isimlerinden ayırt etmek mümkün olmaktadır. Grafiti çalışmaları, müşteriler içinde lokal ve seçkin ailelerin isimlerinin olmadığını ortaya çıkarmıştır. Ekseriyetle, kölelerin ve seks çalışanlarının isimleri Yunan kökenlidir. Doğal seks emekçilerinin isimleri kimi vakit kelam konusu bireyin fonksiyonunu yahut fizikî özelliklerini de tabir ediyordu.
Bu grafitilerde, sunulan belli hizmetlerin ve kimi vakit de meblağların listeleri yer alır. Romalı erkek için fuhuş nispeten ucuzdu, lakin düşük fiyatlı bir fahişe bile vasıfsız bir kent emekçisinin fiyatının üç katından fazlasını kazanmaktaydı. Seks, imparatorluğun başka bölgelerine kıyasla Pompeii’de ekseriyetle en ucuzuydu ve tüm hizmetler nakit olarak ödenirdi. Kısa vadeli, en ucuz bağın fiyatı bir somun ekmek ya da bir bardak şaraba eşdeğerdi.
POMPEİİ’DE ERKEK SEKS EMEKÇİLERİ
Genelevin hücrelerinde bulunan grafitiler, Pompeii’deki erkek seks çalışanlarının de varlığını doğrular. Lakin özgür doğan bayanların kocalarından diğer kimselerle cinsel bağa girmesine müsaade verilmediğinden, erkek seks emekçilerine erişen müşteriler de neredeyse büsbütün erkeklerdi.
Pompeii’de erotik fotoğrafların ele geçtiği genelev, pek işlek bir caddede iki katlı, 10 odalı, bir ‘latrina’lı (tuvalet) küçük bir yapıdır. Odaların girişinde yer alan fotoğraflarda heybetli perdeler, yataklar ve lüks nesneler kolaylıkla fark edilir. Lakin odalar için gerçek durum bu değildir. Tasvirler, kapının önünde bekleyen müşteriye bu odalarda kendisini bekleyen lüks ve şehvet hissini verir. Müşteriye, efendisinin yahut seçkin sınıfın öteki üyelerinin büyük meskenlerinde yaşayacakları tecrübelerin tadını çıkarıyormuş üzere hissettirir.
Genelev iç görünüşü.
Fotoğraflarda bayanlar beyaz derili dolgun bedenli, erkekler de koyu derili ve atletik yapılıdır. Değişik olan ise fotoğraflardaki bayanların birçoğunun göğüs bandı takmasıdır. hiç bir fotoğrafta erkek ve bayan cinsel organları gösterilmemiştir. Bu niçinle buradaki fotoğrafları pornografik değil, erotik olarak tanımlamak daha gerçek olur. Genelevlerde sırasını bekleyen müşterilerin kuyruk oluşturması ihtimali de hayli uzak değildir. Fotoğraflar, dar ve sıkışık olan koridorda bekleyen müşterilere, sıralarını beklerken bakabilecekleri bir sergileme alanı üzeredir. ötürüsıyla maksat, erotik sanat yoluyla, bekleyen müşterinin şehvet hissinin artırılmasıydı.
Pompeii konutlarına baktığımızda ise fazlaca daha farklı seviyelerde erotik ögeler içeren fotoğraflarla karşılaşırız. Bir meskenin genel kullanım alanı olan giriş bahçe ve salonlardaki fotoğraflarda daha fazlaca mitolojik konulardan alınmış Leda ve kuğu, Afrodit’in doğuşu, Hermafrodit ve Satyr hususları ile büyük ‘fallus’lu ilah Priapus üzere cinsel göndermeler içeren fotoğraflar yer alır. Bu tıp fotoğrafların bulunduğu meskenler içinde Vettii Konutu en yeterli örneklerden birisidir.
Leda ve Kuğu.
ZENGİNLİĞİNİ KANITLAMA GAYRETİ
Aulus Vettius Conviva ve Aulus Vettius Restitutus aslında azatlı köle olan iki kardeştir. Kendi işlerini kurup varlıklı olduktan daha sonra meskenlerini dördüncü tarzda dekore ettirirler. bu biçimdece alt sınıf köleler olmalarına rağmen üst sınıf statüsü kazanırlar. Tahminen de bu yüzden meskenleri Pompeii’deki en ağır dekore edilmiş konutlardan biridir. Vettii Meskeni Pompeii’deki büyük meskenlerden biri olmamasına karşın duvar fotoğrafları ile pek dikkat çeker. Zira Vettii Konutu, muhakkak ‘yeni güçlü zihniyetinin’ bir göstergesiydi.
Konutun girişinde kapının sağında duvarda, bolluk rabbi Priapus’un bir resmi ziyaretçileri karşılar. Burada Priapus, büyük ‘fallus’unu elindeki terazi ile para kesesiyle tartarken betimlenmiştir. Yanında yerde bir daha bolluk ve rahmetle bağlantılı olarak çeşitli meyvelerle dolu bir sepet bulunur.
Vettii Konutu girişinde yer alan ilah Priapus.
Ayrıyeten Vettii Evi’nde Priapus’un havuz süsü olarak kullanılmış bir heykeli de vardır. Priapus genel olarak rahmet, sebzeler, tabiat, çiftlik hayvanları, meyve, arıcılık, seks, cinsel organlar, erkeklik ve bahçelerin rabbi olarak bilinir. Penisini büyük bir para çuvalına karşı tartması sembolizmi, bununla birlikte mesken sahiplerinin zenginliğini ve toplumsal statüsünü de gösterir. Ayrıyeten tasvir, Priapus’un rahat duruşu, süslü kıyafetleri ve meyve sepeti ile ziyaretçiye bu konutta hayatın lüksünün tadını çıkarabileceği iletisini verir. Bu fotoğraf, konutun sahibi ve yaşadıkları hayat hakkında bir epeyce zımnî ileti vermesi ile ziyaretçiler için hayli konuşulacak bir yapıttır.
AŞÇI ODASINDA niye FOTOĞRAF VAR?
Erotik fotoğrafların bulunduğu ikinci yer ise çabucak mutfağın yanında yer alan aşçı odasıdır. Odanın duvarlarında sevişme sahnelerinin betimlendiği üç fotoğraf bulunmuştur.
Vettii Konutu aşçının odası.
Buradaki fotoğraflar genelevdeki fotoğraflara emsal biçimde bayan ve erkek cinsel bağlantısını betimler. Bu durum kelam konusu odanın genelev olarak kullanılmış olması ihtimalini akla getirse de bu pek muhtemel görünmüyor. Zira bu odaya ulaşabilmek için tüm meskenin ortasından geçmek gerekmektedir. Muhtemelen meskenin üst sınıf sahipleri, epeyce sayıda kişinin konutlarına girmesini istemeyecektir. Bu niçinle fotoğraflar, Vettii kardeşlerin kıymetli aşçılarına bir armağanı olarak da yorumlanabilir.
PENCERELER GÖZETLENMEK İÇİN MİYDİ?
Vezüv’ün külleri altından düzgün korunmuş bir biçimde çıkmış olan Yüzüncü Yıl Meskeni de Pompeii’nin soylu meskenlerinden biridir. Meskenin en âlâ korunmuş kısımlarından biri de erotik freskleridir.
Yüzüncü Yıl Meskeni.
Bu mesken bize erotik sanat yapıtlarının bir hayli hoş meselai, bilhassa de erkek ve bayan tasvirlerini sunar. Konutun avlusunun batı ve doğu duvarları boyunca sıralanan 6 odanın duvarlarında erotik fotoğraflar bulunur. Buradaki fotoğraflarda tıpkı genelevde ve Vettii Evi’nde olduğu üzere erkek ve bayan çiftleri farklı cinsel konumlarda görüyoruz. bir daha bayanların göğüs bandı vardır ve birden fazla fotoğrafta cinsel organlar gösterilmemiştir.
Ayrıyeten odaların duvarları üzerine erotik fotoğraflar koymak için açılmış küçük pencereler bulunur. Benzeri durum Pompeii’deki Menander Konutu üzere öteki değerli meskenlerde de tespit edilmiştir. Mesken sahibi içeride konuğu ile vakit geçirirken hizmetçi fotoğrafları dışarıdan çarçabuk değiştirebiliyordu. Fotoğrafın yan odadan, kolaylıkla değiştirilebilme mümkünlüğü, odaya her girildiğinde, çeşitlilik ve heyecanın sağlanabilmesi için yaratılmış olmalı. Doğal bu açıklıkların içeride cinsel bağlantı halinde olan çiftleri gözetlemek üzere bırakıldığı görüşü de hakimdir. Çabucak girişin yanında yer alan üst sınıfın cinsel fantezilerini gerçekleştirmek üzere tasarlanan bu odalar ‘Seks Kulübü’ olarak isimlendirilmiştir.
FALLİK NAZARLIKLAR
Pompeii’de erotik sanat olarak nitelendirilen erotik fotoğraflar yalnızca özel yerlerde değil, biroldukça kamusal alanda da bulunabilmekteydi. Bu erotik fotoğrafların kimileri, bayağı bir Pompeii konutunda bir sanat koleksiyonunun modülü olarak sergilenen sevişen ülkü çiftler yahut cinsel olarak oynaşan mitolojik tanrılardı. Erotik imgelerin bir kısmı ise genelevlerde sunulan hizmetleri tasvir ediyordu. Banliyö hamamlarında olduğu üzere birtakım fotoğraflar ise mizah gayeliydi, cinsel tabuları tasvir ediyordu ve nazardan korunmak için yapılmışlardı. Duvar fotoğrafları haricinde duvarlara ve kaldırımlara kazınmış fallik semboller, heykeller ve konutlarda asılı olan ‘fallus tintinna bulum’lar (nazarlık) daha küçük erotik nesneler olarak nitelendirilir. Bu fallik sembollerin temel gayesinin da nazara karşı korunma olduğunu anlıyoruz.
Pompeii özelinde Roma’da erotik sanat, toplumsal hayatın kozmik bir özelliğiydi. Benzeri sahneler, Roma İmparatorluğu’nun her yerinde bulunuyordu. M.S. 79 yılının öncesinde betimlenen cinsel imgeler seks ve çöküşten çok eski Romalıların, toplumsal statüye, rablerin değerine ve hayattaki zevklere paha veren bir kültüre sahip olduğunu gösteriyor. Fotoğraflardan ve öbür nesnelerden anlaşıldığı üzere insan vücudu bilhassa erkek vücudu ve cinsel organı bir tabu olarak görülmemekteydi. Cinsellik ve seks, Roma hayatının doğal bir kesimiydi ve utanılacak bir şey değildi.
*Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Kısmı.
1752 yılında, kraliyet arkeoloğu Karl Weber, Bourbon Hükümdarı III. Charles’a Herculaneum’da son derece ayrıntılı bir mermer heykel bulduklarının haberini gönderdi. Yakındaki ormanda avlanan kral ve grubu, yapıtın çıkarılmasına şahit olmak üzere hafriyat alanına geldiler. İzleyiciler pür dikkat yapıtın gün ışığına çıkarılmasını izliyordu. Birinci fark edilen, birbirini kucaklayan iki figür olmasıydı. Heykel, bir dişi keçiyle cinsel münasebette bulunan Roma ilahı Pan’ın bir tasviriydi.
Keçi ve Pan.
Kral, heykeli görür görmez dehşete kapıldı ve seyircileri çabukla oradan uzaklaştırdı. Heykelin Napoli’deki Herculaneum Akademisi’ndeki bir dolaba kilitlenmesini emretti ve sırf hükümdarın yazılı müsaadesi olanların görmesine müsaade verildi. Bourbon hanedanı devrinde, bilhassa Pompeii’de yapılan hafriyatlarda yüzlerce erotik sanat yapıtı bulunmaya devam etti. Villa iç bahçelerinin duvarlarında, çeşitli sevişme konumlarındaki çiftlerin fotoğrafları, fırınların girişine ve üstüne monte edilmiş ‘fallus’ kabartmaları ortaya çıkmaya başlamıştı.
Duvarda bolluk rahmet sembolü olarak yapılmış ‘fallus’ kabartması.
NAPOLİ’DEKİ BİLİNMEYEN MÜZE
bu biçimdece ‘gizli müzeler’in tarihi başladı. Pompeii’de, arkeologlar, epeyce müstehcen eserler keşfetmeye devam ettiler. Erotik eserler ortaya çıkar çıkmaz Charles’ın buyruğuyla kilitli dolaplara yerleştirildi. Lakin 1758’de halefi Napoli Hükümdarı Ferdinand, özel müsaadeyle bu yapıtların görülmesine müsaade vermeye başladı. 1819’da koleksiyon kalıcı olarak bugünkü Napoli Ulusal Arkeoloji Müzesi’ne devredildi ve burada halka açık olarak sergilendi. Lakin bu durum kısa sürdü. 1827’de, tahta çıktıktan iki yıl daha sonra, I. Francis bir rahibin baskısına boyun eğdi ve sergiyi kilitli bir odaya, ‘Gabinetto Segreto’ya (Gizli Kabin) taşıdı.
Bâtın Kabin, Napoli Ulusal Müzesi.
Kapalı Müze yahut Zımnî Kabin terimi, temel olarak, Napoli Ulusal Arkeoloji Müzesi’ndeki Pompeii’den gelen erotik yahut cinsel içerikli buluntuların koleksiyonunu söz eder. Yaklaşık 100 yıl boyunca açılıp kapanan, bir daha açılan ve akabinde yine kapatılan Bâtın Müze, 1960’ların sonunda kısa bir süreliğine erişilebilir hale getirildi ve 2000 yılında bir daha ziyarete açıldı.
KAMUSAL ALANDA CİNSEL TASVİRLER
İtalya’nın Napoli kentinin yakınlarında bulunan Pompeii ve Herculaneum kentleri M.Ö. 79 yılında patlayan Vezüv Yanardağı’nın külleri altında kaldı. Pompeii’nin nüfusunun 20.000-25.000 içinde olduğu ve yaklaşık 160 dönümlük bir alanı kapladığı iddia edilir. Bu, Roma devrinde bir taşra kentinin ortalama büyüklüğü kadardır. M.S. 62 sarsıntısından daha sonra kent kadar, iktisat de çöktü. Birfazlaca vatandaş konutlarını restore etmek zorunda kaldı. Villaların duvarları M.S. 20’de ortaya çıkan bir usul olan ve August Mau’nun 1882’de yayımladığı Pompeii’de “Dekoratif Duvar Fotoğrafının Tarihi” isimli kitabındaki sınıflandırmaya nazaran dördüncü tarzda dekore edildi. Fotoğraflarda bahisler, panoramik görünümler içerisinde betimleniyordu. Fotoğrafların verdiği genel his, duvara asılmış tablolar halinde olmasıydı. Renk bakımından zengindi, bilhassa kırmızı, siyah ve sarı ağır kullanılmıştı. Fotoğrafların kalitesi ve konusu, sahibinin statüsünün ve gelişmiş zevkinin bir göstergesiydi. Bu fotoğraflarda betimlenen hususlar içerisinde erotizm de yer alıyordu. Cinsel içerikli sahneler, konutların duvarlarını kaplarken beraberinde kentin kamusal alanlarında da görülmekteydi.
Kamusal alanlardan biri olan hamamlar da erotik temalı fresklerin bulunduğu yerlerden biridir. Roma kültüründe hamamlar dinlenmek, yıkanmak ve öteki beşerler ile toplumsal bağlantı halinde olmak üzere tasarlanmıştır. Buhar banyolu hoş bir havuzda dinlenirken yıkanabileceğiniz ve günün yeni bahislerini tartışabileceğiniz bir yerdir. Bu sebepten hamamların duvarları hoş bahçe ve görünüm fotoğrafları ile dekore edilmiştir.
OKUMA YAZMA ORANI DÜŞÜK OLUNCA…
Pompeii’nin banliyö hamamının duvarlarında hoş görüntü fotoğraflarının yanı sıra soyunma odasında erotik tasvirler görülür. Odanın duvarlarına perspektif olarak çizilmiş kutu fotoğraflarının üst tarafında çeşitli cinsel durumları gösteren fotoğraflar yer alır. Bu kutular hamama gelen müşterilerin kıyafetlerini bıraktıkları yerleri işaret eder. Buradaki fotoğraflarda oral seks, bayan bayana bağlantı, üçlü ve dörtlü cinsel alaka üzere çeşitli varyasyonlar da betimlenmiştir. Hatta bayanın üstte bulunduğu ‘cowgirl’ durumunun betimlendiği fotoğrafta balık gibisi bir hayvan da bağa eşlik etmektedir. Doğal bu cins fotoğraflar yalnızca banliyö hamamı için geçerli değildi. Kentteki öbür hamamlarda da heteroseksüel, lezbiyen ve eşcinsel alakaları gösterir biçimde tasvirler vardı.
Banliyö Hamamları’ndan bir erotik sahne.
Şaşırtan olan ise hem hamamlarda tıpkı vakitte kentin öteki yerlerinde ele geçen, kutuların üstündeki erotik tasvirlerin aynısının, bronz ve kurşun jetonların üzerinde de bulunmasıdır. Bu jetonların öteki yüzlerinde, 1’den 16’ya kadar değişen numaralar yer alır. Bu numaralar kutuların üzerinde yer alan sayılara karşılık gelir. Bu durum, fotoğraf düzenlemesinin, hamama gelen müşterinin kıyafetini koyduğu kutuyu rahatça bulmasını sağlamak hedefiyle yapılmış olduğu ihtimalini akla getirir. Pompeii halkının okuma yazma oranının çok düşük olması niçiniyle müşterilerin kıyafetlerini basitçe bulmaları için kutular üzerinde sayılara ek olarak, fotoğrafların de yapılması akla pek mantıklı geliyor. Fotoğraflardaki cinsel durumlara baktığımız vakit erkek ya da bayan oral seks betimlerinin olduğu görüyoruz. Roma’da ağız, kamusal konuşmanın bir organı sayıldığı için kirletilmemesi gerekir. Bu yüzden oral seks ayıp ve günah kabul edilirdi. Ayrıyeten fotoğraflarda hanımın üstte olacak biçimde cinsel birleşme konumları, bayanın erkeğe hâkim pozisyonda olması niçiniyle uygun görülen bir durum değildi. Diğer bir tabu konum ise Banliyö Hamamı’nda görüldüğü üzere bir erkek bir bayanla birleşme anındayken diğer bir erkeğin arttan erkeğe yaklaşmasıdır.
Üçlü birleşme sahnesi.
Pompeii hamamlarında cinsel aktivitelerin gerçekleşip gerçekleşmediği konusu net değildir. Lakin burada yer alan erotik sahnelerin toplumun genel ahlakı çerçevesinde onaylanmayan yasak konumlar yani tabu olduğu açıktır. Banliyö hamamları, Roma cinsel tabularının gerçek bir özetini anlatır. Bu fotoğrafların burada yer almasının emeli hamama gelen müşterilerin ilgisini çekmek ve eğlendirmek olmalıdır.
SEÇKİN ERKEKLERLE ALT SINIFLARIN FARKI
Kentin kamu alanlarında erotik sanat örnekleri için bakacağımız yerlerden birisi de genelevlerdir. Burası Pompeii’nin seçkin ve alt sınıfları içindeki ayrımın sertliğinin net bir biçimde görüldüğü yerlerdir. Genelevler yalnızca alt sınıf erkekler için uygun bir yerdir. hiç bir seçkin erkek geneleve gitmez; kendi özel konutlarına getirdikleri fahişelerle cinsel fantezilerini gerçekleştirirler.
Pompeii genelevleri, başka meskenler ve villalara nazaran çok küçük ve birçok vakit yalnızca birkaç odaya sahiptir. Ülküleştirilmiş imajların tersine, genelevler, ekseriyetle dar taş bir yatağın sığacağı kadar geniştir ve birçoklarında hava akışını sağlayacak pencere dahi yoktur. Burada yapılan hafriyatlar ayrıyeten hücrelerin çoklukla kapısız olduğunu ortaya çıkardı. Kapı açıklığının bir perde ile örtüldüğüne dair fikirler olsa da bunu ispatlayacak arkeolojik bilgiler ele geçmedi.
Genelev odası.
Roma geleneğinde evlilikler, bilhassa seçkinler içinde soyun devamını sağlamak maksadını taşıdığı için, bir kocanın karısından cinsel zevkler istemesi uygun karşılanmazdı. Kocanın, saygıdeğer bir bayan tarafınca gerçekleştirilmesi beklenmeyen cinsel fanteziler için para ödemesi gerekiyordu. Hakikaten de genelevlerde farklı tıpta; heteroseksüel cinsel ilgi, oral seks, etkin anal seks ve pasif anal seks üzere cinsel fantezilere ilişkin fotoğraflar ele geçti. bu biçimdece seks ticareti, evlilik kurumunun bir çeşit toplumsal ve ahlaki kontrolünü sağlamış oluyordu. Seks personelliği yasadışı değildi ve sıklıkla köleler üzerinden dönmekteydi. Lakin zina yasak olduğu için seks için ödeme yapmak pek olağan karşılanıyordu.
Genelev koridorundaki fotoğraflardan biri.
KÖLELERİN VE SEKS ÇALIŞANLARININ İSİMLERİ
Genelevin duvarlarını kaplayan grafitiler de hayat bayanları ve müşteriler hakkında bilgiler verir. Romalılar katı bir isimlendirme sistemi kullandıklarından, ekseriyetle köle yahut azat edilmiş bireylerin isimlerini, özgür doğmuş vatandaşların isimlerinden ayırt etmek mümkün olmaktadır. Grafiti çalışmaları, müşteriler içinde lokal ve seçkin ailelerin isimlerinin olmadığını ortaya çıkarmıştır. Ekseriyetle, kölelerin ve seks çalışanlarının isimleri Yunan kökenlidir. Doğal seks emekçilerinin isimleri kimi vakit kelam konusu bireyin fonksiyonunu yahut fizikî özelliklerini de tabir ediyordu.
Bu grafitilerde, sunulan belli hizmetlerin ve kimi vakit de meblağların listeleri yer alır. Romalı erkek için fuhuş nispeten ucuzdu, lakin düşük fiyatlı bir fahişe bile vasıfsız bir kent emekçisinin fiyatının üç katından fazlasını kazanmaktaydı. Seks, imparatorluğun başka bölgelerine kıyasla Pompeii’de ekseriyetle en ucuzuydu ve tüm hizmetler nakit olarak ödenirdi. Kısa vadeli, en ucuz bağın fiyatı bir somun ekmek ya da bir bardak şaraba eşdeğerdi.
POMPEİİ’DE ERKEK SEKS EMEKÇİLERİ
Genelevin hücrelerinde bulunan grafitiler, Pompeii’deki erkek seks çalışanlarının de varlığını doğrular. Lakin özgür doğan bayanların kocalarından diğer kimselerle cinsel bağa girmesine müsaade verilmediğinden, erkek seks emekçilerine erişen müşteriler de neredeyse büsbütün erkeklerdi.
Pompeii’de erotik fotoğrafların ele geçtiği genelev, pek işlek bir caddede iki katlı, 10 odalı, bir ‘latrina’lı (tuvalet) küçük bir yapıdır. Odaların girişinde yer alan fotoğraflarda heybetli perdeler, yataklar ve lüks nesneler kolaylıkla fark edilir. Lakin odalar için gerçek durum bu değildir. Tasvirler, kapının önünde bekleyen müşteriye bu odalarda kendisini bekleyen lüks ve şehvet hissini verir. Müşteriye, efendisinin yahut seçkin sınıfın öteki üyelerinin büyük meskenlerinde yaşayacakları tecrübelerin tadını çıkarıyormuş üzere hissettirir.
Genelev iç görünüşü.
Fotoğraflarda bayanlar beyaz derili dolgun bedenli, erkekler de koyu derili ve atletik yapılıdır. Değişik olan ise fotoğraflardaki bayanların birçoğunun göğüs bandı takmasıdır. hiç bir fotoğrafta erkek ve bayan cinsel organları gösterilmemiştir. Bu niçinle buradaki fotoğrafları pornografik değil, erotik olarak tanımlamak daha gerçek olur. Genelevlerde sırasını bekleyen müşterilerin kuyruk oluşturması ihtimali de hayli uzak değildir. Fotoğraflar, dar ve sıkışık olan koridorda bekleyen müşterilere, sıralarını beklerken bakabilecekleri bir sergileme alanı üzeredir. ötürüsıyla maksat, erotik sanat yoluyla, bekleyen müşterinin şehvet hissinin artırılmasıydı.
Pompeii konutlarına baktığımızda ise fazlaca daha farklı seviyelerde erotik ögeler içeren fotoğraflarla karşılaşırız. Bir meskenin genel kullanım alanı olan giriş bahçe ve salonlardaki fotoğraflarda daha fazlaca mitolojik konulardan alınmış Leda ve kuğu, Afrodit’in doğuşu, Hermafrodit ve Satyr hususları ile büyük ‘fallus’lu ilah Priapus üzere cinsel göndermeler içeren fotoğraflar yer alır. Bu tıp fotoğrafların bulunduğu meskenler içinde Vettii Konutu en yeterli örneklerden birisidir.
Leda ve Kuğu.
ZENGİNLİĞİNİ KANITLAMA GAYRETİ
Aulus Vettius Conviva ve Aulus Vettius Restitutus aslında azatlı köle olan iki kardeştir. Kendi işlerini kurup varlıklı olduktan daha sonra meskenlerini dördüncü tarzda dekore ettirirler. bu biçimdece alt sınıf köleler olmalarına rağmen üst sınıf statüsü kazanırlar. Tahminen de bu yüzden meskenleri Pompeii’deki en ağır dekore edilmiş konutlardan biridir. Vettii Meskeni Pompeii’deki büyük meskenlerden biri olmamasına karşın duvar fotoğrafları ile pek dikkat çeker. Zira Vettii Konutu, muhakkak ‘yeni güçlü zihniyetinin’ bir göstergesiydi.
Konutun girişinde kapının sağında duvarda, bolluk rabbi Priapus’un bir resmi ziyaretçileri karşılar. Burada Priapus, büyük ‘fallus’unu elindeki terazi ile para kesesiyle tartarken betimlenmiştir. Yanında yerde bir daha bolluk ve rahmetle bağlantılı olarak çeşitli meyvelerle dolu bir sepet bulunur.
Vettii Konutu girişinde yer alan ilah Priapus.
Ayrıyeten Vettii Evi’nde Priapus’un havuz süsü olarak kullanılmış bir heykeli de vardır. Priapus genel olarak rahmet, sebzeler, tabiat, çiftlik hayvanları, meyve, arıcılık, seks, cinsel organlar, erkeklik ve bahçelerin rabbi olarak bilinir. Penisini büyük bir para çuvalına karşı tartması sembolizmi, bununla birlikte mesken sahiplerinin zenginliğini ve toplumsal statüsünü de gösterir. Ayrıyeten tasvir, Priapus’un rahat duruşu, süslü kıyafetleri ve meyve sepeti ile ziyaretçiye bu konutta hayatın lüksünün tadını çıkarabileceği iletisini verir. Bu fotoğraf, konutun sahibi ve yaşadıkları hayat hakkında bir epeyce zımnî ileti vermesi ile ziyaretçiler için hayli konuşulacak bir yapıttır.
AŞÇI ODASINDA niye FOTOĞRAF VAR?
Erotik fotoğrafların bulunduğu ikinci yer ise çabucak mutfağın yanında yer alan aşçı odasıdır. Odanın duvarlarında sevişme sahnelerinin betimlendiği üç fotoğraf bulunmuştur.
Vettii Konutu aşçının odası.
Buradaki fotoğraflar genelevdeki fotoğraflara emsal biçimde bayan ve erkek cinsel bağlantısını betimler. Bu durum kelam konusu odanın genelev olarak kullanılmış olması ihtimalini akla getirse de bu pek muhtemel görünmüyor. Zira bu odaya ulaşabilmek için tüm meskenin ortasından geçmek gerekmektedir. Muhtemelen meskenin üst sınıf sahipleri, epeyce sayıda kişinin konutlarına girmesini istemeyecektir. Bu niçinle fotoğraflar, Vettii kardeşlerin kıymetli aşçılarına bir armağanı olarak da yorumlanabilir.
PENCERELER GÖZETLENMEK İÇİN MİYDİ?
Vezüv’ün külleri altından düzgün korunmuş bir biçimde çıkmış olan Yüzüncü Yıl Meskeni de Pompeii’nin soylu meskenlerinden biridir. Meskenin en âlâ korunmuş kısımlarından biri de erotik freskleridir.
Yüzüncü Yıl Meskeni.
Bu mesken bize erotik sanat yapıtlarının bir hayli hoş meselai, bilhassa de erkek ve bayan tasvirlerini sunar. Konutun avlusunun batı ve doğu duvarları boyunca sıralanan 6 odanın duvarlarında erotik fotoğraflar bulunur. Buradaki fotoğraflarda tıpkı genelevde ve Vettii Evi’nde olduğu üzere erkek ve bayan çiftleri farklı cinsel konumlarda görüyoruz. bir daha bayanların göğüs bandı vardır ve birden fazla fotoğrafta cinsel organlar gösterilmemiştir.
Ayrıyeten odaların duvarları üzerine erotik fotoğraflar koymak için açılmış küçük pencereler bulunur. Benzeri durum Pompeii’deki Menander Konutu üzere öteki değerli meskenlerde de tespit edilmiştir. Mesken sahibi içeride konuğu ile vakit geçirirken hizmetçi fotoğrafları dışarıdan çarçabuk değiştirebiliyordu. Fotoğrafın yan odadan, kolaylıkla değiştirilebilme mümkünlüğü, odaya her girildiğinde, çeşitlilik ve heyecanın sağlanabilmesi için yaratılmış olmalı. Doğal bu açıklıkların içeride cinsel bağlantı halinde olan çiftleri gözetlemek üzere bırakıldığı görüşü de hakimdir. Çabucak girişin yanında yer alan üst sınıfın cinsel fantezilerini gerçekleştirmek üzere tasarlanan bu odalar ‘Seks Kulübü’ olarak isimlendirilmiştir.
FALLİK NAZARLIKLAR
Pompeii’de erotik sanat olarak nitelendirilen erotik fotoğraflar yalnızca özel yerlerde değil, biroldukça kamusal alanda da bulunabilmekteydi. Bu erotik fotoğrafların kimileri, bayağı bir Pompeii konutunda bir sanat koleksiyonunun modülü olarak sergilenen sevişen ülkü çiftler yahut cinsel olarak oynaşan mitolojik tanrılardı. Erotik imgelerin bir kısmı ise genelevlerde sunulan hizmetleri tasvir ediyordu. Banliyö hamamlarında olduğu üzere birtakım fotoğraflar ise mizah gayeliydi, cinsel tabuları tasvir ediyordu ve nazardan korunmak için yapılmışlardı. Duvar fotoğrafları haricinde duvarlara ve kaldırımlara kazınmış fallik semboller, heykeller ve konutlarda asılı olan ‘fallus tintinna bulum’lar (nazarlık) daha küçük erotik nesneler olarak nitelendirilir. Bu fallik sembollerin temel gayesinin da nazara karşı korunma olduğunu anlıyoruz.
Pompeii özelinde Roma’da erotik sanat, toplumsal hayatın kozmik bir özelliğiydi. Benzeri sahneler, Roma İmparatorluğu’nun her yerinde bulunuyordu. M.S. 79 yılının öncesinde betimlenen cinsel imgeler seks ve çöküşten çok eski Romalıların, toplumsal statüye, rablerin değerine ve hayattaki zevklere paha veren bir kültüre sahip olduğunu gösteriyor. Fotoğraflardan ve öbür nesnelerden anlaşıldığı üzere insan vücudu bilhassa erkek vücudu ve cinsel organı bir tabu olarak görülmemekteydi. Cinsellik ve seks, Roma hayatının doğal bir kesimiydi ve utanılacak bir şey değildi.
*Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Kısmı.