Pandemi sürecinde 4 kentten 12 fotoğrafçı birbirleri için üretti: Proje ‘Değiş Tokuş’

Captain123

Global Mod
Global Mod
Cihan Başakçıoğlu

İZMİR –
Fotoğrafçıların seyahat etmeden birbirlerinin kentlerinde, birbirlerinin yerine ve birbirleri için üretim yaptığı ‘Değiş Tokuş’ projesinin üretimlerine yer veren projedegistokus.com yayın hayatına başladı. Mayıs ve Kasım ayları içinde Diyarbakır’dan Lütfü İrdem, İstanbul’dan GAPO ve İzmir’den No 238 iş birliğinde, Kültür için Alan takviyesiyle gerçekleşen proje kapsamında, 12 sanatkarın ürettiği işler ile akademisyenler ve araştırmacıların değiş-tokuş kavramına dair kaleme aldığı metinler de bu web sitesinde izlenime sunuldu.

4 VİLAYETTEN 12 SANATÇI BİRBİRLERİ İÇİN ÜRETTİ

Pandemi sürecinde, fotoğrafçıların seyahat etme imkanlarının azalması niçiniyle gidemedikleri farklı kentlerde iş üretebilmeleri için birbirleriyle dayanışmaları fikrinden ortaya çıkan ‘Değiş Tokuş’, Kültür için Alan’ın faaliyet gösterdiği kentler ve etraf kente kentlerine yönelik bir açık davete gelen müracaatlar içinden seçilen 20 iştirakçi ile yola çıktı. Tanışma toplantılarının ve ortalarındaki fikir alışverişlerinin akabinde ikili takımlar olarak proje tekliflerinde bulunan iştirakçiler içinden ikinci basamağa seçilen İzmir, Diyarbakır, Mardin ve Urfa’dan 6 grup yani 12 sanatçı, bir yandan kendi kentlerinde proje ortakları için fotoğraf çekerken, öteki yandan gitmedikleri diğer bir kentte kendileri için üretilen fotoğraf projelerinin de editörlerine dönüştü.

WEB SİTESİNİN YANI SIRA KARTPOSTAL SETİ FİYATSIZ OLARAK EDİNİLEBİLİYOR

“Değiş Tokuş” projesi kapsamında, sanatkarlarla yürütülen birebir editörlük, mentorluk oturumlarının yanı sıra her insanın iştirakine açık “Değiş Tokuş Konuşmaları” ve yalnızca iştirakçi sanatkarlara yönelik “Değiş Tokuş Seminerleri” de çevrimiçi olarak gerçekleştirildi. Tüm bunların yanı sıra üretilen her işten birer fotoğraf, projenin çıkış noktası olan “değiş-tokuş” kavramına fizikî olarak da gönderme içeren bir kartpostal setinde bir ortaya getirildi. Proje kentleri başta olmak üzere Türkiye’nin farklı kentlerindeki inisiyatif, kolektif ve sanat oluşumlarına gönderilen kartpostal seti, İzmir’de Duvar Kitabevi ve Karantina Yer, Diyarbakır’da Asa Bistro, Gabo ve Wejegeh Amed, Ankara’da Ka, İstanbul’da ise FiLBooks ve Koli Arka Space’den fiyatsız olarak edinilebiliyor.

Proje editörleri Refik Akyüz ve Serdar Darendeliler ile “Değiş Tokuş”u konuştuk.

Dünyadaki Köşemizde Birikenler serisinden

‘SANATSAL, DÜŞÜNSEL BİR DEĞİŞ TOKUŞ İLE UZAKTAN VE KOLEKTİF BİR ÜRETİM’

Geçtiğimiz yıl pandemi sürecinde [email protected]İzmir projesi gündeme gelmiş, proje bir çok ilgi görmüştü. Artık projedegistokus.com yayında. Öncelikle yeni projenizin fikri nasıl ortaya çıktı?

Serdar Darendeliler:
Fotoğrafçıların yaşadıkları ve muhtemelen en yeterli bildikleri yer olan mahallelerine yakından bakıp fotoğraflamalarına yönelik bir proje olan ve daha evvel İstanbul’da yaptığımız ‘Mahalle’nin bir devamı olan ‘[email protected]İzmir’, İzmir’in farklı mahallelerinde yaşayan fotoğrafçıların, pandemi sürecinde yaşadıkları yerlerden hayli da uzaklaşmayıp fazla risk almadan iş üretmelerinin önünü açmasıyla da farklı bir mana kazanmıştı. Misal bir biçimde ‘Değiş Tokuş’ projesinin fikri de pandemi niçiniyle ömrümüze bir girip bir çıkan seyahat kısıtlamaları ve ekranların başında daha fazla vakit geçiriyor olmamız ile şekillendi. Geçtiğimiz nisan ayındaki kapanmalardan birinde, bir daha hareket alanlarımız daralmışken, ‘acaba bu kısıtlılık hali ve giderek artan sanal temas, fotoğrafçıların seyahat etmeden öteki bir kentte, orada yaşayan ve tanımadığı bir fotoğrafçı aracılığıyla iş üretmesine kapı aralayabilir mi?’ sorusundan yola çıkarak farklı kentlerde yaşayan fotoğrafçıların birbirleri için ve birbirlerinin yerine iş üretecekleri bir proje kurguladık. Yani hem teknik hem sanatsal birebir vakitte düşünsel bir değiş tokuş ile uzaktan ve kolektif bir sanatsal üretim yapmak mümkün olabilir mi sorusuna cevap bulmaya çalıştık.

‘PROJE FERDİ ÜRETİMİN BASKIN OLDUĞU FOTOĞRAF ALANINDA KOLEKTİF ÜRETİMİ ORTAYA ÇIKARMAYI DENİYOR’

Projenin emel ve gayesini sizden dinleyebilir miyiz?

Refik Akyüz:
‘Değiş Tokuş’, ferdî üretimin daha baskın olduğu fotoğraf alanında kolektif bir üretimin farklı biçimlerini ortaya çıkarmayı deniyor diyebiliriz. Proje kapsamında birbiriyle eşleşen fotoğrafçılar, seyahat etmeden kendi kentlerinde, öteki kentteki ortaklarının projesini gerçekleştiriyor. Burada bir ortaya gelmekle başlayan, projenin kavramsal altyapısının, konusunun, çekim hallerinin ve sürecinin ortaklaşa belirlendiği bir yapıdan bahsediyoruz. Bir fotoğrafçının fikri ortaya attığı, ötekinin uygulamasını gerçekleştirdiği, daha sonrasında da fikri ortaya atan fotoğrafçının o işin beraberinde editörü de haline geldiği bir senaryo düşünülebilir. Ancak doğal ki her vakit da bu kadar pasif bir müddetçten bahsedemeyiz. aslına bakarsanız ’Değiş Tokuş’u kurgularken kolektif üretim sürecinin paylaşımlarla zenginleştiğini göz önünde bulundurup kimi durumlarda fikri ortaya atan fotoğrafçının kendisi gerçekleştirebilse yapabileceğinden daha farklı, daha katmanlı işlerin ortaya çıkabileceğini de umduğumuzu söyleyebilirim. Süreç sonunda ortaya çıkan işlere baktığımızda, bu sıklıkla gerçekleşmiş üzere görünüyor.

Duvarların Belleği serisinden

Proje grubu nasıl bir ortaya geldi? bir daha projeye takviye ve katkı sunan çevrelerden de bahsedebilir misiniz?

Serdar Darendeliler:
‘Değiş Tokuş’, İstanbul’dan Geniş Açı Proje Ofisi, Diyarbakır’dan Lütfü İrdem ve İzmir’den No 238’in iş birliğinde, Kültür için Alan’ın takviyesiyle gerçekleştirildi. Mayıs ayı içerisinde, Kültür için Alan’ın faaliyet gösterdiği İzmir, Diyarbakır ve Gaziantep kentleri ile komşu kentlerinde yaşayan fotoğrafçılara yönelik bir açık davet çıktık. Bu açık davete başvuran isimler içinden birinci basamak için 20 katılımcımızı belirledik. Haziran ayı boyunca devam eden tanışma toplantıları ve ortalarındaki ikili görüşmeler kararında, iştirakçiler gruplar halinde gerçekleştirmek istedikleri projelere dair tekliflerde bulundu ve bu teklifler içinden 6 adedini seçtik, yani proje kapsamında bir arada üretim yapacağımız 12 sanatçıyı belirledik. Proje takımı bu biçimdece bir ortaya gelmiş oldu. Sanatkarların dışında, projeye dayanak veren akademisyenler ve araştırmacılar da var. ‘Değiş Tokuş Konuşmaları’nda her insanın iştirakine açık çevrimiçi konuşmalar gerçekleştiren Meltem Şendağ, Aslı Iğsız, Eda Yiğit, Elif Demirkaya ve İpek Çınar, projenin web sitesi için değiş tokuş kavramını kendi pencerelerinden ele alan metinler kaleme aldılar. Ayrıyeten, sanatkarlara yönelim kapalı seminerleri gerçekleştiren Saliha Yavuz, Sinem Dişli ve Cemre Yeşil’i de burada anmadan geçmeyelim.

‘KOLEKTİF ÜRETİM ÖNERİSİ OLUMLU GERİ DÖNÜŞLER ALIYOR’

Proje ile ilgili nasıl reaksiyonlar aldınız? Örneğin üretimlere yönelik nasıl yorumlar yapıldı?

Serdar Darendeliler:
Projenin duyurularını birinci çıktığımızda, açık davetin kapsamadığı kentlerden projeye başvurmak isteyen bir epeyce isim oldu. Seyahat etmeden diğer bir kentte iş üretebilme fırsatı ve süreç içerisinde sanatkarlara verilecek editörlük/mentorluk dayanağı, bu manada olumlu bir ilgi yarattı projeye dair diyebiliriz. Bilhassa teknik, sanatsal ve düşünsel değiş tokuş fikri bir epeyce şahsa fazlaca cazip gelirken, sürecin nasıl işleyeceğine ve işlerin müellifinin kim olacağına dair soru işaretleriyle projeye uzaklıklı duranlar da oldu. Fotoğraf üzere üretim evresinde kişiselliğin nazarance daha ağır olduğu bir sanat kolunda kolektif üretim içerisinde bulunmak ve fikrini bir oburunun ellerine/gözlerine teslim etmek herkes için cazip olmayabiliyor. Bu durum, projenin potansiyel gaye kitlesi açısından doğal ki zaten bir ‘eleme’ de yarattı. Üretimlere gelirsek, projenin çıktılarına yer veren web sitesi yeni yayına girdiğinden çabucak hemen epey çeşitli yorumlar alamadık fakat uzunca bir müddetdir belirsizlik içerisinde yaşamaya ve üretmeye çalıştığımız bir devirde bu minvalde bir kolektif üretim önerisi ve fotoğrafçıların birbirlerinin yerine iş üretmesi ihtimalinin varlığı, olumlu geri dönüşler alıyor.

Kozmos serisinden

‘SADECE SONUÇLARIYLA DEĞİL, SÜRECİYLE DE DEĞERLENDİRİLMELİ’

Sizi gerek internet sitenizden gerekse toplumsal medya üzerinden takip edenlere proje ile ilgili ne söylemek istersiniz?

Refik Akyüz:
‘Değiş Tokuş’ yalnızca neticeleriyla değil lakin süreciyle de değerlendirilmeli. Bu sürecin üretimin yanı sıra bir deneme ögesi barındırdığı da göz önünde bulundurmalı. Üretilen işlere bakarken bunların kolektif bir müddetçten geçtiği unutulmamalı ve bu paylaşım sürecinin de tesiri gözlemlenmeye çalışılmalı. birtakım bazı ferdi işlere de aşikâr ölçüde bir kolektivizm katmak, ortaya çıkacak işi zenginleştirici bir tesir yaratabilir. Olağan projedeki her ortak işte bunu teğe bir gözlemlemek mümkün değil, tahminen hiç birinde açıkça aşikâr değil lakin bir daha de işleri değerlendirirken süreçleri de anlamaya çalışmak o işlerin katmanlarını görmeyi kolaylaştıracaktır. Bu ortada, ‘Değiş Tokuş’ kapsamında üretilen 9 işten birer fotoğrafın yer aldığı bir kartpostal seti hazırladık. İlgilenenler, oldukça bir vakittir unuttuğumuz mektuplaşma pratiğini de hatırlamak ismine, kentten kente yollanarak yeni bir değiş tokuşu başlatmasını umduğumuz bu kartpostal setini İzmir’de Duvar Kitabevi ve Karantina Yer, Diyarbakır’da Asa Bistro, Gabo ve Wejegeh Amed, Ankara’da Ka, İstanbul’da ise FiLBooks ve Koli Arka Space’den fiyatsız olarak edinebilir.

Sonuçta ‘Değiş Tokuş’ ile kolektif üretim için bir model arayışında bulunuluyor. Bunun projenin takipçileri açısından da çeşitli ilhamlar barındırabileceğini umuyorum. Başlarda da söylemiş olduğim üzere fotoğraf ferdi üretim süreciyle bilinir, akrabası sinemadan farklı olarak üretimin sıklıkla kişisel olduğu bir alandır. Lakin bu üretim sürecine farklı anlarında kolektif katkılarda bulunulması, çıkan işleri nasıl etkiliyor buna bakmalı. Rastgele bir sanatsal üretimde olduğu üzere fotoğraf alanında da sanatkarın fikir değiş tokuşlarına açık olması, birtakım anlarda ise egosunu geride bırakabilmesi değerli. Bugüne dek GAPO olarak yaptığımız projelerde, kararı garantiye almaktansa sürecin de hem katılanlar hem bizim açımızdan zenginleştirici olmasını ve bunun kararı da etkilemesini önemsedik. Bu belirli riskler barındırsa da heyecanlı ve paylaşımcı bir müddetç yaratıyor sıklıkla.

Yeryüzü Cenneti.

Projede yer alan sanatçı, konuşmacı ve müelliflerin isimleri ise şu biçimde:

Nilay Uluğ & Şevda Tuğrul, Ayşegül Kaycı & İmran Atasal, Fatma Çelik & Merve kuvvetlitürk, Aynur Tıkıroğlu & Hicret Ayaz İpek, Aylin Kızıl & Eyhan Çelik, Aslıhan kuvvetli & Mehmet Ali Kılıç, Meltem Şendağ, Aslı Iğsız, Eda Yiğit, Elif Demirkaya, İpek Çınar