Fatih Tan
Kürt müziğinde son periyodun genç ve yetenekli müzisyenlerinden biri olan Sîmir Rûdan, geçtiğimiz senelerda “Kevî” isimli ikinci albümünü müzikseverlerle buluşturdu. 9 yapıttan oluşan fakat “Rojên Reş” müziğinin slow versiyonu ile bir arada totalde 10 müzik olan albümün kelam ve besteleri de Rûdan’a ilişkin. hem de albümdeki “Strana Me” müziğinin klibini de baştan sona animasyon formatında çeken sanatçı, Kürt müziğinde yenilikçilik ismine bir unsur imza attı. Müzisyenin, yaklaşık 4 ay evvel “Rojên Reş” müziğine çektiği klibi, Türkçe altyazı seçeneğiyle birlikte dijital platformlarda dinleyiciyle buluştu. Müziği sound olarak soft rock, country, alternatif pop, akustik ve yer yer klasik ve reggae ritimlerin bir ortadaki uyumlu ve istikrarda giden çoksesliliğinden oluşuyor. Rûdan’ın bestelerinde, Batılı enstrümanlar (akustik-klasik gitar, piyano, saksafon, klavye, trompet, yaylılar vs.) tartıdadır ve bu bestelerin tüm müzikal altyapılarını da Batı armonisi üzerinden şahsen kendisi bir kompozitör üzere aranje etmiştir.
“Dîstopya” ya da “Aliyê Din” müziklerindeki kelamlar, Kürt müziğinde yeni bir duyusal forma ilişkindir. Müziğindeki Batı enstrümanının kullanması üzere, kelamları de Batı formasyonunun lisan alanına girmektedir. Rûdan’ın estetik ve ontolojik süreci, Kierkegaardcı somut öznel bir sorgulamayla, kendi varlığını dışardaki dünyanın maddeselliğiyle özdeş meblağ ve bu özdeşlik vakte ve yere yayılan ferdî iç yanılgısıyla baş başadır. Bu, benim Kürt müziğinde (sanatında) ehemmiyet verdiğim ve genel manada da sanatta verimli gördüğüm bir olgudur. Aslında şu hususu belirtmek isterim ki ben bir etnomüzikolog değilim ve hiç bir vakit da müziğe bu biçimde eleştirel nota ve akorun bilimsel-akademik düzleminde yaklaşmadım. şüphesiz müzik dünyasında bu işi hakkıyla yapan kişi ve kurumların olduğunu biliyoruz. Halihazırda Kürt müziği üzerine matbu olarak Kürtçe yayın yapan, “Ziryap” mecmuasının genel manada müzik üzerine fazlaca kıymetli ve dayanılmaz işlere imza attıklarını da unutmamak gerekir. Müzik, tam da Bourdieu’nun dediği üzere, “Sanat, ‘bedensel şey’dir ve müzik, sanatların en ‘saf’ı, en ‘ruhani’si olarak tahminen de en bedensel olanıdır.” (1)
Müzik, bilhassa ve tam manasıyla üstünde bir kurmacaya gittiğim bir disiplin değildir. Müziğin ortasındaki örtük olan artsüremin imkanlarını hem kelam (dil) dâhilinde göstermeye tıpkı vakitte estetik rejiminin genel mevcudiyetinin dağıtımı ortasındaki yerini anlamaya ve buna dayalı olan müşterek olanın paylaşımını kavramaya çalışıyorum. Diğer bir deyişle, genel olarak sanatta, görünenin haritasını çıkarmanın bir yolunu izliyorum. Yani görülebilirin, anlaşılabilirin, duyulabilirin ve beraberinde mümkün olanın hermenötik uzamda bir kartografisini kastediyorum. Bugün data kabul ettiğimiz, üniversal olduğunu düşündüğümüz, ezeli ve ebedi gerçekler üzere telakki ettiğimiz gerçekler, makul tarihî dönüşümler kararında ortaya çıkmış gerçeklerdir. Bütün bir Batı fikri, Pascal’dan Ricoeur’a, Spinoza’dan Heidegger’e, Leibniz’den Derrida’ya varıncaya kadar bu rasyoneliteyi yapısöküme uğratmakla geçmiştir. Bu bağlamda da müzik üzerine seçtiğim isimler, bana bakılırsa klasik bir temsilin epistemolojik bağının kökensel dönüşümünü, hatta kopuşunu simgeleyen bireylerdir. ötürüsıyla Sîmir Rûdan da o isimlerden birisidir. Rûdan’ın Kürt lisanının klasik kelam, ritim ve melodi yapısındaki bu kopuşu, telaffuz alanında ve yazı uzamında estetik edimin eşitlikçi bir tezahürüdür. Rancière ise bu bağlamı bize şöyleki tanımlıyor: “Geleneksel kullanımlarından kopmuş kelamların, biçimlerin ve performansların özerk dünyasının teşekkülünün yanı sıra, yeni militan öznelliklerin oluşumu ve sanatı artık eserler yaratmaya değil tüm veçheleriyle maddi hayatın çerçevelerini dönüştürmeye yazgılayan programların teşekkülü vardır.” (2)
.
Sanat, son kertede olayların, yerin ve zamansallığın algılandığı bir ortamdır. Fakat bu telaffuz biçiminin algısına teslim olan klâsik ağı bir daha yapısöküme uğratacak olan da sanatkarın belirlediği üretim objesidir. Klasik kelama ve bununla paralel hareket eden otantik sese ve ritme sahip çıkanlar, her vakit şimdiki olanın üretimini paralize etmeyi tercih ederler. Geçmişin kültürüne, klâsik telaffuzuna geriye dönük bu bakış, aslında nostaljik olması hiç gerekmeyen isyan periyotlarının kültürüyle alakalıdır. Müzik, bir özgürleşme cephesini kelam ve duyum üzerinden beşere imkan açan en bedensel ve duygusal bölüşümdür. Temel olarak müzik şahsi hislerin bir sözü olduğu için benzersizdir. Bu öznel tavırda tüm vurgu şahsi hislerin açık ve hür gösterimine yönelik yapılır. Müziğin manası yalnızca notaların arkasında ve ötesinde olduğu vakit dinleyici için dikkat cazip olur. Tam da bu noktada değerli bir bileşen, ruhsal faktör, müziğin ayrılmaz bir kesimidir. Müzik artık kendi başına ve kendi için değil, dinleyende ruhsal yansılar uyandırmak gayesiyle da yazılır. Bu bakımdan Sîmir Rûdan, ezgisel malzemeyi eklektik bir halde bütün devirlerden alıp, bir daha de bütün bunları tereddütsüz bir formda kendine has şahsi gücüyle kaynaştırarak, klâsik formlara karşı çağdaş dokulara dayanan kozmik bir cins üzerinden müziğini icra etmektedir. Değerli olan ve geleceği işaret eden şey, müzisyenin bu tavrı nasıl uyguladığı değil, aslolan bu kozmik ve nesnelci müziksel halin şuurunda olmasıdır. olağan olarak bu, inanılmaz bir düzenlilik ortasında salt müziğin kapasitesine hâkim olmakla ilgili bir durum değildir. Fakat her ne olursa olsun ürettiği bu kompozisyonlar, birçok vakit artık yeni deneyler ortasında olmadığını, tekraren kullanılan formül ve tecrübelerin yineı olduğunu bilsek de, onun bu yaklaşımı klasik ezgileri her vakit bilakis çevirebilecek bir düzlemdedir. Müziğin tradisyonel ve teritoryal tarafı, müziğin bugün nasıl ve hangi biçimlerde duyulması gerektiğiyle hiç bir vakit ilgilenmez. Tersine bugünü, şimdiyi ve yaşadığı anı bir çırpıda nostaljileştirerek, bu nostaljinin imgelem öbeklerinin nelerden oluştuğunu anlatmakla yetinir. Müzikteki temel yapısal olarak farklı olan nokta, formun her vakit şahsi kullanmasıdır ve bu tecrübesi bugün [Ciwan] Haco üzere layıkıyla yapan müzisyenlerden birisi de hiç kuşkusuz Sîmir Rûdan’dır. Haco, seslendirdiği kendi notalarını doğaçlayarak müziksel yaratıcılığını kullanabildiği için, sınırsız bir seçim serbestisine sahip olmuştur. Kürt müzik geleneğinde, temel eleştirdiğim konu, olduğu üzere tematik olarak uygun bir malzemeyi sıkıca birbirine bağlamak yerine, müziğin kolaylıkla aktığı politik ve pastoral romantikliğin bir kullanmasının ortasında olmasıdır ve bu müziğin duygusal maksatı her vakit şeffaf bir ince cam berraklığındadır. Hatta bu kimi vakit o kadar açıktır ki, kısımların yavan bir halde sırayla satirik, ağırbaşlı, heybetli ve süratli geçişleri, insanı yoran bir pozisyondadır.
Sîmir Rûdan’ın müziğinin arkasında yatan su götürmez içtenlik ve bağlılığa karşın, neredeyse umutsuz coşkusu ve kimi vakit de acı veren yoğunluğu, özdeşlik kurulması ismine sıkıntı bir söz usulü yaratır. Bu yeni müziğe gereğince aşina olmayanlara kimi vakit bu müziğin anlamayı zorlaştırıcı geldiğini iddia etmek sıkıntı olmasa gerekdir. Lakin çağdaş sound’un emeli baş karıştırmak ve klasik müziği ortadan kaldırmak değil, müziğin sonlarını genişleten yeni imkanlardan yararlanmaktır. Sonuç itibariyle, Sîmir Rûdan’ın Kurdî aksanında kısmi bir dejenere durum kelam konusu olsa bile, bir daha de epeyce kuvvetli bir kelam dizimi, ezgi, form ve armoniye sahip olduğunu söylemeliyim.
Notlar:
1.Ayrım (Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi), Pierre Bourdieu, s.127, Çev. Derya Fırat Şannan, Ayşe Günce Berkkurt, Heretik Yayınları
2.Nasıl Bir Çağda Yaşıyoruz? (Söyleşi: Eric Hazan) Jacques Rancière, s.37, Çev . Murat Erşen, Metis Yayınları
Kürt müziğinde son periyodun genç ve yetenekli müzisyenlerinden biri olan Sîmir Rûdan, geçtiğimiz senelerda “Kevî” isimli ikinci albümünü müzikseverlerle buluşturdu. 9 yapıttan oluşan fakat “Rojên Reş” müziğinin slow versiyonu ile bir arada totalde 10 müzik olan albümün kelam ve besteleri de Rûdan’a ilişkin. hem de albümdeki “Strana Me” müziğinin klibini de baştan sona animasyon formatında çeken sanatçı, Kürt müziğinde yenilikçilik ismine bir unsur imza attı. Müzisyenin, yaklaşık 4 ay evvel “Rojên Reş” müziğine çektiği klibi, Türkçe altyazı seçeneğiyle birlikte dijital platformlarda dinleyiciyle buluştu. Müziği sound olarak soft rock, country, alternatif pop, akustik ve yer yer klasik ve reggae ritimlerin bir ortadaki uyumlu ve istikrarda giden çoksesliliğinden oluşuyor. Rûdan’ın bestelerinde, Batılı enstrümanlar (akustik-klasik gitar, piyano, saksafon, klavye, trompet, yaylılar vs.) tartıdadır ve bu bestelerin tüm müzikal altyapılarını da Batı armonisi üzerinden şahsen kendisi bir kompozitör üzere aranje etmiştir.
“Dîstopya” ya da “Aliyê Din” müziklerindeki kelamlar, Kürt müziğinde yeni bir duyusal forma ilişkindir. Müziğindeki Batı enstrümanının kullanması üzere, kelamları de Batı formasyonunun lisan alanına girmektedir. Rûdan’ın estetik ve ontolojik süreci, Kierkegaardcı somut öznel bir sorgulamayla, kendi varlığını dışardaki dünyanın maddeselliğiyle özdeş meblağ ve bu özdeşlik vakte ve yere yayılan ferdî iç yanılgısıyla baş başadır. Bu, benim Kürt müziğinde (sanatında) ehemmiyet verdiğim ve genel manada da sanatta verimli gördüğüm bir olgudur. Aslında şu hususu belirtmek isterim ki ben bir etnomüzikolog değilim ve hiç bir vakit da müziğe bu biçimde eleştirel nota ve akorun bilimsel-akademik düzleminde yaklaşmadım. şüphesiz müzik dünyasında bu işi hakkıyla yapan kişi ve kurumların olduğunu biliyoruz. Halihazırda Kürt müziği üzerine matbu olarak Kürtçe yayın yapan, “Ziryap” mecmuasının genel manada müzik üzerine fazlaca kıymetli ve dayanılmaz işlere imza attıklarını da unutmamak gerekir. Müzik, tam da Bourdieu’nun dediği üzere, “Sanat, ‘bedensel şey’dir ve müzik, sanatların en ‘saf’ı, en ‘ruhani’si olarak tahminen de en bedensel olanıdır.” (1)
Müzik, bilhassa ve tam manasıyla üstünde bir kurmacaya gittiğim bir disiplin değildir. Müziğin ortasındaki örtük olan artsüremin imkanlarını hem kelam (dil) dâhilinde göstermeye tıpkı vakitte estetik rejiminin genel mevcudiyetinin dağıtımı ortasındaki yerini anlamaya ve buna dayalı olan müşterek olanın paylaşımını kavramaya çalışıyorum. Diğer bir deyişle, genel olarak sanatta, görünenin haritasını çıkarmanın bir yolunu izliyorum. Yani görülebilirin, anlaşılabilirin, duyulabilirin ve beraberinde mümkün olanın hermenötik uzamda bir kartografisini kastediyorum. Bugün data kabul ettiğimiz, üniversal olduğunu düşündüğümüz, ezeli ve ebedi gerçekler üzere telakki ettiğimiz gerçekler, makul tarihî dönüşümler kararında ortaya çıkmış gerçeklerdir. Bütün bir Batı fikri, Pascal’dan Ricoeur’a, Spinoza’dan Heidegger’e, Leibniz’den Derrida’ya varıncaya kadar bu rasyoneliteyi yapısöküme uğratmakla geçmiştir. Bu bağlamda da müzik üzerine seçtiğim isimler, bana bakılırsa klasik bir temsilin epistemolojik bağının kökensel dönüşümünü, hatta kopuşunu simgeleyen bireylerdir. ötürüsıyla Sîmir Rûdan da o isimlerden birisidir. Rûdan’ın Kürt lisanının klasik kelam, ritim ve melodi yapısındaki bu kopuşu, telaffuz alanında ve yazı uzamında estetik edimin eşitlikçi bir tezahürüdür. Rancière ise bu bağlamı bize şöyleki tanımlıyor: “Geleneksel kullanımlarından kopmuş kelamların, biçimlerin ve performansların özerk dünyasının teşekkülünün yanı sıra, yeni militan öznelliklerin oluşumu ve sanatı artık eserler yaratmaya değil tüm veçheleriyle maddi hayatın çerçevelerini dönüştürmeye yazgılayan programların teşekkülü vardır.” (2)
.
Sanat, son kertede olayların, yerin ve zamansallığın algılandığı bir ortamdır. Fakat bu telaffuz biçiminin algısına teslim olan klâsik ağı bir daha yapısöküme uğratacak olan da sanatkarın belirlediği üretim objesidir. Klasik kelama ve bununla paralel hareket eden otantik sese ve ritme sahip çıkanlar, her vakit şimdiki olanın üretimini paralize etmeyi tercih ederler. Geçmişin kültürüne, klâsik telaffuzuna geriye dönük bu bakış, aslında nostaljik olması hiç gerekmeyen isyan periyotlarının kültürüyle alakalıdır. Müzik, bir özgürleşme cephesini kelam ve duyum üzerinden beşere imkan açan en bedensel ve duygusal bölüşümdür. Temel olarak müzik şahsi hislerin bir sözü olduğu için benzersizdir. Bu öznel tavırda tüm vurgu şahsi hislerin açık ve hür gösterimine yönelik yapılır. Müziğin manası yalnızca notaların arkasında ve ötesinde olduğu vakit dinleyici için dikkat cazip olur. Tam da bu noktada değerli bir bileşen, ruhsal faktör, müziğin ayrılmaz bir kesimidir. Müzik artık kendi başına ve kendi için değil, dinleyende ruhsal yansılar uyandırmak gayesiyle da yazılır. Bu bakımdan Sîmir Rûdan, ezgisel malzemeyi eklektik bir halde bütün devirlerden alıp, bir daha de bütün bunları tereddütsüz bir formda kendine has şahsi gücüyle kaynaştırarak, klâsik formlara karşı çağdaş dokulara dayanan kozmik bir cins üzerinden müziğini icra etmektedir. Değerli olan ve geleceği işaret eden şey, müzisyenin bu tavrı nasıl uyguladığı değil, aslolan bu kozmik ve nesnelci müziksel halin şuurunda olmasıdır. olağan olarak bu, inanılmaz bir düzenlilik ortasında salt müziğin kapasitesine hâkim olmakla ilgili bir durum değildir. Fakat her ne olursa olsun ürettiği bu kompozisyonlar, birçok vakit artık yeni deneyler ortasında olmadığını, tekraren kullanılan formül ve tecrübelerin yineı olduğunu bilsek de, onun bu yaklaşımı klasik ezgileri her vakit bilakis çevirebilecek bir düzlemdedir. Müziğin tradisyonel ve teritoryal tarafı, müziğin bugün nasıl ve hangi biçimlerde duyulması gerektiğiyle hiç bir vakit ilgilenmez. Tersine bugünü, şimdiyi ve yaşadığı anı bir çırpıda nostaljileştirerek, bu nostaljinin imgelem öbeklerinin nelerden oluştuğunu anlatmakla yetinir. Müzikteki temel yapısal olarak farklı olan nokta, formun her vakit şahsi kullanmasıdır ve bu tecrübesi bugün [Ciwan] Haco üzere layıkıyla yapan müzisyenlerden birisi de hiç kuşkusuz Sîmir Rûdan’dır. Haco, seslendirdiği kendi notalarını doğaçlayarak müziksel yaratıcılığını kullanabildiği için, sınırsız bir seçim serbestisine sahip olmuştur. Kürt müzik geleneğinde, temel eleştirdiğim konu, olduğu üzere tematik olarak uygun bir malzemeyi sıkıca birbirine bağlamak yerine, müziğin kolaylıkla aktığı politik ve pastoral romantikliğin bir kullanmasının ortasında olmasıdır ve bu müziğin duygusal maksatı her vakit şeffaf bir ince cam berraklığındadır. Hatta bu kimi vakit o kadar açıktır ki, kısımların yavan bir halde sırayla satirik, ağırbaşlı, heybetli ve süratli geçişleri, insanı yoran bir pozisyondadır.
Sîmir Rûdan’ın müziğinin arkasında yatan su götürmez içtenlik ve bağlılığa karşın, neredeyse umutsuz coşkusu ve kimi vakit de acı veren yoğunluğu, özdeşlik kurulması ismine sıkıntı bir söz usulü yaratır. Bu yeni müziğe gereğince aşina olmayanlara kimi vakit bu müziğin anlamayı zorlaştırıcı geldiğini iddia etmek sıkıntı olmasa gerekdir. Lakin çağdaş sound’un emeli baş karıştırmak ve klasik müziği ortadan kaldırmak değil, müziğin sonlarını genişleten yeni imkanlardan yararlanmaktır. Sonuç itibariyle, Sîmir Rûdan’ın Kurdî aksanında kısmi bir dejenere durum kelam konusu olsa bile, bir daha de epeyce kuvvetli bir kelam dizimi, ezgi, form ve armoniye sahip olduğunu söylemeliyim.
Notlar:
1.Ayrım (Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi), Pierre Bourdieu, s.127, Çev. Derya Fırat Şannan, Ayşe Günce Berkkurt, Heretik Yayınları
2.Nasıl Bir Çağda Yaşıyoruz? (Söyleşi: Eric Hazan) Jacques Rancière, s.37, Çev . Murat Erşen, Metis Yayınları