Geçen yaz bir ihtimal Sedef Adası’nda bir sofrada bir daha görüşme ihtimalimiz vardı. Olmadı, haber geldi; hastaydı, hali yoktu. Geçtiğimiz gün Evrim Altuğ’dan hastalığının ağırlaştığı haberini almıştım, daha sonra da gittiği haberi geldi. Gidişinin akabinde sanatına, bu dünyadaki duruşuna dair ne söylenebilir ya da ben ne söyleyebilir, yazabilirim diye düşündüm. Hepsi Komet’ti işte. Komet ismi tek başına her şeyi anlatmaya yeterdi lakin bir daha de bende bıraktığı an ve anılara dair duygusu devrik cümlelerle yazmak istedim.
***
2015 yılında Teşvikiye Camii’nde bir cenazede, ayakta duran kalabalığın gerisindeki bankın ortasında tek başına oturuyor. Ona hakikat yürüyorum çekinerek, beni görür görmez yer vermek için bankın kenarına kayıyor. Bir şeye muhtaçlığı olup olmadığını soruyorum, ‘belki su?’ İstemiyor, “Buyurun oturun” diyor. Oturuyorum, konuşmuyoruz. sonrasındasında yanından kalkıp ortada uzaktan izlemeye devam ediyorum. Oturuyor, ortada selam verenler oluyor, bir süre daha sonra kalkıp gidiyor. Hiç unutmuyorum o halini.
İki yıl evvel ise Asmalımescit’te atölyesine gittiğimde o cenazede bankta oturuşunu izlememi anlatıyorum. Biraz sessiz kalıyor; “Çok üzgündüm, ölüyorlar, ölüyoruz” işte diyor. ‘Bitmeyen Şiir’ isimli şiirini hatırlatıyorum. Şiir değil ancak şiir üzere… Komet’in şiiri.
MUSTAFA IRGAT, KOMET, MEHMET
‘Bitmeyen Şiir’, Komet’in ömrünü etkileyen ve ölen insanların isimlerinden oluşuyor. O gün atölyesine gitme sebebim de bir daha bir vefat aslında. Mehmet (Nâzım) Hikmet’in vefatının akabinde, Mehmet ve Münevver Andaç’la geçirdiği Paris yıllarını konuşmak istiyorum… Belgemde fotoğraflar, notlar, şiirler. Atölyesindeki koltukta yan yana oturup Mehmet’in, Münevver Hanım’ın, periyodun şahitlerinin fotoğraflarına bakıyor, küçük bir defterden notlar okuyoruz; Fransızca olanları Türkçeye çeviriyor. Fotoğraflara bakarken kimi vakit anlatıyor, kimi vakit susuyor, birden fazla vakit da gözleri doluyor.
Mübin Orhon, Mehmet (Nâzım) Hikmet, Komet. Café Gymnase, Paris,
1981 (Siyah Beyaz Galeri arşivinden)
Münevver Andaç’la tanıştığı gün hürmetinden elini öpüp alnına koymak istediğini lakin Andaç’ın müsaade vermediğini, Orhan Pamuk’un ‘Sessiz Ev’ romanıyla ilgili Andaç’la konuşmasını, Dino ailesini, Mehmet’le olan yakınlığını, Mübin Orhon’u, Mehmet Güleryüz’ü, Sinan Bıçakçı’yı, Mustafa Irgat’ı anlatıyor… Bilmediğim bir şey öğreniyorum. O senelerda Mustafa Irgat, Komet ve Mehmet ortak şiir kitabı çıkarmaya karar veriyorlar fakat daha sonra olmuyor. Anlatırken bir daha üzgün.
‘SADECE SANAT YAPMAK İSTEYEN BİRİYDİM’
Paris senelerındaki yoksulluktan bahsediyor daha sonra; bursu kimi vakit geç geldiği ya da erken bittiği için makarnaya ve ucuz şaraba talim etmelerinden… O gün bunları anlatırken kurduğu şu cümleyi hiç unutmayacağımı düşünüyorum: “hiç bir şeyim yoktu, ben Paris’teki etrafta en yoksul insandım. Yalnızca sanat yapmak isteyen bir tanesiydim… ”
‘ŞİİRİN UÇURMA İMKANLARI FÜZELERDen çokDIR’
Paris senelerından bir daha şiire uzanıyoruz. 2013 yılında ‘Komet Momet’ kitabı ile ilgili Milliyet Kitap için yaptığımız söyleşi de yanımda. Son halini denetim etmesi için gönderdiğimin sonraki günü “Galatasaray Fenerbahçe maçının heyecanından birtakım cümleleri devrik ve yanlışlı yazmışım düzeltebilir miyiz?” diye yolladığı maili hatırlatıyorum, gülüyor. İşte o söyleşiden birkaç soru ve Komet’in cevapları:
“Görüyordum/ Doğrusunu söylemek gerekirse/ hiç bir şey yapmamak için/ Şiirin uçma imkânlarıyla” diyorsunuz… Şiir uçuruyor mu sizi?
Tabii ki şiirin uçurma imkânları değil uçaklardan, füzelerden de hayli fazladır. İnsanoğlu ilerledim uçtum zanneder, uzun yolda hayli ilerlediğini zanneder ancak halk tabirinde olduğu üzere bir de dönüp bakar ki bir arpa uzunluğu yol almış. Bu şiirin son kısmıyla kitaba başlamamın sebebi, arabayı atın önüne bağlamak istediğim içindir. Birinci kısımda insanın sanatın değil sanatın insanın hizmetinde olması gerektiği söylenirken, hayat pratiklerinin eleştirel parodisi yapılıyor. İlerlemeci niyetin, pozitivizm ve determinist niyetin ve rasyonalitenin eleştirisini yapıyor. ötürüsıyla modernizmin sorgulaması yapılıyor.
“Komet’in fotoğrafta aradığı nedir? sorusuna “şiir” demişsiniz bir söyleşide. Pekala, Komet’in şiirde aradığı nedir?
Yaşadığım çağın tanıklığını, her türlü sorunları düşünsel derinlikleri, şimdiki olayları, acı ve tatlısıyla zapt etmek. şahsiden toplumsala, toplumsaldan şahsie giden hafızayı nakşetmek diyebilirim.
‘KOMET İSMİ, KİMLİĞİ REDDETMENİN BİR BAŞLANGICIYDI’
“Ben kim olduğumu bilmiyorum lakin herkes kim olduğumu biliyor.” Bu cümleyi okudukça tekrar edip durdum. Tuhaf bir his uyandırıyor beşerde. Sizdeki duygusu nedir?
Bu cümleyi Sartre üstüne bir TV programında arkadaşlarından birisinin söyleşisinden alıp bir görüntüde kullanmıştım. Benim için isimlendirme, etiketlendirme problemi kıymetli. Yani toplum ve iktidar bizi aşikâr biçimde tanımlıyor, kimlik veriyor. Hal bu ki kendimize çıplak baktığımızda ne rütbe ne meslek… 1994’ten beri sergilediğim Komet levha ve fotoğrafları bu etiketlenmeye karşı bir tutum idi. Ve kendi kendime koyduğum Komet ismi daha epeyce genç yaşta bu verilen kimliği reddetmenin bir başlangıcı idi.
BİTMEYEN ŞİİR
İşte 2013’te yaptığımız söyleşiyi ve Paris senelerından Münevver Hanım’la Mehmet’i, devrin şahitlerini konuşuyoruz iki saate yakın. Yoruluyor ancak güya fiziken değil de duygusal olarak yoruluyor. Hatırlamak değil de, gidenlerin akabinde üzülmek yoruyor tahminen. Konuşmayı uzatmak lakin daha da değerlisi yormak istemiyorum, vedalaşıp çıkıyorum.
daha sonrasında konuştuklarımızı, anlattıklarını, gözlerinin dolduğu kimi anları hiç unutmayacağımı düşünüyorum. Bir de ‘Komet Momet’ kitabındaki ‘Bitmeyen Şiir’ için söylemiş olduklerini:
“Benimle şiirsel yakınlığı olan, sevdiğim, hayatımı zenginleştirmiş ve vefatıyla fazlaca şey kaybettiğim beşerler onlar. birliktece yaşama macerasını yaşadığım. Ben de gidince bitecek bu şiir.”
Komet gitti, şiir bitti.
Not: ‘Bitmeyen Şiir’in bu versiyonu, Komet’in 160. Kilometre Yayınları’ndan çıkan son kitabı ‘Hakikat Vs.’ yapıtından (2019 baskısı) alınmıştır. Şiirin farklı bir versiyonu 2013 baskı tarihindeki ‘Momet’ (Everest Yayınları) kitabında da vardır.
***
2015 yılında Teşvikiye Camii’nde bir cenazede, ayakta duran kalabalığın gerisindeki bankın ortasında tek başına oturuyor. Ona hakikat yürüyorum çekinerek, beni görür görmez yer vermek için bankın kenarına kayıyor. Bir şeye muhtaçlığı olup olmadığını soruyorum, ‘belki su?’ İstemiyor, “Buyurun oturun” diyor. Oturuyorum, konuşmuyoruz. sonrasındasında yanından kalkıp ortada uzaktan izlemeye devam ediyorum. Oturuyor, ortada selam verenler oluyor, bir süre daha sonra kalkıp gidiyor. Hiç unutmuyorum o halini.
İki yıl evvel ise Asmalımescit’te atölyesine gittiğimde o cenazede bankta oturuşunu izlememi anlatıyorum. Biraz sessiz kalıyor; “Çok üzgündüm, ölüyorlar, ölüyoruz” işte diyor. ‘Bitmeyen Şiir’ isimli şiirini hatırlatıyorum. Şiir değil ancak şiir üzere… Komet’in şiiri.
MUSTAFA IRGAT, KOMET, MEHMET
‘Bitmeyen Şiir’, Komet’in ömrünü etkileyen ve ölen insanların isimlerinden oluşuyor. O gün atölyesine gitme sebebim de bir daha bir vefat aslında. Mehmet (Nâzım) Hikmet’in vefatının akabinde, Mehmet ve Münevver Andaç’la geçirdiği Paris yıllarını konuşmak istiyorum… Belgemde fotoğraflar, notlar, şiirler. Atölyesindeki koltukta yan yana oturup Mehmet’in, Münevver Hanım’ın, periyodun şahitlerinin fotoğraflarına bakıyor, küçük bir defterden notlar okuyoruz; Fransızca olanları Türkçeye çeviriyor. Fotoğraflara bakarken kimi vakit anlatıyor, kimi vakit susuyor, birden fazla vakit da gözleri doluyor.
Mübin Orhon, Mehmet (Nâzım) Hikmet, Komet. Café Gymnase, Paris,
1981 (Siyah Beyaz Galeri arşivinden)
Münevver Andaç’la tanıştığı gün hürmetinden elini öpüp alnına koymak istediğini lakin Andaç’ın müsaade vermediğini, Orhan Pamuk’un ‘Sessiz Ev’ romanıyla ilgili Andaç’la konuşmasını, Dino ailesini, Mehmet’le olan yakınlığını, Mübin Orhon’u, Mehmet Güleryüz’ü, Sinan Bıçakçı’yı, Mustafa Irgat’ı anlatıyor… Bilmediğim bir şey öğreniyorum. O senelerda Mustafa Irgat, Komet ve Mehmet ortak şiir kitabı çıkarmaya karar veriyorlar fakat daha sonra olmuyor. Anlatırken bir daha üzgün.
‘SADECE SANAT YAPMAK İSTEYEN BİRİYDİM’
Paris senelerındaki yoksulluktan bahsediyor daha sonra; bursu kimi vakit geç geldiği ya da erken bittiği için makarnaya ve ucuz şaraba talim etmelerinden… O gün bunları anlatırken kurduğu şu cümleyi hiç unutmayacağımı düşünüyorum: “hiç bir şeyim yoktu, ben Paris’teki etrafta en yoksul insandım. Yalnızca sanat yapmak isteyen bir tanesiydim… ”
‘ŞİİRİN UÇURMA İMKANLARI FÜZELERDen çokDIR’
Paris senelerından bir daha şiire uzanıyoruz. 2013 yılında ‘Komet Momet’ kitabı ile ilgili Milliyet Kitap için yaptığımız söyleşi de yanımda. Son halini denetim etmesi için gönderdiğimin sonraki günü “Galatasaray Fenerbahçe maçının heyecanından birtakım cümleleri devrik ve yanlışlı yazmışım düzeltebilir miyiz?” diye yolladığı maili hatırlatıyorum, gülüyor. İşte o söyleşiden birkaç soru ve Komet’in cevapları:
“Görüyordum/ Doğrusunu söylemek gerekirse/ hiç bir şey yapmamak için/ Şiirin uçma imkânlarıyla” diyorsunuz… Şiir uçuruyor mu sizi?
Tabii ki şiirin uçurma imkânları değil uçaklardan, füzelerden de hayli fazladır. İnsanoğlu ilerledim uçtum zanneder, uzun yolda hayli ilerlediğini zanneder ancak halk tabirinde olduğu üzere bir de dönüp bakar ki bir arpa uzunluğu yol almış. Bu şiirin son kısmıyla kitaba başlamamın sebebi, arabayı atın önüne bağlamak istediğim içindir. Birinci kısımda insanın sanatın değil sanatın insanın hizmetinde olması gerektiği söylenirken, hayat pratiklerinin eleştirel parodisi yapılıyor. İlerlemeci niyetin, pozitivizm ve determinist niyetin ve rasyonalitenin eleştirisini yapıyor. ötürüsıyla modernizmin sorgulaması yapılıyor.
“Komet’in fotoğrafta aradığı nedir? sorusuna “şiir” demişsiniz bir söyleşide. Pekala, Komet’in şiirde aradığı nedir?
Yaşadığım çağın tanıklığını, her türlü sorunları düşünsel derinlikleri, şimdiki olayları, acı ve tatlısıyla zapt etmek. şahsiden toplumsala, toplumsaldan şahsie giden hafızayı nakşetmek diyebilirim.
‘KOMET İSMİ, KİMLİĞİ REDDETMENİN BİR BAŞLANGICIYDI’
“Ben kim olduğumu bilmiyorum lakin herkes kim olduğumu biliyor.” Bu cümleyi okudukça tekrar edip durdum. Tuhaf bir his uyandırıyor beşerde. Sizdeki duygusu nedir?
Bu cümleyi Sartre üstüne bir TV programında arkadaşlarından birisinin söyleşisinden alıp bir görüntüde kullanmıştım. Benim için isimlendirme, etiketlendirme problemi kıymetli. Yani toplum ve iktidar bizi aşikâr biçimde tanımlıyor, kimlik veriyor. Hal bu ki kendimize çıplak baktığımızda ne rütbe ne meslek… 1994’ten beri sergilediğim Komet levha ve fotoğrafları bu etiketlenmeye karşı bir tutum idi. Ve kendi kendime koyduğum Komet ismi daha epeyce genç yaşta bu verilen kimliği reddetmenin bir başlangıcı idi.
BİTMEYEN ŞİİR
İşte 2013’te yaptığımız söyleşiyi ve Paris senelerından Münevver Hanım’la Mehmet’i, devrin şahitlerini konuşuyoruz iki saate yakın. Yoruluyor ancak güya fiziken değil de duygusal olarak yoruluyor. Hatırlamak değil de, gidenlerin akabinde üzülmek yoruyor tahminen. Konuşmayı uzatmak lakin daha da değerlisi yormak istemiyorum, vedalaşıp çıkıyorum.
daha sonrasında konuştuklarımızı, anlattıklarını, gözlerinin dolduğu kimi anları hiç unutmayacağımı düşünüyorum. Bir de ‘Komet Momet’ kitabındaki ‘Bitmeyen Şiir’ için söylemiş olduklerini:
“Benimle şiirsel yakınlığı olan, sevdiğim, hayatımı zenginleştirmiş ve vefatıyla fazlaca şey kaybettiğim beşerler onlar. birliktece yaşama macerasını yaşadığım. Ben de gidince bitecek bu şiir.”
Komet gitti, şiir bitti.
Not: ‘Bitmeyen Şiir’in bu versiyonu, Komet’in 160. Kilometre Yayınları’ndan çıkan son kitabı ‘Hakikat Vs.’ yapıtından (2019 baskısı) alınmıştır. Şiirin farklı bir versiyonu 2013 baskı tarihindeki ‘Momet’ (Everest Yayınları) kitabında da vardır.