Sırma Zaimoğlu
Türkiye sanatının nev-i şahsına münhasır kişiliklerinden Komet, 80. yaş gününü Dirimart’ta 12 Aralık’a kadar devam edecek bir fotoğraf standı ile kutladı. Stantta Komet’in fotoğrafına dair tüm detaylar gözlemlenebiliyor; espasa, pentüre ve istikrara verdiği değer, gündelik hayatının rutin imgeleri, bu imgeleri görme biçimi…
Çağdaşlarının bilakis çoğunlukla orta sınıfı fotoğrafına dahil eden Komet, toplumcu gerçekçi resmi kendi yaşantısından bir daha şekillendiriyor. Burada artık emekçi ve köylüler yok. Burada sanatkarın kendi dünyası var. Sabah selam verdiği komşusu, galeride konuştuğu koleksiyoneri, akşam zilini çalan apartman bakılırsavlisi var. Üstelik bu imgeler dengeli ve kurallı olmak durumunda da değiller. Resme, fotoğrafın oturmaya en yakın haline, Komet’in tabiriyle “tamlığa” hizmet ediyorlar. Yeni üretimleri haricinde Alto Çağdaş çalışmalarını da standa dahil eden Komet, bizlere altını çize çize tamlığı aradığını vurguluyor.
Komet’i bir ekolle, bir etiketle ya da çeşitli genellemelerle tanımlamak fazlaca da başarılı bir sonuç doğurmayacaktır. Kendisinin dünyası daima büyülü fakat sürekli gelişmekte olan yakalanamaz bir lokomotif üzere. Sözlerle oynamayı seviyor, muhalif olmaya bayılıyor. Onu anlamak, daha doğrusu yakalamak bu niçinle pek sıkıntı.
Komet’le sanatının en yeni ve en şanlı haline tanıklık ettiğimiz fotoğraf standı vesilesiyle konuştuk…
Komet
Fotoğraflarınızı okumaya nereden başlamalı? Zira fantastik deniyor olmuyor, grotesk deniyor olmuyor… Fotoğrafınızın nasıl tanımlanmasını istersiniz? Düşsel fotoğraflar denilebilir mi?
Aslında kimi vakit grotesk havaları olabilir. Ben gerçekçi bir sanatçıyım, ressamım. Sanatçı olarak da yaptıklarım var, o başka. Düş, nitekim daha gerçek bir şeydir. Gerçekliğimizi ortaya koyan bir şeydir.
Pekala bunun bilinçaltıyla bağı var mı?
Ferit Edgü standın katalog* yazısında bu probleme hoş bir karşılık veriyor. Ben düşleri, rastgele bir şeyi resmetmiyorum. Bir şeyler bir şeylere benziyor. Fala bakar üzere fotoğraf yapıyorum yani… Biraz ortasında komiklik olsun, romantiklik olsun. Anlatabiliyor muyum? Onlar da kendi karakterimden gelme şeyler.
Fotoğraf ile çağdaş sanatı her fırsatta ayırıyorsunuz, bu ayrımı nerede temellendiriyorsunuz? Pentürle kuvvetli bir bağlantınız var mı örneğin evvela? Çağdaş sanata resmi dahil etmemenizin sebebi bu mu?
Çağdaş sanat nedir?
Çağdaş sanat melez bir sanat. Bu vakit kadar gelmiş bütün referansları kendine dahil eden fakat bunu kullanırken onunla birlikte yeni bir şey söyleyebilen bir sanat biçimi…
Yeni, en çabuk eskiyen şeydir. örneğin bir çatal bile bir beş yüz sene daha sonra değer kazanıyor. Eski… Onun için ben de eskidikçe değer kazanıyorum. Uygun sanat vakte da dayanır.
Burada kıymeti belirleyen bir manada da metot değil mi?
Hayır, metot yok. Benim rakibim Piero della Francesca, Bruegel… Onlar önemli, fazlaca büyük. Mağara devranını birinci al, bugünlere kadar gel. Greco-Romain fotoğraf; Doğu resmi, Batı resmi. Güzeli duruyor. Her vakit yeterlisi var bu işin. Berbatı de var.
‘YÜZYILLARDAN SÜZÜLÜP GELEN ŞEYLER VAR’
Ancak kimi vakit berbatı de duruyor.
Durmaz berbatı.
Durmaz mı?
Yüzsenelerdan süzülüp gelen şeyler var. Kötüsünü çabucak görüyorsun esasen müzelerde. Uygunlar çabucak belirli oluyor. Picasso’nun da her resmi düzgün değil. Veya Rembrandt’ın da her resmi birebir değildir. Çok büyük ustalar var. Velázquez var. Bunlara özeniyorum, olağan ki yani; bir Piero della Francesca var… Bir Pierre Bonnard var örneğin, gerçek ressam.
‘MAX ERNST BENİ ETKİLEYECEK DÜZEYDE DEĞİL’
Artam’da hakkınızda çıkan Değer Giray imzalı bir yazı var; notlar aldım o yazıdan. Doğru/yanlış olarak cevaplamanızı rica edeceğim. Giray demiş ki “Max Ernst en sevdiği ressamdır”. Ve diyor ki, en çok etkilendiğiniz eser de “Ernst’in Yağmurdan daha sonra Avrupalı” işiymiş.
bu biçimde bir şey söylemedim ömrüm boyunca. Max Ernst beni etkileyecek düzeyde değil. Sürrealistlerin ressamlarından fazlaca muharrirleri güzeldir. Yani sürrealist pek beğendiğim ressam yok.
bir daha yazılardan devam edecek olursak; Panik Grubu’na katılmanızla birlikte o dönemki happeninglerden etkileniyor ve fantastik fotoğraf yapmaya başlıyorsunuz. Bu gerçek mu?
Ben fantastik iş yapmam. Fantastik fotoğraf hiç yapmadım. bu biçimde saçma sapan deforme olur figürler; burun, çene, ağız yüz uzar, fantastik onlara denir yani. Böcekler möcekler… Öykü hakikaten uzaklaşır. Ayrıyeten Panik kümesine katılmadım ben, fakat panikçiler en yakın arkadaşlarım oldu. birlikte biroldukça sergilerimiz oldu. Onların bütün aktivitelerine katıldım. Uzun yıllar tıpkı galeride çalıştık. bir daha ayrıyeten stuationist olarak hiç bir etiketi kabul etmiyorum.
Mitolojik işler yaptınız mı hiç? Bir başyapıtınız olduğu yazıyor; Kentaur isminde. Bu iş Anadolu, Yunan ve Mezopotamya mitlerinden etkilenerek çıkmış. Biraz bahseder misiniz?
O denli bir şey yok ki! Ne demek Kentaur onu da bilmiyorum. Ne ilgisi var? Metot yok. Kurumsal ya da kuramsal bir şey bulamazsın bende. Lakin bütün sanat tarihini âlâ bildiğimi zannediyorum, eski ve yeni. Hepsinin mirasçısıyım yani. Bütün kültürün de mirasçısıyız bildiğimiz kadarıyla. Bu ortada da görsel kültürü fazlaca uygun bildiğimi düşünüyorum.
Yeterli bir pentürde sizin için vurucu olan üç şeyi söyler misiniz? Bu şayet olmazsa olmaz, bu yüzden güzel bir fotoğraftır diyebileceğiniz?
O denli bir şey yok. Morandi hayatı boyunca tahtadan natürmort modelleri koyuyor. Hepsi birebir şey neredeyse. Bir fotoğraf oluyor. Bir sanat yapıtı oluyor. Bir tamlık yani. O tamlığı yakalamanın bir ton değişik yolu var. Boş bir tuval; bembeyaz, bir tamlıktır. En ufak bir şey onu bozuyor. daha sonra o tamlığı yakalamaya çalışıyorsun.
‘BEN UÇARI KALPLİ BİR BEŞERİM…’
Pekala sanat üretiminin samimiyetinde bohem kural mıdır?
Yok, o denli bir koşul yok. Fakat ben bohem yaşadım. Ona özendim. O romantik zira. Ben uçarı kalpli bir beşerim, meraklı…. Karakter sorunu.
Romantik demişken bir süre birebir meskeni paylaştığınız Mübin Orhon’dan bahsetmesek olmaz diye düşünüyorum. Biraz anlatır mısınız, nasıldı birinci Paris senelerınız?
Mübin iki sefer geldi Türkiye’ye. Birinde babası ölünce gelmişti. bu biçimde Çiçek Pasajı’nın üstünde edebiyatçılar lokali vardı. Bir gün oraya gittim. Baktım, Edip Cansever ve Selahattin Hilâv oturuyorlar. Yanlarında birisi var, bir beyefendi. Beni çağırdılar. O denli tanıştık. daha sonra beni hayli sevdi, daima birlikte olduk o ortalar. Uzun süre. Beni her tarafa götürdü, bütün ailesini tanıdım. Kaptan ağabeyi, ablası vardı. birlikte fazlaca içtik. Beni de sevdi.
Bir de babasının vefatından daha sonra, askerlik için gelmişti. Sen necisin diyorlar, kırk iki yaşında… Ressamım, diyor. Bize savaş fotoğrafları yap, diyorlar. Devasa kâğıtları hazırlatıyorlar.
Mohaç Meydan Muharebesi, diyor fotoğrafına. Askeriyeden daha sonra onlar tuvale yapıştırıldı. Melda Kaptan, İlhan Koman’ın karısı, terzidir. Modacıydı. Nişantaşı’nda yeri vardı. Orada stant açıldı onlarla. daha sonra taklitleri çıktı, güya bu biçimdelar yapmış. Diğer fotoğraf yapmadı o sırada. O devir atölyesini, her şeyini yitirdi. Her şey gitmiş, dağılmış, yağmalanmış… Bir yer bulana kadar bende de kalabilir diye haber gönderdi. (Paris’ten bahsediyor) Gidince Mübin’de kaldım. Bir yatak, küçük bir yatak var köşede. En makus vakit içinderını yaşıyor, dışarı çıkmıyor. Bir masa var, guajlar yapıyor. Birkaç tuval var köşede. kimi vakit galericiler gelip bir şeyler alıyor, o guajlardan filan. O denli bir hayat… daha sonra bakanlıklarda çalışan dünya tatlısı bir bayanı tanıdı, Marie France. Yüksek memur. Onunla birlikte olmaya başladılar. Kış fazlaca sert. Mübin’e de biraz can geldi, tuval de yapmaya başladı. daha sonra bir yere taşındılar; bir kat mesken, bir kat atölye olan. Üst katından bir Amerikalı ayrıldı, Mübin orayı bana ayarladı. Ben de oraya gittim. ondan sonrasında oraya Nazım Hikmet’in oğlu Mehmet, karısı Münevver Hanım da taşındı. daha sonra Sinan Bıçakçı taşındı. Uzun yıllar oralarda kaldık. Mübin natürel ki beni etkiledi.
Birinci ne vakit “Ben neredeyim, benim sanatım nerede duruyor, ben kimim?” dediniz?
1971’de gittim, 1941 doğumluyum. Otuz yaşında gitmişim. aslına bakarsan kendimizi ressam olarak görüyorduk. Lakin ben avangart çalışmalar da yapan birisiydim. Orada da devam ettim bunlara. Burslu gittiğimiz için okula da yazılmak lazımdı. Orada Hoş Sanatlar’a konuk öğrenci olarak yazıldık. Hâlâ 68 havası vardı orada… Yaptığım şeyleri hocalar da fazlaca beğendi. Yavaş yavaş figüratif fotoğraf de yapmaya başladım. Onlar beğendiğinde çeşitli salonlarda sergiledik. Burs bitti, bir bayanla birlikte yaşıyordum Isabelle diye. Burada hayli ülkülerimiz vardı. Mehmet’ler filan dönmüşlerdi. Ben de biraz geç olarak döndüm, baktım hiç kimse yüzümüze bakmıyor. O sırada ben de fotoğrafla yaşayabilecek duruma gelmiştim. Isabelle’e tembih ettim, gelme diye. Geri döndüm Paris’e. Biraz da borcumuz vardı devlete. Enflasyon ötürüsıyla daha kolaylıkla ödedik borcumuzu.
daha sonra dediniz ki tamam, ben burada iyiyim…
Zira orada kıymetli stantlara katılmaya başlamıştım, galerilerde stantlar açmıştım. Türkiye’deki birinci standımı de Maçka Sanat Galerisi’nde açtım. Artık gençler on sekiz yaşında açıyorlar. Biz fotoğraf satmayı falan düşünmüyorduk olağan. Benim birinci şahsi standım 1974’te Rouen kentinde oldu.
Sizin fotoğrafınızı tanım etsem vakit ve yerden sıyrılmış, gündelik hayat figürlerini tiyatral sahneler üzere sunan fotoğraflar olarak yorumlarım. Lakin figürlerin kimilerine bakıyorum, orta sınıf aydın bayanlar, bürokratlar, kodamanlar… Bildiğimiz formlar, sürprizli değiller. Kimileri o kadar net ki…
Olağan, yaşadığım şeyler yani. Figürlerde tiyatral bir hava var olağan ki. Hayat da o denli değil mi biraz? Ben fotoğrafımı kendi yaşadığıma göre yapıyorum. Bir de abartıya kaçmak istemiyorum. kimi vakit hafifçeten kaçsam da…
Geçtiğimiz günlerde bir beyefendi bir fotoğrafımı getirdi. Maçka Sanat Galerisi periyodundan. Bu fotoğraf ondaymış, vaktiyle oradan almış. Koleksiyoncu. Fotoğrafta hayaletler var, kimi yerler gri üzere fakat renkli. Burada bir kıssa var işte. Fotoğraftaki çocuk kravatlı örneğin. Niçin köylü resmi yapmadı, dediler senelerca. Sosyalist olacaklar ya bunlar. Kendileri köylü bir de. bu biçimde köy romanı yazılıyor. Ona karşı kente karşı bir savaş var. Köylü resmi yapmadığım için bile eleştirildim.
Toplumcu gerçekçi diyoruz…
Güya…
niye her insanın tabir formülü tıpkı olmalı? Bu istek niçin? Lakin bu biçimdeın da hiti o…
Evet. örneğin bizim komünistler Kafka’yı bile iteklerlerdi. Selahattin Hilâv’ın epeyce hoş bir yazısı vardı. Zihin Kuşları’nın girişinde, Leyla Erbil’in. Dün elime geçti kitap. Şöyle bir göz gezdirdim. O fazlaca yeterli anlatıyor. Zihin Kuşları’nın önsözü… Çok güzel açıklıyor birtakım şeyleri.
Şiirle de kuvvetli bir bağınız var. Fotoğraflarınızda şiirlerinizdeki üzere alegoriye başvuruyor musunuz?
Bütün fotoğraflarımda yok. Lakin kimi figürlerde olabilir.
‘FELSEFECİ OLMAK İSTERDİM…’
Tek bir meşgale bulmak zorunda olsaydınız hangi disiplini seçerdiniz? Şiiri mi seçerdiniz, resmi mi seçerdiniz? Farklı metotlarla, çağdaş sanatla mı ilgilenirdiniz?
Çok âlâ şairler var. Çağdaş sanatçı da olmak istemezdim. Yorucu. Güzel ressamlar var. Onu da olmak istemezdim. Felsefeci olmak isterdim. Bir İdeoloji öğretmeni olacak biçimde. Olağan değerli felsefeciler var ancak ben de düşünmek isterdim. Bakkal olmak isterdim, ne bileyim? Keyfime göre bir şeyler yapmak isterdim, yorulmadan… Bu esnada da okumak. Alışılmış âlâ resmi de seviyorum ben. Düzgün fotoğraflarla dolu bir müzede yönetici olup onların ortasında yaşamak da isterdim. Fakat fotoğraflar benim beğendiğim fotoğraflar olacak.
Standa dönecek olursak, fotoğrafların bir kısmı Alto Çağdaş çalışmalar olarak isimlendirilmiş. Kökeni nedir?
2000’in başında başladım o tip çalışmalara. 2004’te Berlin’de bir stant açtım. 2005’te Dirimart’ta açtım. örneğin beyaz üstüne beyaz, o birinci yaptıklarımdandır. Özellikle beyazlarda az evvel de bahsettim; her şey tamdır. Beyaz en kirlenebilir şey. Aşikâr bir mantığı kıran bir fotoğraf. Lakin mantığı kırdığı vakit o da bir mantığın içine giriyor. O tip fotoğraflar vardı… Şöyle hicivli bir yazı yazmıştım: “Bu çalışmalarda şeylerin şeylerle olan kırılgan münasebetlerinin espasın entegrasyonunu yoksadığını görüyoruz. bu biçimdece şeylerin şeylerle özgür ve ödünsüz diyaloğu bizi fenomenolojik, ötürüsıyla var olmuş olanın oldukcalu beraberliğini sorgulayan bir alana gdolayıyor. Soru sordurmadan kendi kendileriyle, kendi kendilikleriyle var olmayı gerçekleştiren form ve oluşlar, bize kendilerini kabul ettirebilmek için beklenmedik şovlarda bulunuyorlar. Bunun daha radikal ve somut olarak ortaya çıkması için klasik yağlı boya, tuval medyumu kullanılıyor. Çağdaş ötesi reprezentatif şov geri çekilerek Alto Çağdaş bir epistem öngörülüyor. Cazip bir anti yerleştirme, bizi yeni bir varlık entitesiyle karşı karşıya bırakıyor. Kaygısız bir “Dasein” durumu ortasında ışıklı bir ruhla yıkanmak için ortada hiç bir mazeretiniz kalmıyor.” Alışılmış biraz dalga geçiyorum burada yazarlarla.
Bu bir olaydan tanıdık geliyor… Bir dergiye bir profesör yazı yolluyordu…
Sokal, biliyorum, Türkçeye de çevrildi. Alan Sokal. Bu bütün dünyada bu biçimde işte. Bir jargon var, onları kullanarak… Türkiye’de de var o denli eleştirmenler. İlla her standın bir ismi olacak. kimi vakit, ne isim koyalım, diye soranlar oluyor.
Standa isim vermemeniz fazlaca tutarlıydı… Bir açıklama bile yaptınız…
Bir şeye destek olursa şayet, kullan gerçekten. Ancak onun üzerine yazı yazanlar da yazıyorlar da yazıyorlar. kimi vakit hiç bir şeyin üzerine de bir sürü şey yazılabilir yani…
Fotoğraflarda çoğunlukla orta sınıf figürler görüyorum. Ve bayanlar sıklıkla. Bunların özel bir yeri var mı?
Kapitalistler yok mu? kimi vakit oluyor, onlar da oluyor.
Çeşitli beşerler ancak birden fazla aslında bilindik, gündelik figürler…
Natürel. Çeşitli beşerler, karşılaştığımız beşerler.
Olağanda bir resmi çıkarmanız ne kadar sürüyor?
Aşikâr olmuyor işte. Daha öncesinden karar vermediğim için.
Son olarak size beş söz vereceğim, karşılığında kısa karşılıklar bekliyorum. daha sonra da sizden beş söz rica edeceğim.
Melankoli?
Müzik ismi.
Rakursi?
Severim.
Nihilizm?
O kadar ileri gitmem.
Dantel?
Ay!
Post-Truth?
İnsan ötesi mi oluyor, ne oluyor bu?
Hakikat ötesi çağ?
Aman uzak dursun.
Sizden beş söz istiyorum son olarak.
Ah, oh, eh, of, tüh tüh.
* “…Gerçeküstücülük bilinçaltına verdiği değerli yer ötürüsıyla; şiirde, hikayede, hatta o pek ilgilenmedikleri romanda; bilhassa sinema ve fotoğrafta düşler dünyasına büyük yer verir. Chirico’nun metafizik fotoğrafları, Dali’nin Magritte’in gerçekliğin mantığını altüst eden tabloları…çoğu defa düş sözcüğüyle açıklanmıştır. halbuki, düşün geniş manasında değil, en dar manasında (yani uykuda görülen rüyanın) kendine mahsus bir yeri ve lisanı vardır. Bu ressamların hiç birinde nazaranmeyiz bunu. Komet’in fotoğraflarından kelam ederken eleştirmenlerin düşten bahsetmeleri, bu eski alışkanlıktan olsa gerek…”
Ferit Edgü
Galeri Nev İstanbul “Komet’in Fotoğraflarının Önünde ve Ardında” Standı Katalog Metninden, 2000.
Türkiye sanatının nev-i şahsına münhasır kişiliklerinden Komet, 80. yaş gününü Dirimart’ta 12 Aralık’a kadar devam edecek bir fotoğraf standı ile kutladı. Stantta Komet’in fotoğrafına dair tüm detaylar gözlemlenebiliyor; espasa, pentüre ve istikrara verdiği değer, gündelik hayatının rutin imgeleri, bu imgeleri görme biçimi…
Çağdaşlarının bilakis çoğunlukla orta sınıfı fotoğrafına dahil eden Komet, toplumcu gerçekçi resmi kendi yaşantısından bir daha şekillendiriyor. Burada artık emekçi ve köylüler yok. Burada sanatkarın kendi dünyası var. Sabah selam verdiği komşusu, galeride konuştuğu koleksiyoneri, akşam zilini çalan apartman bakılırsavlisi var. Üstelik bu imgeler dengeli ve kurallı olmak durumunda da değiller. Resme, fotoğrafın oturmaya en yakın haline, Komet’in tabiriyle “tamlığa” hizmet ediyorlar. Yeni üretimleri haricinde Alto Çağdaş çalışmalarını da standa dahil eden Komet, bizlere altını çize çize tamlığı aradığını vurguluyor.
Komet’i bir ekolle, bir etiketle ya da çeşitli genellemelerle tanımlamak fazlaca da başarılı bir sonuç doğurmayacaktır. Kendisinin dünyası daima büyülü fakat sürekli gelişmekte olan yakalanamaz bir lokomotif üzere. Sözlerle oynamayı seviyor, muhalif olmaya bayılıyor. Onu anlamak, daha doğrusu yakalamak bu niçinle pek sıkıntı.
Komet’le sanatının en yeni ve en şanlı haline tanıklık ettiğimiz fotoğraf standı vesilesiyle konuştuk…
Komet
Fotoğraflarınızı okumaya nereden başlamalı? Zira fantastik deniyor olmuyor, grotesk deniyor olmuyor… Fotoğrafınızın nasıl tanımlanmasını istersiniz? Düşsel fotoğraflar denilebilir mi?
Aslında kimi vakit grotesk havaları olabilir. Ben gerçekçi bir sanatçıyım, ressamım. Sanatçı olarak da yaptıklarım var, o başka. Düş, nitekim daha gerçek bir şeydir. Gerçekliğimizi ortaya koyan bir şeydir.
Pekala bunun bilinçaltıyla bağı var mı?
Ferit Edgü standın katalog* yazısında bu probleme hoş bir karşılık veriyor. Ben düşleri, rastgele bir şeyi resmetmiyorum. Bir şeyler bir şeylere benziyor. Fala bakar üzere fotoğraf yapıyorum yani… Biraz ortasında komiklik olsun, romantiklik olsun. Anlatabiliyor muyum? Onlar da kendi karakterimden gelme şeyler.
Fotoğraf ile çağdaş sanatı her fırsatta ayırıyorsunuz, bu ayrımı nerede temellendiriyorsunuz? Pentürle kuvvetli bir bağlantınız var mı örneğin evvela? Çağdaş sanata resmi dahil etmemenizin sebebi bu mu?
Çağdaş sanat nedir?
Çağdaş sanat melez bir sanat. Bu vakit kadar gelmiş bütün referansları kendine dahil eden fakat bunu kullanırken onunla birlikte yeni bir şey söyleyebilen bir sanat biçimi…
Yeni, en çabuk eskiyen şeydir. örneğin bir çatal bile bir beş yüz sene daha sonra değer kazanıyor. Eski… Onun için ben de eskidikçe değer kazanıyorum. Uygun sanat vakte da dayanır.
Burada kıymeti belirleyen bir manada da metot değil mi?
Hayır, metot yok. Benim rakibim Piero della Francesca, Bruegel… Onlar önemli, fazlaca büyük. Mağara devranını birinci al, bugünlere kadar gel. Greco-Romain fotoğraf; Doğu resmi, Batı resmi. Güzeli duruyor. Her vakit yeterlisi var bu işin. Berbatı de var.
‘YÜZYILLARDAN SÜZÜLÜP GELEN ŞEYLER VAR’
Ancak kimi vakit berbatı de duruyor.
Durmaz berbatı.
Durmaz mı?
Yüzsenelerdan süzülüp gelen şeyler var. Kötüsünü çabucak görüyorsun esasen müzelerde. Uygunlar çabucak belirli oluyor. Picasso’nun da her resmi düzgün değil. Veya Rembrandt’ın da her resmi birebir değildir. Çok büyük ustalar var. Velázquez var. Bunlara özeniyorum, olağan ki yani; bir Piero della Francesca var… Bir Pierre Bonnard var örneğin, gerçek ressam.
‘MAX ERNST BENİ ETKİLEYECEK DÜZEYDE DEĞİL’
Artam’da hakkınızda çıkan Değer Giray imzalı bir yazı var; notlar aldım o yazıdan. Doğru/yanlış olarak cevaplamanızı rica edeceğim. Giray demiş ki “Max Ernst en sevdiği ressamdır”. Ve diyor ki, en çok etkilendiğiniz eser de “Ernst’in Yağmurdan daha sonra Avrupalı” işiymiş.
bu biçimde bir şey söylemedim ömrüm boyunca. Max Ernst beni etkileyecek düzeyde değil. Sürrealistlerin ressamlarından fazlaca muharrirleri güzeldir. Yani sürrealist pek beğendiğim ressam yok.
bir daha yazılardan devam edecek olursak; Panik Grubu’na katılmanızla birlikte o dönemki happeninglerden etkileniyor ve fantastik fotoğraf yapmaya başlıyorsunuz. Bu gerçek mu?
Ben fantastik iş yapmam. Fantastik fotoğraf hiç yapmadım. bu biçimde saçma sapan deforme olur figürler; burun, çene, ağız yüz uzar, fantastik onlara denir yani. Böcekler möcekler… Öykü hakikaten uzaklaşır. Ayrıyeten Panik kümesine katılmadım ben, fakat panikçiler en yakın arkadaşlarım oldu. birlikte biroldukça sergilerimiz oldu. Onların bütün aktivitelerine katıldım. Uzun yıllar tıpkı galeride çalıştık. bir daha ayrıyeten stuationist olarak hiç bir etiketi kabul etmiyorum.
Mitolojik işler yaptınız mı hiç? Bir başyapıtınız olduğu yazıyor; Kentaur isminde. Bu iş Anadolu, Yunan ve Mezopotamya mitlerinden etkilenerek çıkmış. Biraz bahseder misiniz?
O denli bir şey yok ki! Ne demek Kentaur onu da bilmiyorum. Ne ilgisi var? Metot yok. Kurumsal ya da kuramsal bir şey bulamazsın bende. Lakin bütün sanat tarihini âlâ bildiğimi zannediyorum, eski ve yeni. Hepsinin mirasçısıyım yani. Bütün kültürün de mirasçısıyız bildiğimiz kadarıyla. Bu ortada da görsel kültürü fazlaca uygun bildiğimi düşünüyorum.
Yeterli bir pentürde sizin için vurucu olan üç şeyi söyler misiniz? Bu şayet olmazsa olmaz, bu yüzden güzel bir fotoğraftır diyebileceğiniz?
O denli bir şey yok. Morandi hayatı boyunca tahtadan natürmort modelleri koyuyor. Hepsi birebir şey neredeyse. Bir fotoğraf oluyor. Bir sanat yapıtı oluyor. Bir tamlık yani. O tamlığı yakalamanın bir ton değişik yolu var. Boş bir tuval; bembeyaz, bir tamlıktır. En ufak bir şey onu bozuyor. daha sonra o tamlığı yakalamaya çalışıyorsun.
‘BEN UÇARI KALPLİ BİR BEŞERİM…’
Pekala sanat üretiminin samimiyetinde bohem kural mıdır?
Yok, o denli bir koşul yok. Fakat ben bohem yaşadım. Ona özendim. O romantik zira. Ben uçarı kalpli bir beşerim, meraklı…. Karakter sorunu.
Romantik demişken bir süre birebir meskeni paylaştığınız Mübin Orhon’dan bahsetmesek olmaz diye düşünüyorum. Biraz anlatır mısınız, nasıldı birinci Paris senelerınız?
Mübin iki sefer geldi Türkiye’ye. Birinde babası ölünce gelmişti. bu biçimde Çiçek Pasajı’nın üstünde edebiyatçılar lokali vardı. Bir gün oraya gittim. Baktım, Edip Cansever ve Selahattin Hilâv oturuyorlar. Yanlarında birisi var, bir beyefendi. Beni çağırdılar. O denli tanıştık. daha sonra beni hayli sevdi, daima birlikte olduk o ortalar. Uzun süre. Beni her tarafa götürdü, bütün ailesini tanıdım. Kaptan ağabeyi, ablası vardı. birlikte fazlaca içtik. Beni de sevdi.
Bir de babasının vefatından daha sonra, askerlik için gelmişti. Sen necisin diyorlar, kırk iki yaşında… Ressamım, diyor. Bize savaş fotoğrafları yap, diyorlar. Devasa kâğıtları hazırlatıyorlar.
Mohaç Meydan Muharebesi, diyor fotoğrafına. Askeriyeden daha sonra onlar tuvale yapıştırıldı. Melda Kaptan, İlhan Koman’ın karısı, terzidir. Modacıydı. Nişantaşı’nda yeri vardı. Orada stant açıldı onlarla. daha sonra taklitleri çıktı, güya bu biçimdelar yapmış. Diğer fotoğraf yapmadı o sırada. O devir atölyesini, her şeyini yitirdi. Her şey gitmiş, dağılmış, yağmalanmış… Bir yer bulana kadar bende de kalabilir diye haber gönderdi. (Paris’ten bahsediyor) Gidince Mübin’de kaldım. Bir yatak, küçük bir yatak var köşede. En makus vakit içinderını yaşıyor, dışarı çıkmıyor. Bir masa var, guajlar yapıyor. Birkaç tuval var köşede. kimi vakit galericiler gelip bir şeyler alıyor, o guajlardan filan. O denli bir hayat… daha sonra bakanlıklarda çalışan dünya tatlısı bir bayanı tanıdı, Marie France. Yüksek memur. Onunla birlikte olmaya başladılar. Kış fazlaca sert. Mübin’e de biraz can geldi, tuval de yapmaya başladı. daha sonra bir yere taşındılar; bir kat mesken, bir kat atölye olan. Üst katından bir Amerikalı ayrıldı, Mübin orayı bana ayarladı. Ben de oraya gittim. ondan sonrasında oraya Nazım Hikmet’in oğlu Mehmet, karısı Münevver Hanım da taşındı. daha sonra Sinan Bıçakçı taşındı. Uzun yıllar oralarda kaldık. Mübin natürel ki beni etkiledi.
Birinci ne vakit “Ben neredeyim, benim sanatım nerede duruyor, ben kimim?” dediniz?
1971’de gittim, 1941 doğumluyum. Otuz yaşında gitmişim. aslına bakarsan kendimizi ressam olarak görüyorduk. Lakin ben avangart çalışmalar da yapan birisiydim. Orada da devam ettim bunlara. Burslu gittiğimiz için okula da yazılmak lazımdı. Orada Hoş Sanatlar’a konuk öğrenci olarak yazıldık. Hâlâ 68 havası vardı orada… Yaptığım şeyleri hocalar da fazlaca beğendi. Yavaş yavaş figüratif fotoğraf de yapmaya başladım. Onlar beğendiğinde çeşitli salonlarda sergiledik. Burs bitti, bir bayanla birlikte yaşıyordum Isabelle diye. Burada hayli ülkülerimiz vardı. Mehmet’ler filan dönmüşlerdi. Ben de biraz geç olarak döndüm, baktım hiç kimse yüzümüze bakmıyor. O sırada ben de fotoğrafla yaşayabilecek duruma gelmiştim. Isabelle’e tembih ettim, gelme diye. Geri döndüm Paris’e. Biraz da borcumuz vardı devlete. Enflasyon ötürüsıyla daha kolaylıkla ödedik borcumuzu.
daha sonra dediniz ki tamam, ben burada iyiyim…
Zira orada kıymetli stantlara katılmaya başlamıştım, galerilerde stantlar açmıştım. Türkiye’deki birinci standımı de Maçka Sanat Galerisi’nde açtım. Artık gençler on sekiz yaşında açıyorlar. Biz fotoğraf satmayı falan düşünmüyorduk olağan. Benim birinci şahsi standım 1974’te Rouen kentinde oldu.
Sizin fotoğrafınızı tanım etsem vakit ve yerden sıyrılmış, gündelik hayat figürlerini tiyatral sahneler üzere sunan fotoğraflar olarak yorumlarım. Lakin figürlerin kimilerine bakıyorum, orta sınıf aydın bayanlar, bürokratlar, kodamanlar… Bildiğimiz formlar, sürprizli değiller. Kimileri o kadar net ki…
Olağan, yaşadığım şeyler yani. Figürlerde tiyatral bir hava var olağan ki. Hayat da o denli değil mi biraz? Ben fotoğrafımı kendi yaşadığıma göre yapıyorum. Bir de abartıya kaçmak istemiyorum. kimi vakit hafifçeten kaçsam da…
Geçtiğimiz günlerde bir beyefendi bir fotoğrafımı getirdi. Maçka Sanat Galerisi periyodundan. Bu fotoğraf ondaymış, vaktiyle oradan almış. Koleksiyoncu. Fotoğrafta hayaletler var, kimi yerler gri üzere fakat renkli. Burada bir kıssa var işte. Fotoğraftaki çocuk kravatlı örneğin. Niçin köylü resmi yapmadı, dediler senelerca. Sosyalist olacaklar ya bunlar. Kendileri köylü bir de. bu biçimde köy romanı yazılıyor. Ona karşı kente karşı bir savaş var. Köylü resmi yapmadığım için bile eleştirildim.
Toplumcu gerçekçi diyoruz…
Güya…
niye her insanın tabir formülü tıpkı olmalı? Bu istek niçin? Lakin bu biçimdeın da hiti o…
Evet. örneğin bizim komünistler Kafka’yı bile iteklerlerdi. Selahattin Hilâv’ın epeyce hoş bir yazısı vardı. Zihin Kuşları’nın girişinde, Leyla Erbil’in. Dün elime geçti kitap. Şöyle bir göz gezdirdim. O fazlaca yeterli anlatıyor. Zihin Kuşları’nın önsözü… Çok güzel açıklıyor birtakım şeyleri.
Şiirle de kuvvetli bir bağınız var. Fotoğraflarınızda şiirlerinizdeki üzere alegoriye başvuruyor musunuz?
Bütün fotoğraflarımda yok. Lakin kimi figürlerde olabilir.
‘FELSEFECİ OLMAK İSTERDİM…’
Tek bir meşgale bulmak zorunda olsaydınız hangi disiplini seçerdiniz? Şiiri mi seçerdiniz, resmi mi seçerdiniz? Farklı metotlarla, çağdaş sanatla mı ilgilenirdiniz?
Çok âlâ şairler var. Çağdaş sanatçı da olmak istemezdim. Yorucu. Güzel ressamlar var. Onu da olmak istemezdim. Felsefeci olmak isterdim. Bir İdeoloji öğretmeni olacak biçimde. Olağan değerli felsefeciler var ancak ben de düşünmek isterdim. Bakkal olmak isterdim, ne bileyim? Keyfime göre bir şeyler yapmak isterdim, yorulmadan… Bu esnada da okumak. Alışılmış âlâ resmi de seviyorum ben. Düzgün fotoğraflarla dolu bir müzede yönetici olup onların ortasında yaşamak da isterdim. Fakat fotoğraflar benim beğendiğim fotoğraflar olacak.
Standa dönecek olursak, fotoğrafların bir kısmı Alto Çağdaş çalışmalar olarak isimlendirilmiş. Kökeni nedir?
2000’in başında başladım o tip çalışmalara. 2004’te Berlin’de bir stant açtım. 2005’te Dirimart’ta açtım. örneğin beyaz üstüne beyaz, o birinci yaptıklarımdandır. Özellikle beyazlarda az evvel de bahsettim; her şey tamdır. Beyaz en kirlenebilir şey. Aşikâr bir mantığı kıran bir fotoğraf. Lakin mantığı kırdığı vakit o da bir mantığın içine giriyor. O tip fotoğraflar vardı… Şöyle hicivli bir yazı yazmıştım: “Bu çalışmalarda şeylerin şeylerle olan kırılgan münasebetlerinin espasın entegrasyonunu yoksadığını görüyoruz. bu biçimdece şeylerin şeylerle özgür ve ödünsüz diyaloğu bizi fenomenolojik, ötürüsıyla var olmuş olanın oldukcalu beraberliğini sorgulayan bir alana gdolayıyor. Soru sordurmadan kendi kendileriyle, kendi kendilikleriyle var olmayı gerçekleştiren form ve oluşlar, bize kendilerini kabul ettirebilmek için beklenmedik şovlarda bulunuyorlar. Bunun daha radikal ve somut olarak ortaya çıkması için klasik yağlı boya, tuval medyumu kullanılıyor. Çağdaş ötesi reprezentatif şov geri çekilerek Alto Çağdaş bir epistem öngörülüyor. Cazip bir anti yerleştirme, bizi yeni bir varlık entitesiyle karşı karşıya bırakıyor. Kaygısız bir “Dasein” durumu ortasında ışıklı bir ruhla yıkanmak için ortada hiç bir mazeretiniz kalmıyor.” Alışılmış biraz dalga geçiyorum burada yazarlarla.
Bu bir olaydan tanıdık geliyor… Bir dergiye bir profesör yazı yolluyordu…
Sokal, biliyorum, Türkçeye de çevrildi. Alan Sokal. Bu bütün dünyada bu biçimde işte. Bir jargon var, onları kullanarak… Türkiye’de de var o denli eleştirmenler. İlla her standın bir ismi olacak. kimi vakit, ne isim koyalım, diye soranlar oluyor.
Standa isim vermemeniz fazlaca tutarlıydı… Bir açıklama bile yaptınız…
Bir şeye destek olursa şayet, kullan gerçekten. Ancak onun üzerine yazı yazanlar da yazıyorlar da yazıyorlar. kimi vakit hiç bir şeyin üzerine de bir sürü şey yazılabilir yani…
Fotoğraflarda çoğunlukla orta sınıf figürler görüyorum. Ve bayanlar sıklıkla. Bunların özel bir yeri var mı?
Kapitalistler yok mu? kimi vakit oluyor, onlar da oluyor.
Çeşitli beşerler ancak birden fazla aslında bilindik, gündelik figürler…
Natürel. Çeşitli beşerler, karşılaştığımız beşerler.
Olağanda bir resmi çıkarmanız ne kadar sürüyor?
Aşikâr olmuyor işte. Daha öncesinden karar vermediğim için.
Son olarak size beş söz vereceğim, karşılığında kısa karşılıklar bekliyorum. daha sonra da sizden beş söz rica edeceğim.
Melankoli?
Müzik ismi.
Rakursi?
Severim.
Nihilizm?
O kadar ileri gitmem.
Dantel?
Ay!
Post-Truth?
İnsan ötesi mi oluyor, ne oluyor bu?
Hakikat ötesi çağ?
Aman uzak dursun.
Sizden beş söz istiyorum son olarak.
Ah, oh, eh, of, tüh tüh.
* “…Gerçeküstücülük bilinçaltına verdiği değerli yer ötürüsıyla; şiirde, hikayede, hatta o pek ilgilenmedikleri romanda; bilhassa sinema ve fotoğrafta düşler dünyasına büyük yer verir. Chirico’nun metafizik fotoğrafları, Dali’nin Magritte’in gerçekliğin mantığını altüst eden tabloları…çoğu defa düş sözcüğüyle açıklanmıştır. halbuki, düşün geniş manasında değil, en dar manasında (yani uykuda görülen rüyanın) kendine mahsus bir yeri ve lisanı vardır. Bu ressamların hiç birinde nazaranmeyiz bunu. Komet’in fotoğraflarından kelam ederken eleştirmenlerin düşten bahsetmeleri, bu eski alışkanlıktan olsa gerek…”
Ferit Edgü
Galeri Nev İstanbul “Komet’in Fotoğraflarının Önünde ve Ardında” Standı Katalog Metninden, 2000.