Nağme Yarkın, müzisyenlerle dolu bir ailede doğup büyümüş. Nesillerdir müziğin ortasında olan ailesinin yönlendirmesiyle 3 yaşında piyanoyla çıktığı müzik yolu onu bir vakit daha sonra klasik kemençeye götürmüş. Klasik yapıtları yorumladığı repertuarın yanı sıra farklı kümelerle caz üzere çağdaş müzik arayışlarının da içerisinde olan Yarkın, hazırladığı albümün birinci yapıtı ‘Özgürlük Zeybeği’ni yakın vakitte müzikseverlere sundu.
Nağme Yarkın ile ‘Özgürlük Zeybeği’nin yayınlandığı günlerde konuştuk.
‘MÜZİK ÇALMAKTAN MÜZİK OLMAYA…’
Özgürlük Zeybeği’nden bahsederek başlayabiliriz. İsmi niye ‘Özgürlük Zeybeği’?
Özgürlük büyük de bir sorumluluk biliyorsunuz. Özgürlüğün peşindeyiz her vakit fakat onun getirdiği sorumlulukları da sırtlanmamız gerekiyor. Aslında buradaki özgürlük natürel ki şu anda dünyanın ortasında bulunan, insanların sahip olamadığı, genel hayatlarımızda maddesel bir özgürlüğün yanında manevi bir özgürlüğü de barındırıyor. Zira temel özgürlük içeride başlıyor. Biraz buna sahip çıkmak ya da bunun farkına varmak, bu yola girmek, aslında birazcık da bunu insanlığa yine hatırlatma ismine kendi bireyselliğimizin, kendi ömrümüzü ne kadar özgürce yaşayabildiğimizin bir sorgusunu ve akabinde doğal ki toplumlar olarak ne kadar özgür bırakılabiliyoruz, biraz bunun vurgusunu yapmak istedim. Aslında hepsi iç içe, hiç biri birbirinden bağımsız değil. İnsan kendi ortasında özgürlüğü bulduğu vakit dışarıda da bunu yakalamaya ya da bunun ortasında olmaya uğraş gösteriyor. Doğal ki illa bizim toplumumuzdan bahsetmiyorum, tüm dünyada beşerler aslında birazcık da söz sorunu yaşıyorlar, özgürce kendilerini tabir edemiyorlar birden fazla ülkede. O denli hissettirilse bile o denli bir şey yok, özgürce yaşayamıyor halklar bu dünyada fakat inanıyorum ki ben bir kırılma noktası oluyor, önümüzdeki on yıl ortasında daha farklı yerlere geleceğine inanıyorum. Bilhassa insanların içten dışa gerçek olursa bu daha sağlıklı olacağına inanıyorum. Umarım bu da bir başlangıç olur.
Siz bunu müziğinizle ve bilhassa zeybek formuyla nasıl bağdaştırdınız? Bunun bir münasebeti var mı örneğin, özgürlük fikriyle?
Tabii ki, zeybeğin ortasında özgürlüğü ve bir kendi ideolojisi var, bunu hepimiz biliyoruz. Baktığınız vakit adamların dansı üzere gözükse de bayanlar da zeybek dansı oynuyor yahut bunu sergiliyor. Bu, özgürlüğün de dansı bununla birlikte. Dans aslına bakarsan başlı başına bir özgürlük tabiri diyebilirim. Sanatların hepsi o denli aslında, müzik, fotoğraf… Alışılmış ki taklitle başlıyor her şey lakin sanatçı ya da sanat, yapılan müzik ne kadar özgünleşebiliyorsa ya da sanatçı orada kendini ortadan çıkarıp sanat olabiliyorsa ve şayet o sırada artık “Ben aracıyım” pozisyonuna geliyorsa özgürlük orada başlıyor. İnsan kendini ortadan kaldırdığı vakit özgürleşebiliyor. Genel olarak ne olduğumuzu arıyoruz ancak bu yola daima olmadıklarımız ile çıkıyoruz. Aslında olmadıklarımızdan arınırsak, olduğumuz şeye gerçek içsel bir özgürlüğe kavuşacağız. Müzik çalmaktan, müzik olmaya…
Üzerimize aldığımız bütün kimlikler, kendimiz zannettiğimiz bütün özellikler aslında bize vakit ortasında yapıştırılmış ve yalnızca geçmiş deneyimlerimize bağlı şeyler. Biz kendimize ne kadar özgürlüğün kapılarını açabiliyoruz? Ne kadar kendi alışkanlıklarımızı ya da kendimizin sandığımız alışkanlıklarımızı bırakabiliyoruz? Temel içsel özgürlükten bahsetmiş olduğum bu. Değişim ismi altında kendimize ne kadar geri dönebiliyoruz, ne kadar hatırlayabiliyoruz aslına bakarsan bildiğimiz şeyleri? Aslında bu. Kendi müziğimle ilgili de şu biçimde bir şey söyleyebilirim: Bu gelecek olan albüm bir daha benim bestelerimden oluşuyor. Bu biliyorsunuz kemençe, “İstanbul kemençesi” ve belirli bir repertuar var alışılmış, bilhassa 18. yüzyıldan itibaren, Tanburi Cemil Bey’le, Vasilaki’yle, Nikolaki’yle, artık Osmanlı Sarayı’ndaki incesaz heyetine girmesiyle birlikte belirli bir repertuar oluyor. Periyotlar ilerledikten daha sonra natürel ki Tanburi Cemil Bey’in kendi üslubunu ortaya koymasıyla, akabinde gelen İhsan Özgen üzere bir ustanın hem klasiği çalmasıyla tıpkı vakitte yeni şeyler ortaya koymasıyla kemençenin repertuarı değişiyor. Ben de yıllar ortasında hayli fazla klasik müzik çaldım, Klasik Türk müziği, saray müziği icra ettim. Ancak içimde, piyanoya üç yaşında başlayıp akabinde doktoraya kadar kompozisyon eğitimi aldığım için öbür bir müzik var ve bunu söz edebileceğim kemençe var, piyano var. Kemençeyle bu müziği yapmak istedim. Aslında benim maksadım oldukçasesli müzik yapmak değil, kendi müziğimi yapmak. O yüzden bu albüm benim için büsbütün özgürce kendimi ortaya koyduğum, bir nevi aslında her şeyi dinleyiciye bıraktığım, büsbütün açık bir şey. O yüzden de hayli heyecanlıyım, nasıl yansılar alacağımı bilmiyorum. Lakin birinci single için gelen reaksiyonlar epey fazlaca hoş, en azından duyulması benim için fazlaca kıymetli.
‘TÜM ENSTRÜMANLAR ÖZGÜRDÜR’
Özgürlük olgusundan devam etmek istiyorum. Enstrümanınız güç bir enstrüman ancak bir yandan da perdesiz, yani sonsuz ses imkanı tanıyor. Bu da kendi ortasında bir paradoksu barındırıyor. Sizin enstrümanınız özgür bir enstrüman mıdır?
Enstrümanların hepsi özgür aslında. Enstrümanlara bu hudutları koyanlar, icracılar. Herkes kendini çaldığı için, şayet sonlu bir bakış açınız var ise sonlu bir biçimde icra edeceksiniz demektir. Her enstrüman olağanüstü, her enstrüman bence eksiksiz ve ayrıyeten güç. Bir örnek vereceğim, babamdan, daima anlattığı bir örnek: örneğin darbuka vaktinde epeyce itilmiş. Fakat ismi üstünde: Darb-u ika. İka da metotla prozodinin ahengi. Aslında en eski ritim enstrümanlarından bir tanesi. Artık bu icracıya nazaran değişir. O denli bir darbuka dinlersiniz ki sizi müzikten soğutur, fakat o denli bir darbuka dinlersiniz ki mest olursunuz. Artık birebiri bütün enstrümanlar için geçerli. Enstrümana özgürlüğü veren ortacısı, yani biz, icracısı. Alışılmış ki enstrüman hayli güç lakin kemençe çabucak hemen evrimini tamamlamış değil. Hâlâ yenilikler aranıyor. Zira icracılar yeni müzikler çalmaya başladığı vakit… örneğin biz kardeşim Baturay Yarkın ile caz icra ediyoruz, kendi bestelerimizi de çalıyoruz. Burada fazlaca farklı teknikler var, atlamalar var, öteki şeyler var. Buna bakılırsa benim gereksinimim doğrultusunda luthier Murat Yerden ile konuşuyorum mesela. Çok yenilikçi bir bakış açısına sahip ve onun üzere genç, daha doğrusu zihni genç luthierler pek enstrüman da hem biraz daha kendini geliştirmeye ve özgürleşmeye de adım atacak diyebilirim.
bu biçimde siz muhtaçlık doğrultusunda birtakım modifikasyonlar yapıyorsunuz enstrüman üzerinde o denli mi?
Kesinlikle o denli. Bir işin ortasındayken siz ne kadar zorlandığınızı fazlaca anlamazsınız zira onu yapmaya uğraşırsınız. Fakat dışarıdan biri, ki o luthier’imiz işte, “Burasını şu biçimde yapsak daha rahat edeceksiniz üzere gözüküyor,” deyince “Evet, bir deneyelim” diyoruz. Karşılıklı bir mesai harcıyoruz. Sizi oraya da davet etmek isterim, inanılmaz bir atmosfer, bizim kemençevîlerin buluşma noktası, hatta tüm musîkişinasların buluşma noktası diyebiliriz. Yani, devam ediyoruz arayışlara.
Kemençeyi oldukcasesli kullanacaksınız bu albümde, birinci single da öyleydi. Bunun örnekleri var mı daha evvel?
Var. Bir kemençe ailesi çalışması olmuştu daha evvel, Cüneyt Orhon’un. Daha doğrusu bir kemençe ailesi çalışması yapmak istediler, bastan tize hakikat ses karakterli. Bunun aslında orkestrası kurulmaya çalışıldı o devirde fakat maalesef ilerlemedi. Bunun için özel yazılmış eserler de oldu. Ancak dediğim üzere bir kayıt altında olsa da ben çabucak hemen düzgün bir kaydına rastlayamadım. Ancak var, bununla ilgili çalışmalar da var. İTÜ’de, Prof. Dr. Beğenilen Çolakoğlu Sarı’nın oldukçasesliden fazla kemençe ailesiyle ilgili yapmış olduğu çalışmalar var.
KEMENÇEDE ARAYIŞLAR…
Zor mu pekala oldukcasesli müziği kemençede icra etmeye çalışmak?
Şöyle ki, kemençeyi biraz değiştirdim ben. Kemençenin akordunu da değiştirdim daha bas sesler elde edebilmek için. Biraz teknikle, teknik bilince aslında çok kolay. Lakin bizim enstrümanımız iki oktav aslında, o yüzden de ne kadar farklılaşabilir? Bu farkı da işte bas temelli kemençenin biraz daha akordunu değiştirerek tıpkı vakitte farklı ses alanları, daha doğrusu birebir soprano kemençe kullandım hepsinde ancak kimisi 80 yıllık kemençe, olağan bu biçimdeki müzik anlayışı biraz daha tiz, daha ince karakterli. Farklı kemençelerle bir parçayı çalıp güya bir kuartet dinliyormuş üzere, evvel tiz karakterli soprano, daha sonra alto, tenor ve bas olarak kullanmaya çalıştım. Doğal ki bunlar çok emek ve çalışma istedi. Bizim kemençede bir enstrümanın bile akordunun tam oturması bir şeydir, zordur diyebilirim ya da sahiden deneyim ve emek istiyor. Dördünün de bir ortada çalınması emek ve vakit istedi.
18 eser hayli önemli bir sayı. Bunları daima tek tek mi yayınlayacaksınız? Bir soru daha sorayım, kayıtlar bitti mi ve o kayıt süreçleri nasıl oldu?
Şöyle bir şey oldu, pandemide gitgide artan bir üretim oldu, her şey hazır, o açıdan ben hayatımın en şanslı periyotlarından biri olarak yaşadım pandemiyi epey şükür. Oraya yönelebildim yani, sahiden kapattım kendimi, ne televizyon izledim ne dışarı çıktım, bir inziva yaşadım. Bir de ben üniversitede hoca olduğum için online devam ediyorduk derslere, meskende olmam gerekiyordu esasen, ekseriyetle evdeydim. Bunu bir istikrara oturtup bu türlü devam ettim. Yalnız yaşadığım için de soyutlanmam epeyce kolay oldu. Bu devri bu biçimde faydalı düşünüyorum kendi adıma. Bana sorsanız ben bugün bütün kesimleri bir anda yayınlama taraftarıyım. Zira şu biçimde hissediyorum; bir mahsul, bir ekin vakti vardır. Bir tohum ekersiniz, güya o besteleme kayıt periyodu o tohum periyoduydu. daha sonra o çıkar, çıktı onlar, ben biliyorum, dinliyorum hepsini. Bunların hepsini toplayayım ki diyorum bir an evvel yeni mahsuller ekebileyim. Biliyorsunuz, çıktıktan daha sonra eserleri tuttukça onlar bozulur ve kullanamayacak hale gelir, taze taze vermek istiyorum. Lakin genel olarak dünyada üretim, daha doğrusu tüketim epeyce hızlandığı için, bir görüntüye üç saniye bile vermiyormuşuz toplumsal medyada… Ben sahiden bir tanıtımı tek vermek istedim ki bunu aslında prodüktörler de bu biçimde istedi, Kalan Müzik’ten çıktı, onlar da bunu tek tek vermenin daha dinlenebilir olduğunu söylüyorlar. 18 kesim, evet. Hepsi hayli fazlaca uzun değil, değişik müddetlerde, kendi ortasında farklılıklar var. O yüzden sanıyorum yılsonuna yanlışsız bütün albümü çıkaracağız. Sanırım bir tane daha single olacak, o modülün ismi ‘Göbeklitepe’de Dans’/ ‘Dancing in Potbelly Hill’. Onun için de heyecanlıyım, o da farklı oldu. Lakin daha sonra artık benden çıksın, yenileri gelsin diye gün sayıyorum. Kayıt sürecine gelince… Ben aslında bu albümü başka kemençe icracısı arkadaşlarımla birlikte kaydetmek istedim, zira biraz daha bütüne hitap etmesini istiyordum. Lakin pandemi ortaya girince o denli olamadı. Bu noktada herkes epey fazla ağır ve kimseden bu biçimde bir özveriyi, benim hissettiğim aşkı hissetmelerini bekleyemezdim ve bir ortaya geliş olamadı. Bu noktada dedim ben kendim kaydedeceğim. Ozan Sarıer var, epeyce sevgili arkadaşım, o da MİAM’da İTÜ’de öğretmen, hekim. Onunla konuştuk onunla biraz denemeler yaptık stüdyoda. Nasıl yapsak, şu biçimde mi yapsak diye sorgularken bana fazlaca yardımcı oldu. Lakin ben temel kayıtları, albümde yapılacak kayıtları konutta kendim aldım tek başıma. Hem kayıta bastım hem çaldım, bu yüzden de biraz uzun sürdü.
Siz müzik dolu bir ailede doğup büyüdünüz, bu manada fazlaca da şanslısınız. Kemençeye nasıl yöneldiniz, o nasıl oldu?
Önce piyanoyla başladım, annemle babam da alışılmış, Fahrettin Yarkın, Füsun Yarkın. Onlar da konservatuar mezunu ve kulağımın düzgün olduğunu görür görmez evvel piyanoya yönlendirdiler. Faris Akarsu’dan piyano dersleri almaya başladım üç yaşında. daha sonra beş yaşında İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuarı’na yarı vakitli girdim, orada piyanoya devam ettim lakin bir biçimde piyanodan soğudum. daha sonra ben “başka bir okula gitmek istiyorum” dedim, “başka bir enstrüman çalacağım”. Mimar Sinan’a girdim, bir de İTÜ’ye girdim. Ailem bana hiç bir vakit Türk Müziği eğitimi vermedi, o denli bir ortamımız olmadı. Ancak dedem Kamuran Yarkın, tanbur sanatkarı ve ‘Sen Kimseyi Sevemezsin’in bestekarı. O ne vakit gitsem elinde tanbur, tanburu duyarak büyüdüm. Doğal ki biliyorum nasıl bir ortam var. Lakin müziği yapmaya hiç çalışmadım o yaşlarda, aslına bakarsan biraz da sıkıntı yani, 11 yaşına kadar ilgi alanıma pek girmedi. Ben Mimar Sinan’ı da İstanbul Üniversitesi’ni de birincilikle kazandım o yıl, zira müzik geçmişim olduğu için, bir de piyano çalıyorum. Bana Mimar Sinan’da piyano vermek istediler. Ben dedim asla çalmayacağım. Bu kadar da dirayetli durduğum için geçmişteki kendime de teşekkür ediyorum zira o yaşlarındaki bir çocuğun, bilmiyorum, 11 yaşında “Asla istemiyorum” diye durması da bir şey yani. Artık bu yaşta bile tahminen birtakım şeylerde bu biçimde duramıyorumdur. daha sonra dedim İTÜ’ye gideceğim. İTÜ’de de “Hangi enstrümanı istiyorsan seç,” dediler bana, o hakkı veriyoruz. Burada da alışılmış ki söylemiş olduğiniz üzere ailenin talihi zira etrafta herkes o enstrümanlardan birini çalıyor. Tek tek dinlemeye gittim ben, kanunu birinden, tanburu birinden. Kemençeyi de Derya Ağabey’den dinledim, Derya Türkan, aile dostumuz. O olağan büyük bir baht oldu, zira onun çıkardığı ton beni hayli etkiledi. Bir de olağan daha küçük, daha rahat taşırsın, biraz da o denli bir yönlendirme de oluyor ya çocuk yaşta. Yani o denli hayli epey fazlaca şuurlu bir yaşımda olmadığım için biraz natürel ki hislere dayanarak bu sonucu vermiş oldum. Ve natürel ki epey memnunum münasebetimiz devam ettiği için.
‘SANAT HEPİMİZDEN BÜYÜK’
Geleneksel enstrümanları çağdaş müziklerle, cazla diğer füzyonların yapılabileceği biçimlerle birleştirme sorunu hem fazlaca sevilen, bilhassa bizim coğrafyamızda Doğu’yla Batı’yı birleştirmek üzere konseptler altında, fakat bir yandan da kimi vakit gelenekselciler tarafınca epeyce da eleştirilen bir şeydir, değil mi?
Evet, ancak bu da nereden bakıldığıyla biraz alakalı. Klâsik müziğin, teksesli bu süper müziğin katiyen fazlacasesli olmaya muhtaçlığı yok. Fakat bu gereksinim sıkıntısı değil. Tek başına icrası kaliteli olduğu sürece dinlemeye açığım. Son vakit içinderda ona nazaran bu müzikte de fazlaca fazla yozlaşma görüyoruz esasen. bir daha dediğim üzere, müzikten çok icracılardan kaynaklanıyor. Artık gelenekselciler beğenmeyebilir, olağan herkes kendini bir kategoriye koymak istiyor, bir kişiyi anlamak için bir kategoriye koymak istiyorlar. Ben her vakit dediğim üzere, kendime ulaşma yolunda müzik var yanımda. Müzikte de şu anda yapıyorum, bu benim şu andaki durumumu yansıtıyor, caz çalmak. Zira caz dinlemeyi hayli seviyorum, çalmaya da çalışıyorum, bu biçimde bir talihim da var şükür. Ben yenilikleri destekliyorum natürel ki her vakit. esasen bu dönemdilk evvel dediğim üzere İhsan Özgen üzere bir usta neler yapmış, o da piyanoyla çalmış, Barok müzik yapmış, Memnun Torun’la birlikte inanılmaz kayıtları var. Yani o da daima bir arayış ortasındaymış lakin yeri geldiğinde klasik müziği de en uygun üslubuyla icra etmeyi bilmiş. Burada birtakım noktalarda, belirli bir noktada kalmak isteyen ya da yalnızca bunu başarabilen beşerler onu yapıyorlar, arayışa girmiyorlar. Bu aslında hayata bakış. Zira evet, o bizim köklerimizde olan bir müzik lakin yeni bir şey de söylemek lazım. Sanat hepimizden büyük. Bu ortada gelenekçi, klasikçi, yenilikçi değil, bence sanat dediğimiz şey, müzik dediğimiz şey insan, kişisellik manasında hepimizden epey büyük ve hiç birimize ilişkin değil. hiç birimiz onu alamayız. “Kemençeyi en uygun ben çalıyorum” yahut “Türk müziğini en düzgün ben icra ediyorum”, “En güzel cazcı benim”… bu biçimde bir şey yok. Bu fazlaca komik bir şey yani, “Gelenekçiyim, Osmanlı müziğini en uygun ben icra ediyorum” demek… birebir vakitte epey fazlayız artık. Sen kime hitap ediyorsan o seni dinleyecek, bu dinleyicinin takdiri aslına bakarsanız. Bunu kimse inhisarına alamaz. Bu sanat dediğimiz şey, beşerden büyük bir şey yani.
Peki, caz dinleyicisi nasıl karşılıyor sizi?
Artık Türkiye’de fazlaca alıştılar. söylemiş olduğiniz üzere, bu topraklarda bu füzyona epey merak var. esasen 70’lerden itibaren caz müziğin içine Türk müziğinin makamlarının, metotlarının girdiğini gorebiliyoruz caz füzyon albümlerinde. Yurt haricinde hayli fazlaca daha fazla ilgi var etnik caza. Biz daha geçen hafta Montenegro’dan geldik ve orada Montenegro Caz Şenliği’nde çaldık, sahiden büyük bir kitle vardı ve herkes hakikaten hayli büyük bir hayranlıkla dinliyor. Zira evet, yeni bir şey değil, lakin biz de kendi bestelerimizi çaldığımız için yeni. Alışılmış standartlar da koyuyoruz. Yani yurtharicinde hayli daha fazla ilgi var; işte İtalya’da, Arnavutluk’ta, Hırvatistan’da… Amerika’da da çaldık bu türlü, Yo Yo Ma’nın projesinde kardeşim Baturay Yarkın ve ben üç yıl üst üste oraya gittik ve icra ettik. tıpkı vakitte Osmanlı müziği, Türk müziği workshopları verdik. Yurtharicinde hayli fazla ilgi var ve öğrenmek istiyorlar lakin insanların anlayabileceği biçimde anlatmak lazım. sıradan anlatmak zordur ya hiç bilmeyenlere, o noktada irtibat kıymetli yani, beşerler daha fazlaca ilgi duyuyorlar. Bir şeyi epey fazla zorlaştırmaya gerek yok. Evet güç, lakin bunu “Zor zor” dedikçe beşerler da uzaklaşıyor. “Zor ancak yapabilirsiniz, dinleyebilirsiniz,” dedikçe beşerler daha fazla ısınıyor, tanınmaya başlıyor. Ki aslına bakarsanız eski ustalar buna esasen başlamışlar, Necdet Yaşar olsun, Cinuçen Tanrıkorur olsun, hayli epeyce değerli işler yapmışlar yurtharicinde Türk müziğini layığıyla tanıtma ismine. Amerika’dan bir sürü davet almışlar. Tüm dünyada bunu tanıtmışlar. Hepsinin farkında olarak devam ediyoruz diyelim. Çok mutluyum caz dinleyicilerinin reaksiyonlarından.
Son olarak, bu ikinci yapıtı ne vakit dinleyeceğiz?
İkinci eser Haziran’ın sonuna hakikat umarım gelecek.
Nağme Yarkın ile ‘Özgürlük Zeybeği’nin yayınlandığı günlerde konuştuk.
‘MÜZİK ÇALMAKTAN MÜZİK OLMAYA…’
Özgürlük Zeybeği’nden bahsederek başlayabiliriz. İsmi niye ‘Özgürlük Zeybeği’?
Özgürlük büyük de bir sorumluluk biliyorsunuz. Özgürlüğün peşindeyiz her vakit fakat onun getirdiği sorumlulukları da sırtlanmamız gerekiyor. Aslında buradaki özgürlük natürel ki şu anda dünyanın ortasında bulunan, insanların sahip olamadığı, genel hayatlarımızda maddesel bir özgürlüğün yanında manevi bir özgürlüğü de barındırıyor. Zira temel özgürlük içeride başlıyor. Biraz buna sahip çıkmak ya da bunun farkına varmak, bu yola girmek, aslında birazcık da bunu insanlığa yine hatırlatma ismine kendi bireyselliğimizin, kendi ömrümüzü ne kadar özgürce yaşayabildiğimizin bir sorgusunu ve akabinde doğal ki toplumlar olarak ne kadar özgür bırakılabiliyoruz, biraz bunun vurgusunu yapmak istedim. Aslında hepsi iç içe, hiç biri birbirinden bağımsız değil. İnsan kendi ortasında özgürlüğü bulduğu vakit dışarıda da bunu yakalamaya ya da bunun ortasında olmaya uğraş gösteriyor. Doğal ki illa bizim toplumumuzdan bahsetmiyorum, tüm dünyada beşerler aslında birazcık da söz sorunu yaşıyorlar, özgürce kendilerini tabir edemiyorlar birden fazla ülkede. O denli hissettirilse bile o denli bir şey yok, özgürce yaşayamıyor halklar bu dünyada fakat inanıyorum ki ben bir kırılma noktası oluyor, önümüzdeki on yıl ortasında daha farklı yerlere geleceğine inanıyorum. Bilhassa insanların içten dışa gerçek olursa bu daha sağlıklı olacağına inanıyorum. Umarım bu da bir başlangıç olur.
Siz bunu müziğinizle ve bilhassa zeybek formuyla nasıl bağdaştırdınız? Bunun bir münasebeti var mı örneğin, özgürlük fikriyle?
Tabii ki, zeybeğin ortasında özgürlüğü ve bir kendi ideolojisi var, bunu hepimiz biliyoruz. Baktığınız vakit adamların dansı üzere gözükse de bayanlar da zeybek dansı oynuyor yahut bunu sergiliyor. Bu, özgürlüğün de dansı bununla birlikte. Dans aslına bakarsan başlı başına bir özgürlük tabiri diyebilirim. Sanatların hepsi o denli aslında, müzik, fotoğraf… Alışılmış ki taklitle başlıyor her şey lakin sanatçı ya da sanat, yapılan müzik ne kadar özgünleşebiliyorsa ya da sanatçı orada kendini ortadan çıkarıp sanat olabiliyorsa ve şayet o sırada artık “Ben aracıyım” pozisyonuna geliyorsa özgürlük orada başlıyor. İnsan kendini ortadan kaldırdığı vakit özgürleşebiliyor. Genel olarak ne olduğumuzu arıyoruz ancak bu yola daima olmadıklarımız ile çıkıyoruz. Aslında olmadıklarımızdan arınırsak, olduğumuz şeye gerçek içsel bir özgürlüğe kavuşacağız. Müzik çalmaktan, müzik olmaya…
Üzerimize aldığımız bütün kimlikler, kendimiz zannettiğimiz bütün özellikler aslında bize vakit ortasında yapıştırılmış ve yalnızca geçmiş deneyimlerimize bağlı şeyler. Biz kendimize ne kadar özgürlüğün kapılarını açabiliyoruz? Ne kadar kendi alışkanlıklarımızı ya da kendimizin sandığımız alışkanlıklarımızı bırakabiliyoruz? Temel içsel özgürlükten bahsetmiş olduğum bu. Değişim ismi altında kendimize ne kadar geri dönebiliyoruz, ne kadar hatırlayabiliyoruz aslına bakarsan bildiğimiz şeyleri? Aslında bu. Kendi müziğimle ilgili de şu biçimde bir şey söyleyebilirim: Bu gelecek olan albüm bir daha benim bestelerimden oluşuyor. Bu biliyorsunuz kemençe, “İstanbul kemençesi” ve belirli bir repertuar var alışılmış, bilhassa 18. yüzyıldan itibaren, Tanburi Cemil Bey’le, Vasilaki’yle, Nikolaki’yle, artık Osmanlı Sarayı’ndaki incesaz heyetine girmesiyle birlikte belirli bir repertuar oluyor. Periyotlar ilerledikten daha sonra natürel ki Tanburi Cemil Bey’in kendi üslubunu ortaya koymasıyla, akabinde gelen İhsan Özgen üzere bir ustanın hem klasiği çalmasıyla tıpkı vakitte yeni şeyler ortaya koymasıyla kemençenin repertuarı değişiyor. Ben de yıllar ortasında hayli fazla klasik müzik çaldım, Klasik Türk müziği, saray müziği icra ettim. Ancak içimde, piyanoya üç yaşında başlayıp akabinde doktoraya kadar kompozisyon eğitimi aldığım için öbür bir müzik var ve bunu söz edebileceğim kemençe var, piyano var. Kemençeyle bu müziği yapmak istedim. Aslında benim maksadım oldukçasesli müzik yapmak değil, kendi müziğimi yapmak. O yüzden bu albüm benim için büsbütün özgürce kendimi ortaya koyduğum, bir nevi aslında her şeyi dinleyiciye bıraktığım, büsbütün açık bir şey. O yüzden de hayli heyecanlıyım, nasıl yansılar alacağımı bilmiyorum. Lakin birinci single için gelen reaksiyonlar epey fazlaca hoş, en azından duyulması benim için fazlaca kıymetli.
‘TÜM ENSTRÜMANLAR ÖZGÜRDÜR’
Özgürlük olgusundan devam etmek istiyorum. Enstrümanınız güç bir enstrüman ancak bir yandan da perdesiz, yani sonsuz ses imkanı tanıyor. Bu da kendi ortasında bir paradoksu barındırıyor. Sizin enstrümanınız özgür bir enstrüman mıdır?
Enstrümanların hepsi özgür aslında. Enstrümanlara bu hudutları koyanlar, icracılar. Herkes kendini çaldığı için, şayet sonlu bir bakış açınız var ise sonlu bir biçimde icra edeceksiniz demektir. Her enstrüman olağanüstü, her enstrüman bence eksiksiz ve ayrıyeten güç. Bir örnek vereceğim, babamdan, daima anlattığı bir örnek: örneğin darbuka vaktinde epeyce itilmiş. Fakat ismi üstünde: Darb-u ika. İka da metotla prozodinin ahengi. Aslında en eski ritim enstrümanlarından bir tanesi. Artık bu icracıya nazaran değişir. O denli bir darbuka dinlersiniz ki sizi müzikten soğutur, fakat o denli bir darbuka dinlersiniz ki mest olursunuz. Artık birebiri bütün enstrümanlar için geçerli. Enstrümana özgürlüğü veren ortacısı, yani biz, icracısı. Alışılmış ki enstrüman hayli güç lakin kemençe çabucak hemen evrimini tamamlamış değil. Hâlâ yenilikler aranıyor. Zira icracılar yeni müzikler çalmaya başladığı vakit… örneğin biz kardeşim Baturay Yarkın ile caz icra ediyoruz, kendi bestelerimizi de çalıyoruz. Burada fazlaca farklı teknikler var, atlamalar var, öteki şeyler var. Buna bakılırsa benim gereksinimim doğrultusunda luthier Murat Yerden ile konuşuyorum mesela. Çok yenilikçi bir bakış açısına sahip ve onun üzere genç, daha doğrusu zihni genç luthierler pek enstrüman da hem biraz daha kendini geliştirmeye ve özgürleşmeye de adım atacak diyebilirim.
bu biçimde siz muhtaçlık doğrultusunda birtakım modifikasyonlar yapıyorsunuz enstrüman üzerinde o denli mi?
Kesinlikle o denli. Bir işin ortasındayken siz ne kadar zorlandığınızı fazlaca anlamazsınız zira onu yapmaya uğraşırsınız. Fakat dışarıdan biri, ki o luthier’imiz işte, “Burasını şu biçimde yapsak daha rahat edeceksiniz üzere gözüküyor,” deyince “Evet, bir deneyelim” diyoruz. Karşılıklı bir mesai harcıyoruz. Sizi oraya da davet etmek isterim, inanılmaz bir atmosfer, bizim kemençevîlerin buluşma noktası, hatta tüm musîkişinasların buluşma noktası diyebiliriz. Yani, devam ediyoruz arayışlara.
Kemençeyi oldukcasesli kullanacaksınız bu albümde, birinci single da öyleydi. Bunun örnekleri var mı daha evvel?
Var. Bir kemençe ailesi çalışması olmuştu daha evvel, Cüneyt Orhon’un. Daha doğrusu bir kemençe ailesi çalışması yapmak istediler, bastan tize hakikat ses karakterli. Bunun aslında orkestrası kurulmaya çalışıldı o devirde fakat maalesef ilerlemedi. Bunun için özel yazılmış eserler de oldu. Ancak dediğim üzere bir kayıt altında olsa da ben çabucak hemen düzgün bir kaydına rastlayamadım. Ancak var, bununla ilgili çalışmalar da var. İTÜ’de, Prof. Dr. Beğenilen Çolakoğlu Sarı’nın oldukçasesliden fazla kemençe ailesiyle ilgili yapmış olduğu çalışmalar var.
KEMENÇEDE ARAYIŞLAR…
Zor mu pekala oldukcasesli müziği kemençede icra etmeye çalışmak?
Şöyle ki, kemençeyi biraz değiştirdim ben. Kemençenin akordunu da değiştirdim daha bas sesler elde edebilmek için. Biraz teknikle, teknik bilince aslında çok kolay. Lakin bizim enstrümanımız iki oktav aslında, o yüzden de ne kadar farklılaşabilir? Bu farkı da işte bas temelli kemençenin biraz daha akordunu değiştirerek tıpkı vakitte farklı ses alanları, daha doğrusu birebir soprano kemençe kullandım hepsinde ancak kimisi 80 yıllık kemençe, olağan bu biçimdeki müzik anlayışı biraz daha tiz, daha ince karakterli. Farklı kemençelerle bir parçayı çalıp güya bir kuartet dinliyormuş üzere, evvel tiz karakterli soprano, daha sonra alto, tenor ve bas olarak kullanmaya çalıştım. Doğal ki bunlar çok emek ve çalışma istedi. Bizim kemençede bir enstrümanın bile akordunun tam oturması bir şeydir, zordur diyebilirim ya da sahiden deneyim ve emek istiyor. Dördünün de bir ortada çalınması emek ve vakit istedi.
18 eser hayli önemli bir sayı. Bunları daima tek tek mi yayınlayacaksınız? Bir soru daha sorayım, kayıtlar bitti mi ve o kayıt süreçleri nasıl oldu?
Şöyle bir şey oldu, pandemide gitgide artan bir üretim oldu, her şey hazır, o açıdan ben hayatımın en şanslı periyotlarından biri olarak yaşadım pandemiyi epey şükür. Oraya yönelebildim yani, sahiden kapattım kendimi, ne televizyon izledim ne dışarı çıktım, bir inziva yaşadım. Bir de ben üniversitede hoca olduğum için online devam ediyorduk derslere, meskende olmam gerekiyordu esasen, ekseriyetle evdeydim. Bunu bir istikrara oturtup bu türlü devam ettim. Yalnız yaşadığım için de soyutlanmam epeyce kolay oldu. Bu devri bu biçimde faydalı düşünüyorum kendi adıma. Bana sorsanız ben bugün bütün kesimleri bir anda yayınlama taraftarıyım. Zira şu biçimde hissediyorum; bir mahsul, bir ekin vakti vardır. Bir tohum ekersiniz, güya o besteleme kayıt periyodu o tohum periyoduydu. daha sonra o çıkar, çıktı onlar, ben biliyorum, dinliyorum hepsini. Bunların hepsini toplayayım ki diyorum bir an evvel yeni mahsuller ekebileyim. Biliyorsunuz, çıktıktan daha sonra eserleri tuttukça onlar bozulur ve kullanamayacak hale gelir, taze taze vermek istiyorum. Lakin genel olarak dünyada üretim, daha doğrusu tüketim epeyce hızlandığı için, bir görüntüye üç saniye bile vermiyormuşuz toplumsal medyada… Ben sahiden bir tanıtımı tek vermek istedim ki bunu aslında prodüktörler de bu biçimde istedi, Kalan Müzik’ten çıktı, onlar da bunu tek tek vermenin daha dinlenebilir olduğunu söylüyorlar. 18 kesim, evet. Hepsi hayli fazlaca uzun değil, değişik müddetlerde, kendi ortasında farklılıklar var. O yüzden sanıyorum yılsonuna yanlışsız bütün albümü çıkaracağız. Sanırım bir tane daha single olacak, o modülün ismi ‘Göbeklitepe’de Dans’/ ‘Dancing in Potbelly Hill’. Onun için de heyecanlıyım, o da farklı oldu. Lakin daha sonra artık benden çıksın, yenileri gelsin diye gün sayıyorum. Kayıt sürecine gelince… Ben aslında bu albümü başka kemençe icracısı arkadaşlarımla birlikte kaydetmek istedim, zira biraz daha bütüne hitap etmesini istiyordum. Lakin pandemi ortaya girince o denli olamadı. Bu noktada herkes epey fazla ağır ve kimseden bu biçimde bir özveriyi, benim hissettiğim aşkı hissetmelerini bekleyemezdim ve bir ortaya geliş olamadı. Bu noktada dedim ben kendim kaydedeceğim. Ozan Sarıer var, epeyce sevgili arkadaşım, o da MİAM’da İTÜ’de öğretmen, hekim. Onunla konuştuk onunla biraz denemeler yaptık stüdyoda. Nasıl yapsak, şu biçimde mi yapsak diye sorgularken bana fazlaca yardımcı oldu. Lakin ben temel kayıtları, albümde yapılacak kayıtları konutta kendim aldım tek başıma. Hem kayıta bastım hem çaldım, bu yüzden de biraz uzun sürdü.
Siz müzik dolu bir ailede doğup büyüdünüz, bu manada fazlaca da şanslısınız. Kemençeye nasıl yöneldiniz, o nasıl oldu?
Önce piyanoyla başladım, annemle babam da alışılmış, Fahrettin Yarkın, Füsun Yarkın. Onlar da konservatuar mezunu ve kulağımın düzgün olduğunu görür görmez evvel piyanoya yönlendirdiler. Faris Akarsu’dan piyano dersleri almaya başladım üç yaşında. daha sonra beş yaşında İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuarı’na yarı vakitli girdim, orada piyanoya devam ettim lakin bir biçimde piyanodan soğudum. daha sonra ben “başka bir okula gitmek istiyorum” dedim, “başka bir enstrüman çalacağım”. Mimar Sinan’a girdim, bir de İTÜ’ye girdim. Ailem bana hiç bir vakit Türk Müziği eğitimi vermedi, o denli bir ortamımız olmadı. Ancak dedem Kamuran Yarkın, tanbur sanatkarı ve ‘Sen Kimseyi Sevemezsin’in bestekarı. O ne vakit gitsem elinde tanbur, tanburu duyarak büyüdüm. Doğal ki biliyorum nasıl bir ortam var. Lakin müziği yapmaya hiç çalışmadım o yaşlarda, aslına bakarsan biraz da sıkıntı yani, 11 yaşına kadar ilgi alanıma pek girmedi. Ben Mimar Sinan’ı da İstanbul Üniversitesi’ni de birincilikle kazandım o yıl, zira müzik geçmişim olduğu için, bir de piyano çalıyorum. Bana Mimar Sinan’da piyano vermek istediler. Ben dedim asla çalmayacağım. Bu kadar da dirayetli durduğum için geçmişteki kendime de teşekkür ediyorum zira o yaşlarındaki bir çocuğun, bilmiyorum, 11 yaşında “Asla istemiyorum” diye durması da bir şey yani. Artık bu yaşta bile tahminen birtakım şeylerde bu biçimde duramıyorumdur. daha sonra dedim İTÜ’ye gideceğim. İTÜ’de de “Hangi enstrümanı istiyorsan seç,” dediler bana, o hakkı veriyoruz. Burada da alışılmış ki söylemiş olduğiniz üzere ailenin talihi zira etrafta herkes o enstrümanlardan birini çalıyor. Tek tek dinlemeye gittim ben, kanunu birinden, tanburu birinden. Kemençeyi de Derya Ağabey’den dinledim, Derya Türkan, aile dostumuz. O olağan büyük bir baht oldu, zira onun çıkardığı ton beni hayli etkiledi. Bir de olağan daha küçük, daha rahat taşırsın, biraz da o denli bir yönlendirme de oluyor ya çocuk yaşta. Yani o denli hayli epey fazlaca şuurlu bir yaşımda olmadığım için biraz natürel ki hislere dayanarak bu sonucu vermiş oldum. Ve natürel ki epey memnunum münasebetimiz devam ettiği için.
‘SANAT HEPİMİZDEN BÜYÜK’
Geleneksel enstrümanları çağdaş müziklerle, cazla diğer füzyonların yapılabileceği biçimlerle birleştirme sorunu hem fazlaca sevilen, bilhassa bizim coğrafyamızda Doğu’yla Batı’yı birleştirmek üzere konseptler altında, fakat bir yandan da kimi vakit gelenekselciler tarafınca epeyce da eleştirilen bir şeydir, değil mi?
Evet, ancak bu da nereden bakıldığıyla biraz alakalı. Klâsik müziğin, teksesli bu süper müziğin katiyen fazlacasesli olmaya muhtaçlığı yok. Fakat bu gereksinim sıkıntısı değil. Tek başına icrası kaliteli olduğu sürece dinlemeye açığım. Son vakit içinderda ona nazaran bu müzikte de fazlaca fazla yozlaşma görüyoruz esasen. bir daha dediğim üzere, müzikten çok icracılardan kaynaklanıyor. Artık gelenekselciler beğenmeyebilir, olağan herkes kendini bir kategoriye koymak istiyor, bir kişiyi anlamak için bir kategoriye koymak istiyorlar. Ben her vakit dediğim üzere, kendime ulaşma yolunda müzik var yanımda. Müzikte de şu anda yapıyorum, bu benim şu andaki durumumu yansıtıyor, caz çalmak. Zira caz dinlemeyi hayli seviyorum, çalmaya da çalışıyorum, bu biçimde bir talihim da var şükür. Ben yenilikleri destekliyorum natürel ki her vakit. esasen bu dönemdilk evvel dediğim üzere İhsan Özgen üzere bir usta neler yapmış, o da piyanoyla çalmış, Barok müzik yapmış, Memnun Torun’la birlikte inanılmaz kayıtları var. Yani o da daima bir arayış ortasındaymış lakin yeri geldiğinde klasik müziği de en uygun üslubuyla icra etmeyi bilmiş. Burada birtakım noktalarda, belirli bir noktada kalmak isteyen ya da yalnızca bunu başarabilen beşerler onu yapıyorlar, arayışa girmiyorlar. Bu aslında hayata bakış. Zira evet, o bizim köklerimizde olan bir müzik lakin yeni bir şey de söylemek lazım. Sanat hepimizden büyük. Bu ortada gelenekçi, klasikçi, yenilikçi değil, bence sanat dediğimiz şey, müzik dediğimiz şey insan, kişisellik manasında hepimizden epey büyük ve hiç birimize ilişkin değil. hiç birimiz onu alamayız. “Kemençeyi en uygun ben çalıyorum” yahut “Türk müziğini en düzgün ben icra ediyorum”, “En güzel cazcı benim”… bu biçimde bir şey yok. Bu fazlaca komik bir şey yani, “Gelenekçiyim, Osmanlı müziğini en uygun ben icra ediyorum” demek… birebir vakitte epey fazlayız artık. Sen kime hitap ediyorsan o seni dinleyecek, bu dinleyicinin takdiri aslına bakarsanız. Bunu kimse inhisarına alamaz. Bu sanat dediğimiz şey, beşerden büyük bir şey yani.
Peki, caz dinleyicisi nasıl karşılıyor sizi?
Artık Türkiye’de fazlaca alıştılar. söylemiş olduğiniz üzere, bu topraklarda bu füzyona epey merak var. esasen 70’lerden itibaren caz müziğin içine Türk müziğinin makamlarının, metotlarının girdiğini gorebiliyoruz caz füzyon albümlerinde. Yurt haricinde hayli fazlaca daha fazla ilgi var etnik caza. Biz daha geçen hafta Montenegro’dan geldik ve orada Montenegro Caz Şenliği’nde çaldık, sahiden büyük bir kitle vardı ve herkes hakikaten hayli büyük bir hayranlıkla dinliyor. Zira evet, yeni bir şey değil, lakin biz de kendi bestelerimizi çaldığımız için yeni. Alışılmış standartlar da koyuyoruz. Yani yurtharicinde hayli daha fazla ilgi var; işte İtalya’da, Arnavutluk’ta, Hırvatistan’da… Amerika’da da çaldık bu türlü, Yo Yo Ma’nın projesinde kardeşim Baturay Yarkın ve ben üç yıl üst üste oraya gittik ve icra ettik. tıpkı vakitte Osmanlı müziği, Türk müziği workshopları verdik. Yurtharicinde hayli fazla ilgi var ve öğrenmek istiyorlar lakin insanların anlayabileceği biçimde anlatmak lazım. sıradan anlatmak zordur ya hiç bilmeyenlere, o noktada irtibat kıymetli yani, beşerler daha fazlaca ilgi duyuyorlar. Bir şeyi epey fazla zorlaştırmaya gerek yok. Evet güç, lakin bunu “Zor zor” dedikçe beşerler da uzaklaşıyor. “Zor ancak yapabilirsiniz, dinleyebilirsiniz,” dedikçe beşerler daha fazla ısınıyor, tanınmaya başlıyor. Ki aslına bakarsanız eski ustalar buna esasen başlamışlar, Necdet Yaşar olsun, Cinuçen Tanrıkorur olsun, hayli epeyce değerli işler yapmışlar yurtharicinde Türk müziğini layığıyla tanıtma ismine. Amerika’dan bir sürü davet almışlar. Tüm dünyada bunu tanıtmışlar. Hepsinin farkında olarak devam ediyoruz diyelim. Çok mutluyum caz dinleyicilerinin reaksiyonlarından.
Son olarak, bu ikinci yapıtı ne vakit dinleyeceğiz?
İkinci eser Haziran’ın sonuna hakikat umarım gelecek.