Ali Özkan*
Ön yüzde Septimius Severus, art yüzde ortada Iulia Domna. Sağda ve solda oğulları Caracalla ile Geta’yı tasvir eden sikke.
Roma İmparatorluğu, merkezde Akdeniz olmak üzere kuzeyde İngiltere, güneyde Üst Nil, Suriye, Anadolu ve Ermenistan’ı kapsayan devasa bir idare alanıydı. İstatistiki datalara göre, Hadrian Çağı’nda yaklaşık 60 milyonluk bir nüfus, Roma egemenliğinde yaşamaktaydı. Akdeniz ve yakın etrafı klasik Greko-Romen modelli bir toplumsal yapıyı benimserken, imparatorluğun uzak köşeleri özgün sosyokültürel yapılarını koruma etti. Sayıları 40’ı bulan Roma eyaletlerinin kimileri kendi etnik, kültürel ve dini yapılarıyla Roma idaresine dahil oldular. Yahuda, bunlar içinde birinci akla gelenlerdendir. Tarih boyunca Yahudi nüfusun ana yurdu olmuş bu bölgede, Romalılaşma sürecine karşı verilen tepki, bir dizi isyan ve çatışmalarla takip edilir.
Roma’nın asıl ilgilendiği konu, farklı kültürel kodlara sahip imparatorluğun birliğinin sağlanmasıdır. Birliği pekiştirip huzuru tesis edecek Romanizasyon süreci toplumu bağlayan bir devlet siyaseti olarak işletilir. Bu durum vakit içinde İspanya kökenli Traianus meselade oldu üzere, ‘Romalı’ olmayan yeni Romalıların idare düzeneğinde yer almalarının yolunu açar. Lakin 145 yılında Kuzey Afrika’nın Leptis Magna kentinde doğan Septimius Severus ve onun Suriyeli eşi Iulia Domna çiftinin yeri başkadır. İmparatorluğun en kuvvetli ve başarılı hanedanlarından birini yaratan Severuslar, Doğulu imajlarıyla sıradışı bir görünüm arz eder. Bilhassa kökleri Emessalı soylu rahip hükümdarlara dayanan Iulia Domna, kuvvetli karakteriyle ön plana çıkar.
Septimius Severus’un büstü, Münih Glyptothek Müzesi.
Iulia Domna portresi, Münih Glyptothek Müzesi.
SEVERUS’UN FALINDA ÇIKAN BAYAN
kuvvetli bir hanedanlık oluşturan bu aşkın temelleri, bir bilicinin baktığı falda atılır. çabucak hemen genç bir asker olduğu vakit içinderda Suriye’ye tayini çıkan Severus, burada kendi kültürel kıymetlerine yakın bir coğrafyada bulunmanın huzurunu hissetmiş olmalı. Çünkü, doğduğu topraklar tıpkı Kartaca üzere Fenike kolonisidir. Tam bir ‘Fenike sever’ (Fenikofil) olan Severus, birden fazla vakit Latinceyi Kartaca şivesiyle konuşmasıyla da bilinir. Suriye’de bulunduğu sıralarda, Fenike güzellemesi yapmanın imkanını bulur ve şimdi tüm eski söylencelerden duyduğu yerleri ziyaret eder. Bu ziyaretlerde mahallî kahinlere uğramayı da ihmal etmez. Kahinlerden biri ona, daha evvel falına baktığı bir genç bayandan bahseder. Bu genç hanımın gelecekte bir hükümdarla evleneceği bildirilir. bayanın ismi Iulia Domna’dır. Severus’un birinci eşinin ani vefatı, Suriye senelerında tanıştığı hoş prensesi hatırlamasına imkân verir. Kâhinin de tesiriyle, Suriye’ye haber salınır ve 183 yılında çiftin evlilikleri gerçekleşir.
Suriye’nin Humus kentinde lokalize edilen Emessa, Roma’ya tabi olmuş, vasal mahallî krallıklardan biridir. Emessa’nın idaresini elinde bulunduran rahip-krallar, muhtemelen siyaset üretmekte deneyim sahibi bir gelenekten gelmekteydi. Bu yönetici ailenin bir bireyi olan Iulia Domna, genç, hoş, muhtemelen Yunanca konuşabilen, enerjik ve her şeydilk evvel Emessa rahip hükümdarlar soyundan gelen Bassianus’un kızıydı. Varlıklıydı, Suriye ve yakın bölgesinin ileri gelenlerinin tanıdığı bir karakterdi. Taşralı Severus, muhtemelen Domna’nın elinde bulunan imkanları görmüş ve bu evliliğin kâhinin dediği üzere, iktidarın yolunu açacağına inanmıştı.
Iulia Domna portresi, sağ profil.
ROMANTİK SEYAHATLER
Marcus Aurelius’un iktidarında birtakım nazaranvlere getirilen Severus, imparatorun mevti daha sonrası tahta geçen Commudus idaresiyle sıkıntılar yaşar. Aurelius’un verdiği bakılırsavlerde yer almış bir kişi için, bu devir gözden uzak olmanın en mantıklı olduğu vakit içinderdır. İktidardan ve gözlerden uzak çift, bir arada vakit geçirip, seyahatlere çıkar. Yunanistan’dan Mısır’a Akdeniz’in en meşhur kentlerini birlikte gezerler. Seyahatler ikili, romantik bir Akdeniz seyahati imkânı tanıdığı üzere, birlikte gelecek planları yapma fırsatı da vermiş olmalı.
Bu sırada Commudus’un suikast kararı öldürülmesiyle, yeni bir taht çabası başlar. Severus, en yakın rakibi, karısı üzere Suriyeli Niger’i alt ederek iktidara yürür. Bu şiddetli iktidar yolunun türlü mahzurlarının ortadan kaldırılmasına en büyük katkı kuşkusuz, Domna’dan gelir. Bölgedeki faal konumu, ekonomik gücü ile rakip Niger’e karşı asker temin etmek için canla başla kocasını dayanaklar ve her başarılı erkeğin yanındaki kuvvetli bayan rolünün değerli bir prototipi olur! İmparatorluğun beğenilen kentlerini gezerken düşledikleri gelecek, gerçek olur; devasa imparatorluğu yönetme sırası artık şarkın iki vilayetinden çıkıp, yolları kesişen Severus çiftindedir.
Nihayet, 193 yılında imparator ilan edilen Severus, Suriyeli kâhinin yıllar evvel muştuladığı iktidarı, Domna eliyle kazanır. Çift, bundan bu biçimde kuracakları hanedanın ve gelecekteki imparatorluğun idaresiyle meşgul olur. bir arada seyahatlere çıkmaya devam ederler. Emperyal çiftin, Severus’un memleketi Leptis’e 202 yılında gerçekleştirdiği ziyaret, en önemli olanlarındandır. Bu kent, çiftin çabalarıyla tam bir imar bolluğu yaşar. Kentin limanına ulaşan devasa sütunlu caddesi, zafer takı, forum yapılarıyla eşi gibisi görülmemiş boyutlarda projeler finanse edilir. İnşa edilen yapılar ve kentin planlanması imparatorluğun diğer bölgelerine kıyasla, eşine az rastlanır anıtsallıkla dikkat caziptir. Bunun en kıymetli sebebi, bir memleket tutkunu olan Severus’un özel tavrıdır. Severus Hanedanı öncesi kolay bir taşra kenti olan Leptis, bundan bu biçimde imparatorluğun en canlı ve en büyük kentleri ortasına girer.
Leptis, sıra dışı boyutlardaki imar faaliyetleri kadar, doğulu ustaların ellerinden çıktığını düşündüren bezemeleriyle de dikkat çeker. Bezemelerdeki üsluptan yola çıkarak, Domna’nın aşina olduğu Suriye tipi geleneğin burada da serpilmesinin önünü açtığını düşünebiliriz.
PEK ÇOK YAPITTA BİRLİKTE…
Emperyal çift, tasvirlerde bir arada işlenerek, kutsal evliliklerini ve bu evlilik kanalıyla kurdukları hanedanı görünür kılmak için efor harcar. Uğraşları, devasa imparatorluğu yönetmeye muktedir bir ailenin imajını korumak, hep hatırlanmak, unutulmayan olabilmektir. Bu manada hedeflerine ulaştıklarına da kuşku yoktur. Eş olarak yurt seyahatlerine çıkan, kimi kabartmaların gösterdiği üzere, resmi kurban merasimlerinde birlikte yer alan, bir fazlaca kentte onurlandırma heykelleri dikilen çift için halkın geniş hürmet ve sevgisini kazandıklarını söyleyebiliriz.
Roma’da Severus Kemeri olarak da bilinen yapıdaki Arcus Argentariorum kabartmasında, resmi bir kurban merasiminde çift beraberdir. Leptis Magna Severus Kemeri’nde ise, zafer alayının görünür bir noktası Domna’ya ayrılmıştır. Iulia Domna’nın biyografisini yazan Levick, Suriye kökenlerini koruma ederek ebediyen imparatora eşlik etmesi ve imparatoriçe ilan edilmiş olması niçiniyle onu Antik Çağ bayanlarının en ünlüleri içinde görmektedir. İmparatoriçe resmî merasimlerde, imparatorluk ortasındaki aile seyahatlerinde, üstelik askerî harekât bölgelerinde dahi evvel eşi Septimius Severus’a daha sonra da oğlu Caracalla’ya eşlik eder.
Roma, Severus Kemeri.
Severus Kemeri ayrıntı görünüm.
TAHMİNEN DE BİRİNCİ ‘FIRST LADY’
Domna, tarihin tahminen de gerçek manada kudretli birinci ‘firstlady’si olarak anılmayı ziyadesiyle hak eder. Eril bir toplumsal yapıya sahip Roma dünyasında, imparator ile ordunun daima başında bulunmasına ithafen kendisine 14 Nisan 195 tarihinde, ‘Mater Castrorum’ (kışlaların anası) sıfatı verilmesi de sıra dışı saygınlığının bir göstergesidir. Domna gerek siyaset üreterek gerek hanedanın devamlılığı için gayret ederek, Roma’nın alışık olmadığı imparatoriçe makamını en enerjik biçimde sürdüren öncül bir isim olur.
211 yılında Severus’un vefatının akabinde Domna, Caracalla iktidarı boyunca da saygınlığı ve tesirini korur. 214 yılının bahar aylarında Caracalla’ya eşlik eden imparatoriçeyi, yurt seyahatlerinde görmeye devam ediyoruz. Troya, Pergamon ve Thyateira’da kurulan temaslarda, halkın teveccühünü kazanmış Severus Hanedanı ve Iulia Domna’yı yansıtan ispatlara sahibiz. Ziyaret ettikleri kentlerin meclisleri, Caracalla ve Domna onuruna heykeller diker.
Hanedanın en hoş tasviri, Berlin’deki Pergamon Müzesi’nde sergilenen bir fotoğraftır. Bu fotoğraf genç, canlı bakışlı ve lokal yüz çizgileriyle Domna, saçları ve sakalları ağarmış ileri yaşlarda Severus ve iki oğlu Caracalla ve Geta’dan oluşur. Bu tasvir, özgün etnik kökenleriyle iktidara yürümüş çiftin, farklı bir Romalılığın mümkün olduğunun kanıtıdır. Lakin her şeydilk evvel bu fotoğraf, Domna’nın enerjik ve hırslı hayatının bir okumasıdır.
Berlin Müzesi’nde yer alan Severus Hanedan üyelerini tasvir eden fotoğraf.
Adıyaman hudutlarında yer alan Cendere Köprüsü de Severuslar Hanedanı’nın kudretini gösteren bir propaganda dizaynıyla inşa edilir. 7 metre yüksekliğinde ve 120 metre uzunluğundaki Cendere Köprüsü’nün her iki ucunda kompozit başlıklı ikişer sütun yer alır. Sütunlar, Severus Hanedanı’nın bireyleri için dikilmiş onurlandırma sütunları olmalıdır. Güneybatıda yer alan iki sütunun üstündeki yazıtta, İmparator Septimius Severus ve eşi, karargahların anası sıfatıyla Iulia Domna’ya adanmış olduğu belirtilir.
Adıyaman Cendere Köprüsü.
BABA ÖLÜNCE BAŞLAYAN KARDEŞ ARBEDESİ
11 Nisan 217 tarihinde vefat eden Domna, evliliklerinin kutsal beraberliği ve hanedanın başarısı için uğraşını son ana kadar sürdürür. Caracalla ve Geta içindeki güç kavgalarını durdurmak için arabulucu olan bir daha odur. Kardeş arbedesinin sınır safhada olduğu bir periyotta yaptığı söylev, onun krizleri önlemekteki hünerlerini gösterir: “Annenizi! Onu nasıl ikiye ayıracaksınız? Ben nasıl doğranıp da ikiniz içinde bölüştürülebileceğim, İlah aşkına? Düzgünü mi evvel beni öldürtün, bu biçimde beni kesip biçer ve parçalarımı başka farklı gömersiniz. bu biçimde ben aranızda paylaştırılabilirim, kara ve deniz üzere…”
Sikkenin ön yüzünde lulia Domna görülüyor.
Art yüzde Iulia Domna, kışlaların anası sıfatıyla onurlandırılıyor.
Domna, iktidarını ve ailesini korumak konusunda başarılı olduğu kadar, hanedana dahil ettiği Suriyeli gelinler aracılığı ile vefatından daha sonra da kurduğu nizamın devamını sağlar. Caracalla daha sonrası tahta geçen Elagabalus da Domna’nın kız kardeşi Maesa’nın torunudur. Hanedanlık sistemine nispeten yabancı olan Roma dünyası düşünüldüğünde, bu teşebbüslerin ehemmiyeti daha yeterli tahayyül edilebilir. Domna, Mezopotamyalı bayanların gururu, Mezopotamyalı gelinlerin en kuvvetlisü ve birinci akla gelenidir. etrafında topladığı entelektüellerle, yaptığı politik atılımlarıyla, Antik Çağ’ın iktidarına müdahil olmasıyla bu sıfatları sonuna kadar hak etmiştir.
Iulia Domna’nın portresinin yer aldığı
altın sikke, Metropolitan Müzesi.
Domna ister iktidar isteği ister aşkına olan bitmez bağlılığı niçiniyle olsun, bugün Yakın Doğulu bayanlar için model olmayı sürdürmektedir. Bu coğrafyanın bayanlarının yazgısında sadece Hilmi Yavuz’un dizelerinde dediği üzere, “hüznü bir çeyiz, sıkıntıyı ince bir nergis üzere taşımaları…” yoktur. Ayakları yere basan kuvvetli örnekler, gelecekte toplumsal hafızasını restore ederek yaralarını saracak, Yakın Doğulu genç jenerasyonlar için ilham kaynağı olacaktır.
*Dokuz Eylül Üniversitesi, Toplumsal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilim Kısmı, Doktorant.
Ön yüzde Septimius Severus, art yüzde ortada Iulia Domna. Sağda ve solda oğulları Caracalla ile Geta’yı tasvir eden sikke.
Roma İmparatorluğu, merkezde Akdeniz olmak üzere kuzeyde İngiltere, güneyde Üst Nil, Suriye, Anadolu ve Ermenistan’ı kapsayan devasa bir idare alanıydı. İstatistiki datalara göre, Hadrian Çağı’nda yaklaşık 60 milyonluk bir nüfus, Roma egemenliğinde yaşamaktaydı. Akdeniz ve yakın etrafı klasik Greko-Romen modelli bir toplumsal yapıyı benimserken, imparatorluğun uzak köşeleri özgün sosyokültürel yapılarını koruma etti. Sayıları 40’ı bulan Roma eyaletlerinin kimileri kendi etnik, kültürel ve dini yapılarıyla Roma idaresine dahil oldular. Yahuda, bunlar içinde birinci akla gelenlerdendir. Tarih boyunca Yahudi nüfusun ana yurdu olmuş bu bölgede, Romalılaşma sürecine karşı verilen tepki, bir dizi isyan ve çatışmalarla takip edilir.
Roma’nın asıl ilgilendiği konu, farklı kültürel kodlara sahip imparatorluğun birliğinin sağlanmasıdır. Birliği pekiştirip huzuru tesis edecek Romanizasyon süreci toplumu bağlayan bir devlet siyaseti olarak işletilir. Bu durum vakit içinde İspanya kökenli Traianus meselade oldu üzere, ‘Romalı’ olmayan yeni Romalıların idare düzeneğinde yer almalarının yolunu açar. Lakin 145 yılında Kuzey Afrika’nın Leptis Magna kentinde doğan Septimius Severus ve onun Suriyeli eşi Iulia Domna çiftinin yeri başkadır. İmparatorluğun en kuvvetli ve başarılı hanedanlarından birini yaratan Severuslar, Doğulu imajlarıyla sıradışı bir görünüm arz eder. Bilhassa kökleri Emessalı soylu rahip hükümdarlara dayanan Iulia Domna, kuvvetli karakteriyle ön plana çıkar.
Septimius Severus’un büstü, Münih Glyptothek Müzesi.
Iulia Domna portresi, Münih Glyptothek Müzesi.
SEVERUS’UN FALINDA ÇIKAN BAYAN
kuvvetli bir hanedanlık oluşturan bu aşkın temelleri, bir bilicinin baktığı falda atılır. çabucak hemen genç bir asker olduğu vakit içinderda Suriye’ye tayini çıkan Severus, burada kendi kültürel kıymetlerine yakın bir coğrafyada bulunmanın huzurunu hissetmiş olmalı. Çünkü, doğduğu topraklar tıpkı Kartaca üzere Fenike kolonisidir. Tam bir ‘Fenike sever’ (Fenikofil) olan Severus, birden fazla vakit Latinceyi Kartaca şivesiyle konuşmasıyla da bilinir. Suriye’de bulunduğu sıralarda, Fenike güzellemesi yapmanın imkanını bulur ve şimdi tüm eski söylencelerden duyduğu yerleri ziyaret eder. Bu ziyaretlerde mahallî kahinlere uğramayı da ihmal etmez. Kahinlerden biri ona, daha evvel falına baktığı bir genç bayandan bahseder. Bu genç hanımın gelecekte bir hükümdarla evleneceği bildirilir. bayanın ismi Iulia Domna’dır. Severus’un birinci eşinin ani vefatı, Suriye senelerında tanıştığı hoş prensesi hatırlamasına imkân verir. Kâhinin de tesiriyle, Suriye’ye haber salınır ve 183 yılında çiftin evlilikleri gerçekleşir.
Suriye’nin Humus kentinde lokalize edilen Emessa, Roma’ya tabi olmuş, vasal mahallî krallıklardan biridir. Emessa’nın idaresini elinde bulunduran rahip-krallar, muhtemelen siyaset üretmekte deneyim sahibi bir gelenekten gelmekteydi. Bu yönetici ailenin bir bireyi olan Iulia Domna, genç, hoş, muhtemelen Yunanca konuşabilen, enerjik ve her şeydilk evvel Emessa rahip hükümdarlar soyundan gelen Bassianus’un kızıydı. Varlıklıydı, Suriye ve yakın bölgesinin ileri gelenlerinin tanıdığı bir karakterdi. Taşralı Severus, muhtemelen Domna’nın elinde bulunan imkanları görmüş ve bu evliliğin kâhinin dediği üzere, iktidarın yolunu açacağına inanmıştı.
Iulia Domna portresi, sağ profil.
ROMANTİK SEYAHATLER
Marcus Aurelius’un iktidarında birtakım nazaranvlere getirilen Severus, imparatorun mevti daha sonrası tahta geçen Commudus idaresiyle sıkıntılar yaşar. Aurelius’un verdiği bakılırsavlerde yer almış bir kişi için, bu devir gözden uzak olmanın en mantıklı olduğu vakit içinderdır. İktidardan ve gözlerden uzak çift, bir arada vakit geçirip, seyahatlere çıkar. Yunanistan’dan Mısır’a Akdeniz’in en meşhur kentlerini birlikte gezerler. Seyahatler ikili, romantik bir Akdeniz seyahati imkânı tanıdığı üzere, birlikte gelecek planları yapma fırsatı da vermiş olmalı.
Bu sırada Commudus’un suikast kararı öldürülmesiyle, yeni bir taht çabası başlar. Severus, en yakın rakibi, karısı üzere Suriyeli Niger’i alt ederek iktidara yürür. Bu şiddetli iktidar yolunun türlü mahzurlarının ortadan kaldırılmasına en büyük katkı kuşkusuz, Domna’dan gelir. Bölgedeki faal konumu, ekonomik gücü ile rakip Niger’e karşı asker temin etmek için canla başla kocasını dayanaklar ve her başarılı erkeğin yanındaki kuvvetli bayan rolünün değerli bir prototipi olur! İmparatorluğun beğenilen kentlerini gezerken düşledikleri gelecek, gerçek olur; devasa imparatorluğu yönetme sırası artık şarkın iki vilayetinden çıkıp, yolları kesişen Severus çiftindedir.
Nihayet, 193 yılında imparator ilan edilen Severus, Suriyeli kâhinin yıllar evvel muştuladığı iktidarı, Domna eliyle kazanır. Çift, bundan bu biçimde kuracakları hanedanın ve gelecekteki imparatorluğun idaresiyle meşgul olur. bir arada seyahatlere çıkmaya devam ederler. Emperyal çiftin, Severus’un memleketi Leptis’e 202 yılında gerçekleştirdiği ziyaret, en önemli olanlarındandır. Bu kent, çiftin çabalarıyla tam bir imar bolluğu yaşar. Kentin limanına ulaşan devasa sütunlu caddesi, zafer takı, forum yapılarıyla eşi gibisi görülmemiş boyutlarda projeler finanse edilir. İnşa edilen yapılar ve kentin planlanması imparatorluğun diğer bölgelerine kıyasla, eşine az rastlanır anıtsallıkla dikkat caziptir. Bunun en kıymetli sebebi, bir memleket tutkunu olan Severus’un özel tavrıdır. Severus Hanedanı öncesi kolay bir taşra kenti olan Leptis, bundan bu biçimde imparatorluğun en canlı ve en büyük kentleri ortasına girer.
Leptis, sıra dışı boyutlardaki imar faaliyetleri kadar, doğulu ustaların ellerinden çıktığını düşündüren bezemeleriyle de dikkat çeker. Bezemelerdeki üsluptan yola çıkarak, Domna’nın aşina olduğu Suriye tipi geleneğin burada da serpilmesinin önünü açtığını düşünebiliriz.
PEK ÇOK YAPITTA BİRLİKTE…
Emperyal çift, tasvirlerde bir arada işlenerek, kutsal evliliklerini ve bu evlilik kanalıyla kurdukları hanedanı görünür kılmak için efor harcar. Uğraşları, devasa imparatorluğu yönetmeye muktedir bir ailenin imajını korumak, hep hatırlanmak, unutulmayan olabilmektir. Bu manada hedeflerine ulaştıklarına da kuşku yoktur. Eş olarak yurt seyahatlerine çıkan, kimi kabartmaların gösterdiği üzere, resmi kurban merasimlerinde birlikte yer alan, bir fazlaca kentte onurlandırma heykelleri dikilen çift için halkın geniş hürmet ve sevgisini kazandıklarını söyleyebiliriz.
Roma’da Severus Kemeri olarak da bilinen yapıdaki Arcus Argentariorum kabartmasında, resmi bir kurban merasiminde çift beraberdir. Leptis Magna Severus Kemeri’nde ise, zafer alayının görünür bir noktası Domna’ya ayrılmıştır. Iulia Domna’nın biyografisini yazan Levick, Suriye kökenlerini koruma ederek ebediyen imparatora eşlik etmesi ve imparatoriçe ilan edilmiş olması niçiniyle onu Antik Çağ bayanlarının en ünlüleri içinde görmektedir. İmparatoriçe resmî merasimlerde, imparatorluk ortasındaki aile seyahatlerinde, üstelik askerî harekât bölgelerinde dahi evvel eşi Septimius Severus’a daha sonra da oğlu Caracalla’ya eşlik eder.
Roma, Severus Kemeri.
Severus Kemeri ayrıntı görünüm.
TAHMİNEN DE BİRİNCİ ‘FIRST LADY’
Domna, tarihin tahminen de gerçek manada kudretli birinci ‘firstlady’si olarak anılmayı ziyadesiyle hak eder. Eril bir toplumsal yapıya sahip Roma dünyasında, imparator ile ordunun daima başında bulunmasına ithafen kendisine 14 Nisan 195 tarihinde, ‘Mater Castrorum’ (kışlaların anası) sıfatı verilmesi de sıra dışı saygınlığının bir göstergesidir. Domna gerek siyaset üreterek gerek hanedanın devamlılığı için gayret ederek, Roma’nın alışık olmadığı imparatoriçe makamını en enerjik biçimde sürdüren öncül bir isim olur.
211 yılında Severus’un vefatının akabinde Domna, Caracalla iktidarı boyunca da saygınlığı ve tesirini korur. 214 yılının bahar aylarında Caracalla’ya eşlik eden imparatoriçeyi, yurt seyahatlerinde görmeye devam ediyoruz. Troya, Pergamon ve Thyateira’da kurulan temaslarda, halkın teveccühünü kazanmış Severus Hanedanı ve Iulia Domna’yı yansıtan ispatlara sahibiz. Ziyaret ettikleri kentlerin meclisleri, Caracalla ve Domna onuruna heykeller diker.
Hanedanın en hoş tasviri, Berlin’deki Pergamon Müzesi’nde sergilenen bir fotoğraftır. Bu fotoğraf genç, canlı bakışlı ve lokal yüz çizgileriyle Domna, saçları ve sakalları ağarmış ileri yaşlarda Severus ve iki oğlu Caracalla ve Geta’dan oluşur. Bu tasvir, özgün etnik kökenleriyle iktidara yürümüş çiftin, farklı bir Romalılığın mümkün olduğunun kanıtıdır. Lakin her şeydilk evvel bu fotoğraf, Domna’nın enerjik ve hırslı hayatının bir okumasıdır.
Berlin Müzesi’nde yer alan Severus Hanedan üyelerini tasvir eden fotoğraf.
Adıyaman hudutlarında yer alan Cendere Köprüsü de Severuslar Hanedanı’nın kudretini gösteren bir propaganda dizaynıyla inşa edilir. 7 metre yüksekliğinde ve 120 metre uzunluğundaki Cendere Köprüsü’nün her iki ucunda kompozit başlıklı ikişer sütun yer alır. Sütunlar, Severus Hanedanı’nın bireyleri için dikilmiş onurlandırma sütunları olmalıdır. Güneybatıda yer alan iki sütunun üstündeki yazıtta, İmparator Septimius Severus ve eşi, karargahların anası sıfatıyla Iulia Domna’ya adanmış olduğu belirtilir.
Adıyaman Cendere Köprüsü.
BABA ÖLÜNCE BAŞLAYAN KARDEŞ ARBEDESİ
11 Nisan 217 tarihinde vefat eden Domna, evliliklerinin kutsal beraberliği ve hanedanın başarısı için uğraşını son ana kadar sürdürür. Caracalla ve Geta içindeki güç kavgalarını durdurmak için arabulucu olan bir daha odur. Kardeş arbedesinin sınır safhada olduğu bir periyotta yaptığı söylev, onun krizleri önlemekteki hünerlerini gösterir: “Annenizi! Onu nasıl ikiye ayıracaksınız? Ben nasıl doğranıp da ikiniz içinde bölüştürülebileceğim, İlah aşkına? Düzgünü mi evvel beni öldürtün, bu biçimde beni kesip biçer ve parçalarımı başka farklı gömersiniz. bu biçimde ben aranızda paylaştırılabilirim, kara ve deniz üzere…”
Sikkenin ön yüzünde lulia Domna görülüyor.
Art yüzde Iulia Domna, kışlaların anası sıfatıyla onurlandırılıyor.
Domna, iktidarını ve ailesini korumak konusunda başarılı olduğu kadar, hanedana dahil ettiği Suriyeli gelinler aracılığı ile vefatından daha sonra da kurduğu nizamın devamını sağlar. Caracalla daha sonrası tahta geçen Elagabalus da Domna’nın kız kardeşi Maesa’nın torunudur. Hanedanlık sistemine nispeten yabancı olan Roma dünyası düşünüldüğünde, bu teşebbüslerin ehemmiyeti daha yeterli tahayyül edilebilir. Domna, Mezopotamyalı bayanların gururu, Mezopotamyalı gelinlerin en kuvvetlisü ve birinci akla gelenidir. etrafında topladığı entelektüellerle, yaptığı politik atılımlarıyla, Antik Çağ’ın iktidarına müdahil olmasıyla bu sıfatları sonuna kadar hak etmiştir.
Iulia Domna’nın portresinin yer aldığı
altın sikke, Metropolitan Müzesi.
Domna ister iktidar isteği ister aşkına olan bitmez bağlılığı niçiniyle olsun, bugün Yakın Doğulu bayanlar için model olmayı sürdürmektedir. Bu coğrafyanın bayanlarının yazgısında sadece Hilmi Yavuz’un dizelerinde dediği üzere, “hüznü bir çeyiz, sıkıntıyı ince bir nergis üzere taşımaları…” yoktur. Ayakları yere basan kuvvetli örnekler, gelecekte toplumsal hafızasını restore ederek yaralarını saracak, Yakın Doğulu genç jenerasyonlar için ilham kaynağı olacaktır.
*Dokuz Eylül Üniversitesi, Toplumsal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilim Kısmı, Doktorant.