Hafıza Odası: Sanat, acı ve temsil

Captain123

Global Mod
Global Mod
Fırat Çapan

Ahmet Güneştekin’in Diyarbakır’da açtığı ‘Hafıza Odası’ isimli standı siyaset, sanat, görsel medya etraflarından ve halktan büyük ilgi gördü. Ağır ilgi beraberinde bir dizi tartışmayı da birlikteinde getirdi. Tartışmalar; bilhassa Kürt bölgelerinde yaşanan acıları da yapıtlarına bahis edinen Güneştekin’in standı, stant galasında kimi tartışmalı isimlerin de dahil olarak halay çekmesi, medyatik isimlerin eserler önünde fotoğraf çekerek toplumsal medya hesaplarından paylaşmaları, acıların temsil edilme biçimi ve hafıza üzere bahisler etrafında gelişti.

Öncelikle bu çeşit tartışmaların Nazilerin 2. Dünya Savaşı’nda Musevilere karşı yürüttükleri soykırım ile bunun temsiline ait tartışmalar ile paralel olduğunu belirtmek gerekmektedir. Adorno’nun meşhur kelamı “Auschwitz’ten daha sonra şiir yazmak barbarlıktır” bu hususta oldukçaça lisana getirilir. Adorno, bu kelamıyla yaşanan acıların büyüklüğüne dayanarak hiç bir sanat eseri ile temsil edilemeyeceğini, hatta bunu temsil etmeye çalışmanın etik dışı olduğunu ilan etmekteydi.

Adorno Auschwitz’e ait temsil uğraşını bu türlü kötülese de Holokost’a ait her alanda sayısız sanatsal eser ortaya kondu. Natürel burada Adorno’nun sanat faaliyetini mi yoksa yapılan sanatın içeriğini mi eleştirdiği Ahmet Güneştekin’in standı açısından da sorulması gereken değerli bir soru.

Adorno sanat faaliyetini bu tıp acıları hissetmekten kaçmanın bir yolu olarak mı eleştiriyor? Pekala acıyı sanatla söz etmezsek ne ile söz edeceğiz? Yoksa bizden beklenen yaşanan acı kararında diğer bir şeyle ilgilenmeden bir süre ağır bir depresyon yaşamamız mı? bu biçimde sanat Adorno’ya göre bir çeşit kendimizi duyarsızlaştırma ve yüzleşmemiz gereken acıdan kaçma teşebbüsü mi? Bu soruları çoğaltabiliriz. Adorno’nun bu kelamları söylemiş olduği 1949 yılında 2. Dünya Savaşı’nın acılarının çabucak hemen hayli taze olduğunu akılda tutmak ve bu açıdan da pahalandırmak gerekmektedir. Adorno 1962 yılında diğer bir makalede bu kelamlarını kısmen yumuşatsa da kurbanlar ve acıları temsil eden sanat yapıtının bir tüketim ve haz gerecine dönüşme tehlikesine vurgu yapmaya devam etti.

‘Hafıza Odası’ standına dönersek natürel ki bugünkü bağlam ile İkinci Dünya Savaşı ve Holokost birbirlerinden çok farklı. Standın açıldığı yer, faili meçhul cinayetlere kurban gidenlerin isimlerinin yapıtlarda kullanılması, renkli tabutlar ve standın ismi üzere öğelerin yaşanan acılara ait bir bildiri içerdiği açık.

Güneştekin bu acıları sanatsal bir estetiğe mi dönüştürüyor yoksa sanat onun açısından yalnızca bunları tabir etmek için bir yol mu bilemiyoruz. Sanırım sergiyi ziyaret etmeye gidip fotoğraf çekerek toplumsal medyada paylaşanların birçoklarının yapıtların sanatsal ve estetik tarafına odaklandıklarını söylemek yanlış olmayacaktır. Sanatın tabiatı gereği biraz da bilinmeyen olması yahut iletisini direkt değil de daha dolaylı vermesi her kimlikten kişinin bu muğlaklığın sağladığı konforla yapıtlarla bağ kurabilmelerini sağlayabiliyor. bu biçimdelikle siyasal sorumluluğu üstlenme ve yapıtların içeriklerine temas etme sorumluluğundan kaçınılabiliyor. Hakikaten birtakım medyatik isimlerin standın galasında halay çekmeleri bir tıp sanatsal aktifliğe dahil olduklarını düşündüklerini söyleyebiliriz.

Ayrıyeten kelam konusu acılarla çabucak hemen rastgele bir hesaplaşma sürecine gidilmemişken yapıtların tam da yakın periyotta ağır acıların yaşandığı bölgede sergilenmesi öbür bir ikili standardı ortaya koymaktadır. Güneştekin tahminen de memleketler arası ünün de verdiği bir itibarla bu temaları yapıtlarına mevzu edinebilip sergileyebilirken tıpkı gündemlerin siyasal alanda lisana getirilmesi yahut bu bahislere ait adil bir türel süreç başlatmanın imkansızlığı ortadadır. Bu hususta sanata üstte kelam ettiğimiz muğlaklık ve dolaylı olma niteliğinden dolayı bir ayrıcalık sağlandığını söyleyebiliriz.

Pekala kitlelerin kuyruklar oluşturacak halde bir ilgiyle standa gitmelerini neye bağlamalıyız? Kanımca bu, insanların siyasal manada her türlü fikrin bastırıldığı, soruşturmaya tabi tutulduğu, hapsedildiği bir ortamda bilhassa acıların ve buna ait niyetlerin muğlak bile olsa özgürce söz edildiği bir nefes alanı bulduklarına inanmalarından kaynaklanıyor. Standa ilgi insanların bu sıkışmış siyasal alandan ağır bir çıkış gereksinimi içerisinde olduklarını gösteriyor.

Standa karşı bir tavır ortasında olanların, stanttaki bir tabutu surdan atmaları ise bir şiddet hareketi olarak eleştirilebilir. Fakat pek alışılmış ki bununda sembolik bir fiil olarak; acının temsil biçimine karşı bir öfke sergilenmesi olarak da yorumlanabilir. Sonuç olarak renkli tabutlara karşı gerçekleştirilen bu fiil acının nitekim temsil edilmediğine ait bir inanç ve gerçek bir temsile yönelik bir davet ya da acıları bu türlü unutmaya çalışmayı reddetme olarak yorumlanabilir.

Şunu da söylemek lazım ki Güneştekin’in bu yapıtları Batılı bir göz için aşina olmadıkları bir diyara ait biraz da egzotik temsiller olabilir. Ancak bunları birebir yaşayan bir yerde estetik ve acının birbiri içine geçmesi yaşayanlar için büyük bir baş karışıklığı yarattığı ortada. Tartışmaları biraz da bu biçimde yorumlamak gerekiyor.