Hüseyin Gökçe
Göçmen bir çocuğun karaya vurmuş vücudunu, çocukları üşümesin diye çoraplarını çıkarıp onlara giydiren bir annenin donarak bilmediği topraklarda ölmesini, bir teknede saç üzere yük bile sayılmayacak bir yükten kurtulması gerektiği için saçlarını kesmek zorunda kalan bir bayanı düşündüğümde dünyanın öteki oluşlar için bir değirmen olduğu gerçeğiyle karşılaşıyorum. İktidarın insanları uçuruma sürüklediği ve oradan attığını bilmek kıymetli. kimi vakit de bunları bilmek ne fayda diye itiraz edesi geliyor insanın. Bütün bu gidişata karşı bir direnç gösteremedikten daha sonra. Birbirimizin saçlarını taramak ve örmek bu manada düzgün bir başlangıç olabilir.
Caption
Fulya Çetin, göçmen bir hanımın teknede tartı yapmasın diye saçlarını kestiği haberle karşılaştığında birinci iş olarak o habere husus olan fotoğraftaki saçları tutan erkek elini o saçlardan kurtararak bir desen çiziyor. Sanatkarın saçla olan ilgisi bu biçimdece başlıyor. Akabinde çalıştığı okulda kat vazifelisi bir hanımın gür ve uzun saçını örerek her iki bayan için dünyayla kurulacak bağı güçlendirmeye çalışıyor. Sonuçta iki kişi içinde saçlarla kurulan bağ, hisleri olumlu istikamette geliştirerek neredeyse hayatın her alanına yayılıyor. Bu örme pratiğini bir dakikalık görüntüyle kayıt altına alan sanatçı iki yıl boyunca 517 desen çiziyor. Merdiven Arka Space’te 22 Ocak’a kadar görülebilecek “Uzadıkça Daha Yakın” isimli stant kapsamında bu desenlerden bir kısmına ve görüntü işine yer veriyor. Çetin, “Orada ördüğüm saç ona ilişkin lakin bana bağlanan bir saç. Aramızdaki bağın görsel hali diyebilirim. Onun fikirlerinin benim elime değdiğini, benim göbeğime bağlandığını, onun omurgasında hissettiğimi aslında görsel hale getirdim” diyor. Yağmurlu ve ılık bir İstanbul gününde sanatkarla bir çay bahçesinde buluştuk; kırılganlıktan, politik kadınlığa ve saçları örmenin omurdaki kıymetine dair bir söyleşi gerçekleştirdik.
Devlet ve toplumun bir vücudun dünyayla olan müsabakasını kesmeye yönelik sembolik tertipten tutalım da şiddetin her türlüsünü yapacak bir ittifak ortasında olduğundan bahsedebiliriz. Vücutlarda nasıl yaralar açtığını varsayım bile edemeyiz. Ondan kırılgandır öteki oluşlar ya da “azınlık oluş”lar. çoğunlukla dillendirilen kırılganlığı nasıl değerlendiriyorsun? Kırılgan olmak bütün bu kötülüklerin farkında olacak bir bilince sahip olmayı ve bunlarla çaba edecek bir direnci de birlikteinde getirdiği söylenebilir mi?
Kırılganlık geçişli bir şey, her insanın kırılgan noktaları var. İnsani bir şey, hissetmeyle bağlantılı. İktidar kırılgan yerlerimizden tekrar yine kırıyor lakin bu kırılma direnç yaratabilir. Ve kırılmış olanlar birbirinin yanında durarak yarasını sarabilir, buradan birlik doğar.
‘YENİ BİR DÜNYAYI SEVGİYİ VE NEZAKETİ KORUYARAK KURACAĞIZ’
Kurumların belirlemeye çalıştığı hayatların yanında hayat diye biricik bir şey var. Bütün bunlarla nasıl baş edeceğiz? Yeni bir dünyayı nasıl kuracağız?
Bence zarafeti, sevgiyi ve nezaketi koruyarak… Yatay münasebet biçimlerini oluşturmak, eşitlikçi bir dünya kurmak. Bu eşitlikçi alakanın yalnızca insan denilen varlıkla değil, tüm dünyayla gerçekleştirilmesi gerektiğini düşünüyorum.
Bir taraftan da şu biçimde bir tasam var. Bastırılanın geri dönüşü farklı bir biçimde olabiliyor. Yani vaktinde türlü eziyetler görmüş biri güç kendi eline geçtiğinde bütün bunları hayatış birisi olarak daha düzgün olacağını düşünürken berbat olabiliyor.
Bu bir tercih. Erk olmayı seçiyor, iktidarına âşık oluyor. Hepimize hayatın ortasında çeşitli alanlarda bu güç verilir. Şayet bu güce fazlaca bedel veriyorsan, bunu önemsiyorsan iktidar oyununun ortasındasın. Erk sahibi olup iktidar oyunu ortasında rol almaktansa dişil gücün esnek var oluş biçimi ortasında dünyayı bir daha anlamayı, ortasında nasıl var olabilirim diye sorarak bir daha bakmayı tercih ederim.
.
‘KADIN OLARAK VARLIK GÖSTERMENİN KENDİSİ BİLE POLİTİK GÜÇLÜ BİR DURUŞTUR’
Politik kadınlığa kuvvetli bir vurgu var. Farklı özgürleşme pratiklerini yaratabilecek bir kuvvet olarak görülüyor.
Kendimizi güç, güçsüzlük ve toplumsal cinsiyet rollerinin kapattığı alanlara sıkıştırmayalım. aslına bakarsan sıkıştırılmaya çalışılsa bile sığmıyoruz oraya. Hatta sıkıştırdıkları yerden binlerce çeşit olarak fışkırıyoruz. Rastgele bir alanda bayan olarak varlık göstermenin kendisi bile politik kuvvetli bir duruştur. Ayrıyeten bir daha belirtmeliyim kendini bayan olarak tanımlayan, bayan hisseden yahut ortasındaki kadınlıkla barışmış olanın birbirini görme, dayanışma ve manaya hali politiktir.
Kendini bayan olarak tanımlamak zorunda da değil.
Evet, zorunda da değil. söylemiş olduğim üzere o da değişken bir şey. Aslında ferdi duruşlar fazlaca politiktir. Standartların ve kategorize ettikleri şeylerin ortasında değilsindir. Mikro siyasetler, şahsi tercihler kıymetlidir.
‘KARANLIKTA YAŞAMANIN İMKANI YOK’
Martch Arka Project’te 2018 yılında açılan “Dün” isimli standınızı gördüğümde izlenimim şöyle olmuştu. Uçsuz bucaksız bir sazlıkta olduğum hissine kapıldım. Fakat çoraklaşmış bir sazlıkta. Tonlar giderek griye dönüşürken “göğü gördüm imkâna tutuldum” diyebilir miyiz? Yahut vefatın siyasallaştığı bu topraklarda ‘ölüm gelir saçımızı tarar’ mı? Merdiven Arka Space’teki stantta oradaki karamsarlığın kalmadığını gördüm. Daha epeyce dünyayı olumlayan bir hali var standın. Lakin içten içe hâlâ birtakım kötülüklerin devam ettiğini söyleyen bir yanı da var.
bu biçimdeki yaptığım işlerde içim baya kararmıştı. Sanırım bu karanlık ruh halini biroldukça kişi yaşadı, yaşamakta. Fakat karanlıkla yaşamanın imkânı yok. İşe yaramaz bir hale getiriyorlar seni. O karanlığı yırtmak ve oradan çıkmak gerekiyor. Ben oradaki çıkışı; sezgileri, hisleri, dayanışma gücü ve birbirine yeterli gelme haline tutunan bir yerden ışığı yakalamaya çalıştım. Bir de bu süreçte daha fazlaca tabiatta bulundum, oradaki değişken durum, ışık ve daima bir daha var olma halleri benim de tabiatın bir modülü olarak yeni ihtimaller üzerinden bakmamı sağladı.
Bu stantta saçlar hayli özel bir yere sahip ama evvela kendi şahsi tarihinizde saçın değerinden bahsedebilir misiniz?
Kendi şahsi tarihime baktığımda, anneannem saçlarımı tarardı. Onun itimat veren hissini hatırlıyorum. Benim saçımı örmesi, örerken bana anlattığı özel şeyler vardı. Saç dünyayı manaya yahut kendini anlatmada bir yol. Budistler saçlarını keserler. Kızılderililer saçlarını kesmezler. Saçın bir problemi var. Nitekim saçıyla temas ettiğim, saçıyla oynadığım kişinin başından çıkan tellerin fikirleriyle münasebet kurduğumu düşündüm. O niyetlerin de benimle bağlantılı olduğunun farkına vardım. Hiç tanımadığım bir hanımın saçlarına dokunup örerken tıpkı vakitte. Yakın, sıcak, gerçek, kuvvetli hissettirdi o an, çocukluğumdaki üzere pür bir histi.
.
‘SAÇ SORUNU ETKİLENDİĞİM BİR GAZETE HABERİYLE BAŞLADI’
Bu standın bir haber üzerine formlandığı söylenebilir. Göçmen bir hanımın teknede karşı kıyıya geçmek için saçlarını kestiği haberden bahsediyorum. Ne söyleyeceğimi bilemiyorum. Bir aciliyet var. Vefatla ömür içinde bir kıyıdasındır. Gerekiyorsa saçlar kesilebilir.
Bu saç problemi benim gördüğüm ve etkilendiğim bir gazete haberi ile başladı. Örülmüş, kesilmiş bir saçı bir erkek eli tutuyordu fotoğrafta. Kıyıda bulunmuş. Göçmen bir bayana ya da çocuğa ilişkin olduğu söyleniyordu haberde. Teknede ağrılık yapmasın diye kesmiş. Fotoğrafı gördüğüm andan itibaren aklıma süratle şunlar belirdi. Bu insan herbiçimde 13-14 yaşlarında dedim. niye o yaşlarda düşündüm, bilmiyorum. Tahminen saçın cılızlığından olabilir. Sanki gitti mi? Şu anda Avrupa’nın hangi kentinde? Hayallerine kavuştu mu? Gittiği yerde şu an ne yapıyor? Hamburger yedi mi? üzere sorular geldi süratle aklıma. Onun süratlice bir desenini yaptım ve erkek elini yapmadım, onu o erkek elinden kurtardım. Yalnızca havada duran bir saç örgüsü deseni uzun müddet masamda durdu. daha sonrasında saç ilgi odağım oldu.
Ömürde kalmak için dünya sana tartı bile sayılmayacak bir tartıdan kurtulman gerektiğini söylüyor. Geride bir şeyler bırakması gerektiği için saçını kesmiş olabilir mi?
Bence hayatta kalmak için kesti.
Değindiğimiz haberde nasıl saçlar acil bir biçimde kesildiyse, sizin stop motion sistemiyle yaptığınız saç örme görüntüsünde saçların süratli bir biçimde örülmesi gerekiyor üzere bir durum kelam konusu. kimi vakit bir uzuv kopar ya da kesilir, çabucak onu kopan yerle birleştirmek için dikiş atılması gerekir. Bu görüntüde buna emsal bir şeyler olduğu söylenebilir mi?
O uzuv birbirimiz içinde daima yenileniyor ve tazeleniyor. Bence görünmez uzuvlarımız var kâfi ki anlamak isteyelim ve bağlantı halinde olalım. Orada ördüğüm saç ona ilişkin lakin bana bağlanan bir saç. Aramızdaki bağın görsel hali diyebilirim. Onun niyetlerinin benim elime değdiğini, benim göbeğime bağlandığını, onun omurgasında hissettiğimi aslında görsel hale getirdim. Onun saçıyla oynarken, örerken yaşadığım bir şeydi. O görüntü yaşadığım anın bir dakikası. Orada saçını ördüğüm bayanın kendi şahsi tarihi var. Birbirine düzgün gelme, hassas ve ihtimamlı davranma olarak değerlendiriyorum. Benim ona uygun gelmem onun bana âlâ gelmesi. Birbirimizi anlamak ve anlamaya çalışmakla ilgili bir şey. Zira anlamakla ilgili bir meselemiz var. Herkes kendini anlatmaya çalışıyor. Aslında anlamaya çalıştığımız vakit anlatmak da kolay olacak. Biraz da oralardan çıktı. Daha hislere ve hislere bağlı bir iş. Bunun toplumsal kıssalara bağlamak yerine o hanımın öyküsüne ve benim öyküme bağlamayı tercih ediyorum.
.
‘HEPİMİZİN ŞEFKATE VE ANLAŞILMAYA MUHTAÇLIĞI VAR’
Bu desenlerde saçlar kadar eller de dikkat cazip bir özelliğe sahip. Ellerin, dokunmanın şeylere yaklaşmanın onu teriminin en incelikli hali üzere göründüler bana. Saçları örmek, aşikâr bir ihtimamı göstermesi gerekiyor. Bunun da dünyaya yaklaşma biçimimizi farklı bir tarafta geliştireceği niyetindeyim.
Hepimizin şefkate ve anlaşılmaya gereksinimi var. Ben ellerimle üreten, hatta kimi vakit ellerimle anlayan, ellerimle düşünen biriyim. Dünyayı anlamak, ona bir daha dâhil olmak için sezgilerine, duyularına kulak vermeyi unutmamak gerekiyor. İlla sözlerle, cümlelerinle anlatmak zorunda değilsin. Bir şeyi gorerek ve dokunarak da anlatabilirsin. Oradaki saç örme hali fizikî olarak o saçlara dokunduğumda onun bana açılmasıyla ilgili bir durumdu. O açıdan dokunmak güzel geliyor. Anlamaya çalıştığın her şeyi incitmeden anlaman gerekiyor.
Görüntü çalışmasında bir yandan da mırıldanma sesleri geliyor. Sanırım mırıldanmalar olmasa saç örme pratiği eksik kalacak üzere.
Yerde iki hanımın baş sesi var. Ben mırıldandım arkadaşım Lamia’ya gönderdim. O da gönderdiğim kayıtın üstüne mırıldandı. İki bayanın karşılıklı mırıldanması oradaki ses. Mırıldanma evvelki sergilerimde kullandığım bir şeydi. Depo’daki “Havaya Karışan” standında belirsizlik, sis, duman ve mırıldanma etrafında dönüyordum. Sanırım vakit zaman o döngüye tekrar giriyorum.
‘O BAYANIN SAÇINI ÖRDÜĞÜMDE HİSSETTİĞİM HİSTEN İŞ ÜRETMEK İSTEDİM’
Standın değerli işlerinden birisi de 517 desenden oluşan çalışmanız. Lakin siz bir kısmına yer veriyorsunuz. Bu sayının bir manası var mı?
Ben bir gerçek görüntü çektim. O hanımın saçını ördüğümde hissettiğim histen iş üretmek istedim. Görüntü iki bin küsur kareye denk geliyordu. daha sonra iki bin küsur karenin ortasından üç ya da dört kare atlayarak 517 kareye ulaştım. Bir buçuk iki yıl boyunca oturup her gün nizamlı bir biçimde her bir karenin desenini yaptım. bir müddetç işi haline geldi benim için ve o bir dakikalık şifalanma anını iki seneye yaymış oldum. Oturup her gün onun desenini çizdiğimde onunla olan alakamı koparmamış oldum. O ilgiyi uzattım. Orada güzel gelme halini ömrüme yaydım. Bir anda bitirebilirdim. Teknolojik aygıtları kullanarak daha süratli üretebilirdim. Onu yapmak istemedim. Tahminen de sahiden hayli sıkılacağım bir müddetç olabilirdi lakin inan hiç sıkılmadım. Hatta bitişe yaklaştıkça ayrılık duygusu çöktü içime. Ancak sonuçta bitmiş halini görme motivasyonu da fazlaca kuvvetliydü.
.
Desen çizmeye devam ediyor musunuz?
Desen çizmeye devam ediyorum fakat diğer şeylerle bir ortaya getirerek. Hatta bunlardan ikisini sen gördün. Bursa Nilüfer Belediyesi’nin, Ezgi Bakçay küratörlüğündeki Gülten Akın’a ithafen yapılan ‘Kuş Uçsa Gölge Kalır ’isimli karma stantta yer aldı.
Stant desenlerden ve bir de görüntü işinden oluşuyor. Her bir desen birbirine eklenerek yerleştirilmiş üzere.
Her bir deseni bir ortaya getirip görüntüye dönüştüren arkadaşım Merih Öztaylan‘a beni hayalime kavuşturduğu için yine teşekkür etmek isterim. Görüntü tavandan yere gerçek inen ve bize gerçek uzanan bir kâğıt üzerinde oynuyor. bir daha kâğıt üzerine desen oluşuyor aslında kâğıt açılmış bir rulo olarak seyirciye yanlışsız gidiyor. Orada onu vurgulamamın bir sebebi var. Sana uzanan bir el üzere. İzleyeni de içeriye davet eden. İzleyene hakikat uzanan manaya ve muahede haline davet eden bir yol sunuyor.
İkinci dalga feminizmde “bilinç yükseltme” kıymetli bir yere sahip bir örgütlenme biçimi olduğu söylenebilir. Ortak kaygılar üzerinden ilerleyen bir müddetçten bahsediyoruz. İki bayan içinde gelişen bu saç örme pratiğinde neler konuştunuz?
Her bayan çözüldüğünde öteki şahısla inanılmaz bağlar kuruyor. Zira benzeri kıssalar yaşıyoruz. Orada statü, toplumsal sınıf farklılığı ortadan kalkıyor. Kardeş oluyorsun. O sana anlatıyor ve sen de anlıyorsun. O da bir göçmen. Buraya çalışmaya gelmiş. İstediği hayata ulaşıp ulaşmadığı bu hayattan mutlu olup olmadığı üzere şeyler konuştuk. Bu kadarını diyebilirim.
Şimdiki sanatta saç imgesinin kullanmasının başka bir yeri var. Örneğin Rebecca Horn, 1974 yılında birebir anda iki makasla saçını kesiyor. Geçen yıl Fatoş İrwen Karşı Sanat ve Depo’da açtığı “Olağan Vaktin haricinde” isimli stantta saçlarından top gülleler yaptığını görmüştük. Siz nasıl yaklaşıyorsunuz saç imgesine? Stantta daha epey saç örmenin belik yapmanın iki kişi içinde gelişen diyaloğun sağaltıcı bir tarafını ön plana çıkarıyor üzeresiniz.
Evet, karşılıklı şifalanmak ve bu hali izleyenlere de taşımak üzerine düşündüm daima. Sergiyi gezenlerden kimileri terapi odası üzere, kimileri meditasyon üzere dedi. Bunları duyduğum vakit fazlaca memnun oluyorum. Zira buna gereksinimimiz var.
Göçmen bir çocuğun karaya vurmuş vücudunu, çocukları üşümesin diye çoraplarını çıkarıp onlara giydiren bir annenin donarak bilmediği topraklarda ölmesini, bir teknede saç üzere yük bile sayılmayacak bir yükten kurtulması gerektiği için saçlarını kesmek zorunda kalan bir bayanı düşündüğümde dünyanın öteki oluşlar için bir değirmen olduğu gerçeğiyle karşılaşıyorum. İktidarın insanları uçuruma sürüklediği ve oradan attığını bilmek kıymetli. kimi vakit de bunları bilmek ne fayda diye itiraz edesi geliyor insanın. Bütün bu gidişata karşı bir direnç gösteremedikten daha sonra. Birbirimizin saçlarını taramak ve örmek bu manada düzgün bir başlangıç olabilir.
Caption
Fulya Çetin, göçmen bir hanımın teknede tartı yapmasın diye saçlarını kestiği haberle karşılaştığında birinci iş olarak o habere husus olan fotoğraftaki saçları tutan erkek elini o saçlardan kurtararak bir desen çiziyor. Sanatkarın saçla olan ilgisi bu biçimdece başlıyor. Akabinde çalıştığı okulda kat vazifelisi bir hanımın gür ve uzun saçını örerek her iki bayan için dünyayla kurulacak bağı güçlendirmeye çalışıyor. Sonuçta iki kişi içinde saçlarla kurulan bağ, hisleri olumlu istikamette geliştirerek neredeyse hayatın her alanına yayılıyor. Bu örme pratiğini bir dakikalık görüntüyle kayıt altına alan sanatçı iki yıl boyunca 517 desen çiziyor. Merdiven Arka Space’te 22 Ocak’a kadar görülebilecek “Uzadıkça Daha Yakın” isimli stant kapsamında bu desenlerden bir kısmına ve görüntü işine yer veriyor. Çetin, “Orada ördüğüm saç ona ilişkin lakin bana bağlanan bir saç. Aramızdaki bağın görsel hali diyebilirim. Onun fikirlerinin benim elime değdiğini, benim göbeğime bağlandığını, onun omurgasında hissettiğimi aslında görsel hale getirdim” diyor. Yağmurlu ve ılık bir İstanbul gününde sanatkarla bir çay bahçesinde buluştuk; kırılganlıktan, politik kadınlığa ve saçları örmenin omurdaki kıymetine dair bir söyleşi gerçekleştirdik.
Devlet ve toplumun bir vücudun dünyayla olan müsabakasını kesmeye yönelik sembolik tertipten tutalım da şiddetin her türlüsünü yapacak bir ittifak ortasında olduğundan bahsedebiliriz. Vücutlarda nasıl yaralar açtığını varsayım bile edemeyiz. Ondan kırılgandır öteki oluşlar ya da “azınlık oluş”lar. çoğunlukla dillendirilen kırılganlığı nasıl değerlendiriyorsun? Kırılgan olmak bütün bu kötülüklerin farkında olacak bir bilince sahip olmayı ve bunlarla çaba edecek bir direnci de birlikteinde getirdiği söylenebilir mi?
Kırılganlık geçişli bir şey, her insanın kırılgan noktaları var. İnsani bir şey, hissetmeyle bağlantılı. İktidar kırılgan yerlerimizden tekrar yine kırıyor lakin bu kırılma direnç yaratabilir. Ve kırılmış olanlar birbirinin yanında durarak yarasını sarabilir, buradan birlik doğar.
‘YENİ BİR DÜNYAYI SEVGİYİ VE NEZAKETİ KORUYARAK KURACAĞIZ’
Kurumların belirlemeye çalıştığı hayatların yanında hayat diye biricik bir şey var. Bütün bunlarla nasıl baş edeceğiz? Yeni bir dünyayı nasıl kuracağız?
Bence zarafeti, sevgiyi ve nezaketi koruyarak… Yatay münasebet biçimlerini oluşturmak, eşitlikçi bir dünya kurmak. Bu eşitlikçi alakanın yalnızca insan denilen varlıkla değil, tüm dünyayla gerçekleştirilmesi gerektiğini düşünüyorum.
Bir taraftan da şu biçimde bir tasam var. Bastırılanın geri dönüşü farklı bir biçimde olabiliyor. Yani vaktinde türlü eziyetler görmüş biri güç kendi eline geçtiğinde bütün bunları hayatış birisi olarak daha düzgün olacağını düşünürken berbat olabiliyor.
Bu bir tercih. Erk olmayı seçiyor, iktidarına âşık oluyor. Hepimize hayatın ortasında çeşitli alanlarda bu güç verilir. Şayet bu güce fazlaca bedel veriyorsan, bunu önemsiyorsan iktidar oyununun ortasındasın. Erk sahibi olup iktidar oyunu ortasında rol almaktansa dişil gücün esnek var oluş biçimi ortasında dünyayı bir daha anlamayı, ortasında nasıl var olabilirim diye sorarak bir daha bakmayı tercih ederim.
.
‘KADIN OLARAK VARLIK GÖSTERMENİN KENDİSİ BİLE POLİTİK GÜÇLÜ BİR DURUŞTUR’
Politik kadınlığa kuvvetli bir vurgu var. Farklı özgürleşme pratiklerini yaratabilecek bir kuvvet olarak görülüyor.
Kendimizi güç, güçsüzlük ve toplumsal cinsiyet rollerinin kapattığı alanlara sıkıştırmayalım. aslına bakarsan sıkıştırılmaya çalışılsa bile sığmıyoruz oraya. Hatta sıkıştırdıkları yerden binlerce çeşit olarak fışkırıyoruz. Rastgele bir alanda bayan olarak varlık göstermenin kendisi bile politik kuvvetli bir duruştur. Ayrıyeten bir daha belirtmeliyim kendini bayan olarak tanımlayan, bayan hisseden yahut ortasındaki kadınlıkla barışmış olanın birbirini görme, dayanışma ve manaya hali politiktir.
Kendini bayan olarak tanımlamak zorunda da değil.
Evet, zorunda da değil. söylemiş olduğim üzere o da değişken bir şey. Aslında ferdi duruşlar fazlaca politiktir. Standartların ve kategorize ettikleri şeylerin ortasında değilsindir. Mikro siyasetler, şahsi tercihler kıymetlidir.
‘KARANLIKTA YAŞAMANIN İMKANI YOK’
Martch Arka Project’te 2018 yılında açılan “Dün” isimli standınızı gördüğümde izlenimim şöyle olmuştu. Uçsuz bucaksız bir sazlıkta olduğum hissine kapıldım. Fakat çoraklaşmış bir sazlıkta. Tonlar giderek griye dönüşürken “göğü gördüm imkâna tutuldum” diyebilir miyiz? Yahut vefatın siyasallaştığı bu topraklarda ‘ölüm gelir saçımızı tarar’ mı? Merdiven Arka Space’teki stantta oradaki karamsarlığın kalmadığını gördüm. Daha epeyce dünyayı olumlayan bir hali var standın. Lakin içten içe hâlâ birtakım kötülüklerin devam ettiğini söyleyen bir yanı da var.
bu biçimdeki yaptığım işlerde içim baya kararmıştı. Sanırım bu karanlık ruh halini biroldukça kişi yaşadı, yaşamakta. Fakat karanlıkla yaşamanın imkânı yok. İşe yaramaz bir hale getiriyorlar seni. O karanlığı yırtmak ve oradan çıkmak gerekiyor. Ben oradaki çıkışı; sezgileri, hisleri, dayanışma gücü ve birbirine yeterli gelme haline tutunan bir yerden ışığı yakalamaya çalıştım. Bir de bu süreçte daha fazlaca tabiatta bulundum, oradaki değişken durum, ışık ve daima bir daha var olma halleri benim de tabiatın bir modülü olarak yeni ihtimaller üzerinden bakmamı sağladı.
Bu stantta saçlar hayli özel bir yere sahip ama evvela kendi şahsi tarihinizde saçın değerinden bahsedebilir misiniz?
Kendi şahsi tarihime baktığımda, anneannem saçlarımı tarardı. Onun itimat veren hissini hatırlıyorum. Benim saçımı örmesi, örerken bana anlattığı özel şeyler vardı. Saç dünyayı manaya yahut kendini anlatmada bir yol. Budistler saçlarını keserler. Kızılderililer saçlarını kesmezler. Saçın bir problemi var. Nitekim saçıyla temas ettiğim, saçıyla oynadığım kişinin başından çıkan tellerin fikirleriyle münasebet kurduğumu düşündüm. O niyetlerin de benimle bağlantılı olduğunun farkına vardım. Hiç tanımadığım bir hanımın saçlarına dokunup örerken tıpkı vakitte. Yakın, sıcak, gerçek, kuvvetli hissettirdi o an, çocukluğumdaki üzere pür bir histi.
.
‘SAÇ SORUNU ETKİLENDİĞİM BİR GAZETE HABERİYLE BAŞLADI’
Bu standın bir haber üzerine formlandığı söylenebilir. Göçmen bir hanımın teknede karşı kıyıya geçmek için saçlarını kestiği haberden bahsediyorum. Ne söyleyeceğimi bilemiyorum. Bir aciliyet var. Vefatla ömür içinde bir kıyıdasındır. Gerekiyorsa saçlar kesilebilir.
Bu saç problemi benim gördüğüm ve etkilendiğim bir gazete haberi ile başladı. Örülmüş, kesilmiş bir saçı bir erkek eli tutuyordu fotoğrafta. Kıyıda bulunmuş. Göçmen bir bayana ya da çocuğa ilişkin olduğu söyleniyordu haberde. Teknede ağrılık yapmasın diye kesmiş. Fotoğrafı gördüğüm andan itibaren aklıma süratle şunlar belirdi. Bu insan herbiçimde 13-14 yaşlarında dedim. niye o yaşlarda düşündüm, bilmiyorum. Tahminen saçın cılızlığından olabilir. Sanki gitti mi? Şu anda Avrupa’nın hangi kentinde? Hayallerine kavuştu mu? Gittiği yerde şu an ne yapıyor? Hamburger yedi mi? üzere sorular geldi süratle aklıma. Onun süratlice bir desenini yaptım ve erkek elini yapmadım, onu o erkek elinden kurtardım. Yalnızca havada duran bir saç örgüsü deseni uzun müddet masamda durdu. daha sonrasında saç ilgi odağım oldu.
Ömürde kalmak için dünya sana tartı bile sayılmayacak bir tartıdan kurtulman gerektiğini söylüyor. Geride bir şeyler bırakması gerektiği için saçını kesmiş olabilir mi?
Bence hayatta kalmak için kesti.
Değindiğimiz haberde nasıl saçlar acil bir biçimde kesildiyse, sizin stop motion sistemiyle yaptığınız saç örme görüntüsünde saçların süratli bir biçimde örülmesi gerekiyor üzere bir durum kelam konusu. kimi vakit bir uzuv kopar ya da kesilir, çabucak onu kopan yerle birleştirmek için dikiş atılması gerekir. Bu görüntüde buna emsal bir şeyler olduğu söylenebilir mi?
O uzuv birbirimiz içinde daima yenileniyor ve tazeleniyor. Bence görünmez uzuvlarımız var kâfi ki anlamak isteyelim ve bağlantı halinde olalım. Orada ördüğüm saç ona ilişkin lakin bana bağlanan bir saç. Aramızdaki bağın görsel hali diyebilirim. Onun niyetlerinin benim elime değdiğini, benim göbeğime bağlandığını, onun omurgasında hissettiğimi aslında görsel hale getirdim. Onun saçıyla oynarken, örerken yaşadığım bir şeydi. O görüntü yaşadığım anın bir dakikası. Orada saçını ördüğüm bayanın kendi şahsi tarihi var. Birbirine düzgün gelme, hassas ve ihtimamlı davranma olarak değerlendiriyorum. Benim ona uygun gelmem onun bana âlâ gelmesi. Birbirimizi anlamak ve anlamaya çalışmakla ilgili bir şey. Zira anlamakla ilgili bir meselemiz var. Herkes kendini anlatmaya çalışıyor. Aslında anlamaya çalıştığımız vakit anlatmak da kolay olacak. Biraz da oralardan çıktı. Daha hislere ve hislere bağlı bir iş. Bunun toplumsal kıssalara bağlamak yerine o hanımın öyküsüne ve benim öyküme bağlamayı tercih ediyorum.
.
‘HEPİMİZİN ŞEFKATE VE ANLAŞILMAYA MUHTAÇLIĞI VAR’
Bu desenlerde saçlar kadar eller de dikkat cazip bir özelliğe sahip. Ellerin, dokunmanın şeylere yaklaşmanın onu teriminin en incelikli hali üzere göründüler bana. Saçları örmek, aşikâr bir ihtimamı göstermesi gerekiyor. Bunun da dünyaya yaklaşma biçimimizi farklı bir tarafta geliştireceği niyetindeyim.
Hepimizin şefkate ve anlaşılmaya gereksinimi var. Ben ellerimle üreten, hatta kimi vakit ellerimle anlayan, ellerimle düşünen biriyim. Dünyayı anlamak, ona bir daha dâhil olmak için sezgilerine, duyularına kulak vermeyi unutmamak gerekiyor. İlla sözlerle, cümlelerinle anlatmak zorunda değilsin. Bir şeyi gorerek ve dokunarak da anlatabilirsin. Oradaki saç örme hali fizikî olarak o saçlara dokunduğumda onun bana açılmasıyla ilgili bir durumdu. O açıdan dokunmak güzel geliyor. Anlamaya çalıştığın her şeyi incitmeden anlaman gerekiyor.
Görüntü çalışmasında bir yandan da mırıldanma sesleri geliyor. Sanırım mırıldanmalar olmasa saç örme pratiği eksik kalacak üzere.
Yerde iki hanımın baş sesi var. Ben mırıldandım arkadaşım Lamia’ya gönderdim. O da gönderdiğim kayıtın üstüne mırıldandı. İki bayanın karşılıklı mırıldanması oradaki ses. Mırıldanma evvelki sergilerimde kullandığım bir şeydi. Depo’daki “Havaya Karışan” standında belirsizlik, sis, duman ve mırıldanma etrafında dönüyordum. Sanırım vakit zaman o döngüye tekrar giriyorum.
‘O BAYANIN SAÇINI ÖRDÜĞÜMDE HİSSETTİĞİM HİSTEN İŞ ÜRETMEK İSTEDİM’
Standın değerli işlerinden birisi de 517 desenden oluşan çalışmanız. Lakin siz bir kısmına yer veriyorsunuz. Bu sayının bir manası var mı?
Ben bir gerçek görüntü çektim. O hanımın saçını ördüğümde hissettiğim histen iş üretmek istedim. Görüntü iki bin küsur kareye denk geliyordu. daha sonra iki bin küsur karenin ortasından üç ya da dört kare atlayarak 517 kareye ulaştım. Bir buçuk iki yıl boyunca oturup her gün nizamlı bir biçimde her bir karenin desenini yaptım. bir müddetç işi haline geldi benim için ve o bir dakikalık şifalanma anını iki seneye yaymış oldum. Oturup her gün onun desenini çizdiğimde onunla olan alakamı koparmamış oldum. O ilgiyi uzattım. Orada güzel gelme halini ömrüme yaydım. Bir anda bitirebilirdim. Teknolojik aygıtları kullanarak daha süratli üretebilirdim. Onu yapmak istemedim. Tahminen de sahiden hayli sıkılacağım bir müddetç olabilirdi lakin inan hiç sıkılmadım. Hatta bitişe yaklaştıkça ayrılık duygusu çöktü içime. Ancak sonuçta bitmiş halini görme motivasyonu da fazlaca kuvvetliydü.
.
Desen çizmeye devam ediyor musunuz?
Desen çizmeye devam ediyorum fakat diğer şeylerle bir ortaya getirerek. Hatta bunlardan ikisini sen gördün. Bursa Nilüfer Belediyesi’nin, Ezgi Bakçay küratörlüğündeki Gülten Akın’a ithafen yapılan ‘Kuş Uçsa Gölge Kalır ’isimli karma stantta yer aldı.
Stant desenlerden ve bir de görüntü işinden oluşuyor. Her bir desen birbirine eklenerek yerleştirilmiş üzere.
Her bir deseni bir ortaya getirip görüntüye dönüştüren arkadaşım Merih Öztaylan‘a beni hayalime kavuşturduğu için yine teşekkür etmek isterim. Görüntü tavandan yere gerçek inen ve bize gerçek uzanan bir kâğıt üzerinde oynuyor. bir daha kâğıt üzerine desen oluşuyor aslında kâğıt açılmış bir rulo olarak seyirciye yanlışsız gidiyor. Orada onu vurgulamamın bir sebebi var. Sana uzanan bir el üzere. İzleyeni de içeriye davet eden. İzleyene hakikat uzanan manaya ve muahede haline davet eden bir yol sunuyor.
İkinci dalga feminizmde “bilinç yükseltme” kıymetli bir yere sahip bir örgütlenme biçimi olduğu söylenebilir. Ortak kaygılar üzerinden ilerleyen bir müddetçten bahsediyoruz. İki bayan içinde gelişen bu saç örme pratiğinde neler konuştunuz?
Her bayan çözüldüğünde öteki şahısla inanılmaz bağlar kuruyor. Zira benzeri kıssalar yaşıyoruz. Orada statü, toplumsal sınıf farklılığı ortadan kalkıyor. Kardeş oluyorsun. O sana anlatıyor ve sen de anlıyorsun. O da bir göçmen. Buraya çalışmaya gelmiş. İstediği hayata ulaşıp ulaşmadığı bu hayattan mutlu olup olmadığı üzere şeyler konuştuk. Bu kadarını diyebilirim.
Şimdiki sanatta saç imgesinin kullanmasının başka bir yeri var. Örneğin Rebecca Horn, 1974 yılında birebir anda iki makasla saçını kesiyor. Geçen yıl Fatoş İrwen Karşı Sanat ve Depo’da açtığı “Olağan Vaktin haricinde” isimli stantta saçlarından top gülleler yaptığını görmüştük. Siz nasıl yaklaşıyorsunuz saç imgesine? Stantta daha epey saç örmenin belik yapmanın iki kişi içinde gelişen diyaloğun sağaltıcı bir tarafını ön plana çıkarıyor üzeresiniz.
Evet, karşılıklı şifalanmak ve bu hali izleyenlere de taşımak üzerine düşündüm daima. Sergiyi gezenlerden kimileri terapi odası üzere, kimileri meditasyon üzere dedi. Bunları duyduğum vakit fazlaca memnun oluyorum. Zira buna gereksinimimiz var.