Selim Martin*
“Aşksız ve paramparçaydı ömür,
bir inancın büyüklüğünde buldum seni
bir arbedenin hoşluğunda sevdim.
Bitmedi daha sürüyor o arbede ve sürecek
yeryüzü aşkın yüzü oluncaya dek!”
Adnan Yücel
Arkeoloji bilimi, insanın tarihini anlatır. Bu tarihin 3.3 milyon yıl evvel Lomekwian ismi verilen birinci aletin üretilmesi ile başladığı kabul edilebilir. Bir taşı eline alıp bir cevizi kırmak problem değil, sorun o cevizi en rahat biçimde kırmayı daima hale getirmek için taşı en uygun formda şekillendirmek. Zira insan; bir şeyi kullandığı vakit değil, kendisi ürettiği vakit sahiden var olmuştur.
3.3 milyon yıldan, Homo Sapiens’in tarih sahnesine çıktığı güne yani yaklaşık 100.000 yıl öncesine kadar hayli sayıda farklı Homo çeşidini; bunların yerleşim bölgelerini ve göç yollarını, ürettikleri aletleri, kullandıkları hammaddeleri, geçim ekonomilerini, avlanma biçimlerini, konaklama biçimlerini, vakit içinde ateşe nasıl hükmettiklerini biliyoruz. Hatta ölülerini gömmeye nasıl başladıklarını görüp, bıraktıkları mezar ikramlarını bulabiliyoruz; çeşitli ‘anlaşılır’ sesler çıkaran tipler ile akıcı konuşabilen cinsleri belirleyebiliyoruz. Çabucak hepsinin beyin hacimlerinden yürüme yeteneklerine kadar elimizde onlarca değerli data var. Lakin Sapiens’e kadar cinsiyetlerin rolüne dair bilgimiz yok denecek kadar az. Araştırmacılar için bırakın cinsiyetlerin toplumsal rolünü, bayan, erkek, aşk, sevgi, cinsellik üzere kişisel rolleri de milyonlarca yıl müddetince bilinmez durumdadır.
MUCİZE YARATAN BAYAN
Homo Sapiens’in 70.000 civarında Yakın Doğu’da, 50.000 civarından itibaren de Avrupa’da görülmesiyle bu durumun değiştiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu tarihlerden itibaren, bugün ana tanrıça (Venüs) ismi verdiğimiz heykeller değişik coğrafyalarda birden ortaya çıkacak, farklı özellikler içermekle birlikte genelde birebir şeyi anlatmak için yapıldıklarını bize gösterecek kadar benzerlik ortasında olacaklardır. Çoğunlukla bulundukları yerden isimlerini alan bu bayan heykellerinde ayakta duran bir konum, kilolu bir beden, göğüs ve vulvanın belirginleştirilmesi üzere ortak noktaları gorebiliriz.
Willendorf Venüsü.
Üst Paleolitik periyoda ilişkin mağara ve kaya fotoğraflarında ve taşınabilir yapıtlarda yüklü olarak hayvanlar ve nadiren de bitkiler ve coğrafik yerler görülür. bu vakitte neredeyse hiç insan betimlenmezken; heykellerde daima olarak niye yalnızca bu bayan figürleri yapılmış olabilir? Bu hususta araştırmacıların çoğunlukla üzerinde durduğu ve günümüzde neredeyse tabu haline gelmiş bir açıklamadan bahsetmek gerekir. Varsayım edebileceğiniz üzere üreme epey değerlidir. bayanın doğurabilmesi, üreyebilmesi yardımıyla toplumun ilerleyebildiği görülür. Fakat erkeğin bu işteki rolü toplum, bilhassa de erkekler tarafınca bilinmez. Yani bayanın doğurması yalnızca bayana ilişkin olarak görülen bir muvaffakiyet, adeta bir mucizedir. İşte bu mucize, mağara periyodu beşerinin; toplumsal yapısını da sanatını da ritüellerini de olağan olarak etkilemiş olmalıdır. Tüm sorularımıza yanıt vermese de elimizdeki bu açıklamaya sığınırsak durum pek sıradan; ister istemez anaerkil bir yapıyla karşı karşıyayız demektir. Eh adamlara da hak verelim; üremedeki rolünü bilmeyince her insanın bir harika avcı olduğu bir kabilede, mucize yaratabilen bayanın değil de tavşan avlayan erkeğin mi heykelini yapsınlar?
Erekte heykel, Göbeklitepe.
Venüsler ile başlangıcını gördüğümüz bu anaerkil yapının birkaç 10.000 yıl boyunca değişmediğini, gücünü koruduğunu söyleyebiliriz. Epipaleolitik-Mezolitik müddetince bayan heykellerinin değeri devam etmiş daha sonrasında Neolitik Çağ’ın birinci evresinde kısa bir bocalama yaşasa da üretimciliğe geçişle yükselmiş ve Kalkolitik Çağ’ın sonlarına kadar en baskın formunu koruyabilmiştir. Yani, Göbeklitepe dikilitaşlarında yahut çağdaşı yerleşimlere ilişkin heykellerde karşımıza çıkan ‘ereksiyon’ halinde betimlenen erkekler yahut erkek hayvanlar bu yapıyı biraz zorlamış olsa da hala Neolitik denince akla birinci vakit içinderda Çatalhöyük’ün iki Anadolu Pars’ını elleriyle boynundan yakalayan, bu ortada bir yandan oturduğu yerden rahatlıkla çocuk doğuran Ana Tanrıça figürü gelir.
Oturan tanrıça, Çatalhöyük.
bahsetmiş olduğumiz, yazının icadından evvelki bu sürecin hikayelerini, masallarını, ritüellerini ve mitolojilerini tam olarak bilemesek de yalnızca heykel ve kabartmalar bile bize bayanın baskın cinsiyet olduğunu ve ayrıyeten cinselliğin topluma ilişkin alanlarda rahatlıkla temsil edildiğini gösteriyor.
YAZININ İCADI TOPLUMU NASIL DEĞİŞTİRDİ?
Artık gelelim tüm bu nizamın değiştiği o kritik eşiğe; yazının icadına. Aşağı üst 4. binyılın ikinci yarısından itibaren, objeleri kendine emsal hallerle söz etmeye çalışan erken yazı çalışmaları ortaya çıkmış, birebir binyılın sonlarına yanlışsız ise bugün ‘çiviyazısı’ dediğimiz yazı, sözün tam manasıyla icat edilmiştir. Evvelce yüklü olarak ticari kayıtların yer aldığı tabletler çiviyazısı ile birlikte yönetici isimleri, kentler, matematik, tıp, fal, büyü, mitoloji, dini metinler ve yazılı kanunların yer aldığı hayli değerli kayıt evraklarına dönüşmüştür.
Pekala, bu kıymetli icat cinsiyetlere, toplumsal ve kişisel rollere ve cinselliğe ne yapmış olabilir? elbette hiç bir şey. Lakin toplumun değişen yapısını, hiç bir kuşkuya yer olmadan, bu yazılı metinler aracılığıyla, bilhassa mitler, dini metinler ve yasalar eliyle birinci ağızdan öğrenmeye işte tam da bu devirde başlıyoruz. Arkeolojik bilgilerden anlaşıldığı üzere bir müddetdir erkekler durumu eşitlemiş hatta baskın olma teşebbüslerine başlamışlar. Fakat tahminen de milyon yıldan fazla süren anaerkil yapının kolay teslim olmaya da hiç niyeti yok. İşte tam da bu sırada devreye yazı giriyor; söylencelerdeki kuvvetli bayan karakterler, yazılı hikayelerde ve dini metinlerde yerini yavaş yavaş erkeklere bırakmaya başlıyor. Hatta bu dönem teslim işleri savaşla dövüşle başlasa da sonunda hanımın, erkeği ülkesine, hanesine, yatağına alması ve artık ona tabi olmasıyla tamamlanıyor. Tanrıçalar ilahlara, bayanlar erkeklere o meşhur Erk’i; güya bu biçimde olması olağanmış üzere sessiz bir biçimde bırakıyorlar.
Aşk ve cinsellik, yalnızca bayan karakterlerde, artık hafifçemeşreplik olarak tanımlanmaya başlanıyor ve bu biçimde bayanlara kimsenin güvenmemesi gerektiğini öğütleyen hikayeler çeşitlenerek artıyor. Kaç yılın tanrıçası, hoşlar hoşu İnanna mahallî bir kral olan Gılgamış tarafınca eski aşıkları münasebet gösterilerek reddedilebiliyor ya da İnanna Ölüler Diyarı’ndan çıkmak için kendisi yerine sevgilisi Tammuz/Dumuzi’nin alınmasına müsaade edebiliyor. O denli makus, o denli güvenilmez bir bayan âşık yani…
“Tek bir sevgilini bile sonsuza kadar sevmedin!
Kurduğun tuzaklardan gözdelerinden biri
bile kurtaramadı kendini
Gel de ezberden okuyayım sana
sevgililerinin başına geleni…
Gençlik günlerinde el üstünde tuttuğun Tammuz
Her yıl öldüğü gün ağlanır oldu, senin sayende!”
Yetiyor mu? elbette hayır. Yeni yasalar bayanların egemenliğini kırabilmek için erkeklere şiddet kullanma müsaadesi veriyor. Hatta bunun dokümanlarını sergilemeyi de mecburî kılıyor ki ibret almayan kalmasın. Erken Hanedanlar Periyodu kent devletlerinden Lagaş Devleti’nin işleyişinde oluşan yozlaşmalara karşı atılmış adımlar epeyce değişiktir. Arazi alım satımından fal fiyatlarına kadar meblağları düzenleyen bu ıslahat paketinde, adamların bayanlardan üstün hale gelebilmesi için gösterilen efor görülmeye paha. Çiviyazılı metinlerden birinde bu ıslahatla ilgili olarak,“Eskiden her bayanın iki erkeği (kocası) vardı, lakin bugün bayanlar artık bu hatası işleyemezler” diye muharrir.
“Bir erkeğe saygısız kelamlar sarf etmekten hatalı bir bayanın ağzı kiremitle kırılsın, kiremit kent kapısında sergilensin.”
Uruinimgina Islahatları
İşte yazının icadıyla birlikte görünür olan bu değişimin akabinde, anaerkil toplum yapısının bitmiş olduğini ve bugün de hala geçerli olan ataerkil sistemin başladığını söyleyebiliriz. Pekala, erkekler sazı eline alınca ne oldu? Haydi yüzsenelerı süratlice atlayarak, bir coğrafyadan başkasına sıçrayarak dinleyelim adamların müziğini.
KENDİ KENDİNE DOĞURMAK
Üreme/doğurma mucizesi ile başlayan serüven toplumsal bir cinsellik kabulüyle devam ederken, aşk, sevgi ve sevişmek kutsanırken, birden bayanın yalnız bırakıldığı hikayelerde buluruz kendimizi. Eski Babil ve Asur metinlerinde başlayan kendi kendine doğurma, tek ilahlı dinlere kadar uzanan bir söylenceye dönüşür.
“Yaratanın doğurduğu üzere, çocuğun annesi kendi başına doğursun!”
Ninhursag’ın Lullu’yu Yaratışı
Yunan ve Roma kültürlerine geldiğimizde işin rengi bir modül değişim gösterir. Farklı coğrafyalardan buralara akan hammadde, mal ve eserin yanında gelen insan, inanç ve hikaye seli, eski ile yeninin karışmasına, idareden mitolojiye biroldukca yeni ve özgün durumun ortaya çıkmasına yol açar. Eh haliyle aşk da cinsellik de nasibini alır bu değişimden. Bir tarafta Artemis’in ya da Athena’nın bekaretlerini korumak için kendilerine kur yapan erkekleri zalimce öldürmesinin mitolojinin sonsuz döngüsünde kendine bir yer bulmuş olması sizi şaşırtabilir. Şaşırmayın! Toplum bu ‘bakire’ hikayeleri kulağının ardına atıvermiştir çabucak. Asıl coşku öteki tarafta kendini gösterir. Erkekler,‘kottabos’ oynarken birbirlerine kur yapmak için Şölen’i icat ettiler; Afrodit’in iç gıcıklayıcı heykelleri kapladı deniz kıyısı kentlerini. Onca savaş-kavga ve karmaşa ortasında haz, cinsellik ve tutku o denli bir noktaya geldi ki Helen düşünürleri işi gücü bırakıp hangi vücudun daha hoş olduğunu tartıştılar uzun yıllar: Bayan mı? Erkek mi? Baştanrı Zeus bile onlarca bayan sevgilisinin yanına adamların en hoşu Ganymedes’i de katıverdi. Toplum da bu tartışmaya karşılık verdi ve bir arz talep döngüsü, üretim araçlarını ve sanatın kısımlarını etkiledi. Erotik dekorlu seramik kaplar en epeyce tercih edilen mutfak eşyaları haline geldi; üzerinde fazlaca sayıda kişinin tıpkı anda bağlantıya girdiği sahneler ile çeşit çeşit aşk konumlarının betimlendiği bardak, tabak ve çanaklar tabir yerindeyse yok satıyordu. Lesboslu (Midilli) ünlü bayan şair Sappho, en hoş, en dilekli cümlelerini, okuluna gelen genç kızların hoşluğuna yazıyordu:
Mytilene bahçesinde Sappho ve Erinna. Simeon Solomon, 1864.
“ve işte sen üstüne geçirirken şalını
çiçek açmış fidanlardan taçlar öreceğim o hoş saçlarına
gel lakin artık tatlım
çıldırttı beni güzelliğin”
Birden çok kıtaya yayılmış Roma İmparatorluğu’nda da durum farklı değildi. Köleler, askerler, yurttaşlar, senatörler, kumandanlar, imparatorlar ve doğal ki ilah ve tanrıçalar, karşı cinse olduğu kadar hemcinslerine de haz ve tutkuyla yönelmişlerdi. Farklı coğrafyadan gelen beşerler, farklı coğrafyalardan gelen hazlar, kalabalık ve gürültü içerisinde hiç yabancılık çekmeden, hayatın doğal akışıyla birbirlerine kavuşuyorlardı.
CİNSELSİZLİK TANIMI
Tek ilahlı dinlerin ortaya çıkışıyla, kitleler halinde yeni inanca geçen beşerler ile pagan idarecilerin çabasını bir vakit seyredebiliriz. Lakin sonunda kazananın, İmparatorların bile açıkça yeni dini kabul etmesiyle tüm dünyaya duyurulduğunu bir çırpıda bakılırsabiliriz. Bu yeni ‘Erk’; hem kendisini, hem benzerilerini tıpkı vakitte fazlaca ilahlı yapısını koruyan öteki tüm inançları tesiri altına almak için hiç vakit kaybetmeyecektir. Artık yeni bir bayan tanımı olacaktır; haliyle yeni bir cinsellik hatta ‘cinselsizlik’ tanımı de.
‘Cinselsizliği’ de anlatmak için iki sevgilinin hikayesi ile yazımızı bitirelim. Birincisi alışageldiğimiz üzere bir bayanın maruz kaldıklarını anlatıyor. Fakat bu bakirelik yalnızca bayanlara mahsus sanmayın, ikinci hikayemizde görüleceği üzere erkekler de bu yeni Erk’in kanunlarından nasiplerini alıyorlar.
“Aziz Peter, kızı Petronilla’nın hayli hoş olduğunu fark edince, Tanrı’nın ona ateşli bir hastalık verme lütfunu göstermesini sağladı!”
Bütün hastalıkları güzelleştirmesiyle meşhur bu azizimizin, yalnızca hoşluğu örtbas etmek, mümkün cinsel ilgileri uzak tutmak için kızını hasta etmesini rabbinden dilemesi nasıl açıklanabilir yorumu size bırakıyorum. Fakat Aziz Peter’in hakkını yemeyelim; daha sonradan kızın “Tanrı Sevgisi” mükemmelleşince, sevgi dolu (!) bir baba olarak sıhhatini ona iade ettiğini de unutmadan söyleyelim. İkinci hikayemiz ise Aziz Bernard ile onun azizliğini yakmaya çalışan şeytan içinde geçen çaba ve bu uğurda harcanmış ulu bir ömür hakkında. Bu durum, günümüzde çok ikonik hale gelmiş bir cümlenin tezahürü güya: Benim vücudum, benim sonucum…
AZİZ BERNARD’IN SIKINTISI
“Aziz Bernard çabucak hemen aziz olmadan evvelden, küçük yaşlardayken, daima baş ağrılarından muzdaripdi. Bir gün acılarını, müzikleriyle dindirmek üzere genç bir bayan ziyaretine geldi; ancak sonlu oğlan onu odadan kovdu ve ilah onu bu davranışı için ödüllendirdi; baş ağrıları şip şak geçmişti.”
İşte bu olay yardımıyla gerçekliği tüm çıplaklığı ile görmeye başlayan sevgilimiz şu sonuca varmıştı. Bayanlardan uzak dur! Şeytan da kendine maksadını belirlemişti: Bernard ile bayanları bir ortaya getir. Bir ömür süren bu gayret boyunca, bir bayana uzun müddet bakan Bernard’ın kemikleri donuncaya kadar kendisini buzlu bir gölde tutup arınmasından, yatağına gizlice giren bayanlara hiç pas vermeden onların utanmasını sağlamaya giden birçok maceralar olmuştu. Hatta hiç utanmayıp, yatağa girmekte ısrar eden olursa da ‘hırsız var’ diye bağırarak bayanları kaçırmış, şeytana boyun eğmemeyi başarmıştır.
bayanı yılan, cinselliği de “şeytan işi” olarak görme sevdası nereye masraf, ne vakte kadar devam eder bilemem. Ben, şairlerin kelamlarından ilham almaya devam edeceğim, müsaadenizle…
“Aşk demişti hayatın bütün ustaları, aşk ile sevmek bir hoşluğu ve dövüşebilmek o hoşluk uğruna…”
Adnan Yücel
*Öğr. Gör. / Dokuz Eylül Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Kısmı
“Aşksız ve paramparçaydı ömür,
bir inancın büyüklüğünde buldum seni
bir arbedenin hoşluğunda sevdim.
Bitmedi daha sürüyor o arbede ve sürecek
yeryüzü aşkın yüzü oluncaya dek!”
Adnan Yücel
Arkeoloji bilimi, insanın tarihini anlatır. Bu tarihin 3.3 milyon yıl evvel Lomekwian ismi verilen birinci aletin üretilmesi ile başladığı kabul edilebilir. Bir taşı eline alıp bir cevizi kırmak problem değil, sorun o cevizi en rahat biçimde kırmayı daima hale getirmek için taşı en uygun formda şekillendirmek. Zira insan; bir şeyi kullandığı vakit değil, kendisi ürettiği vakit sahiden var olmuştur.
3.3 milyon yıldan, Homo Sapiens’in tarih sahnesine çıktığı güne yani yaklaşık 100.000 yıl öncesine kadar hayli sayıda farklı Homo çeşidini; bunların yerleşim bölgelerini ve göç yollarını, ürettikleri aletleri, kullandıkları hammaddeleri, geçim ekonomilerini, avlanma biçimlerini, konaklama biçimlerini, vakit içinde ateşe nasıl hükmettiklerini biliyoruz. Hatta ölülerini gömmeye nasıl başladıklarını görüp, bıraktıkları mezar ikramlarını bulabiliyoruz; çeşitli ‘anlaşılır’ sesler çıkaran tipler ile akıcı konuşabilen cinsleri belirleyebiliyoruz. Çabucak hepsinin beyin hacimlerinden yürüme yeteneklerine kadar elimizde onlarca değerli data var. Lakin Sapiens’e kadar cinsiyetlerin rolüne dair bilgimiz yok denecek kadar az. Araştırmacılar için bırakın cinsiyetlerin toplumsal rolünü, bayan, erkek, aşk, sevgi, cinsellik üzere kişisel rolleri de milyonlarca yıl müddetince bilinmez durumdadır.
MUCİZE YARATAN BAYAN
Homo Sapiens’in 70.000 civarında Yakın Doğu’da, 50.000 civarından itibaren de Avrupa’da görülmesiyle bu durumun değiştiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu tarihlerden itibaren, bugün ana tanrıça (Venüs) ismi verdiğimiz heykeller değişik coğrafyalarda birden ortaya çıkacak, farklı özellikler içermekle birlikte genelde birebir şeyi anlatmak için yapıldıklarını bize gösterecek kadar benzerlik ortasında olacaklardır. Çoğunlukla bulundukları yerden isimlerini alan bu bayan heykellerinde ayakta duran bir konum, kilolu bir beden, göğüs ve vulvanın belirginleştirilmesi üzere ortak noktaları gorebiliriz.
Willendorf Venüsü.
Üst Paleolitik periyoda ilişkin mağara ve kaya fotoğraflarında ve taşınabilir yapıtlarda yüklü olarak hayvanlar ve nadiren de bitkiler ve coğrafik yerler görülür. bu vakitte neredeyse hiç insan betimlenmezken; heykellerde daima olarak niye yalnızca bu bayan figürleri yapılmış olabilir? Bu hususta araştırmacıların çoğunlukla üzerinde durduğu ve günümüzde neredeyse tabu haline gelmiş bir açıklamadan bahsetmek gerekir. Varsayım edebileceğiniz üzere üreme epey değerlidir. bayanın doğurabilmesi, üreyebilmesi yardımıyla toplumun ilerleyebildiği görülür. Fakat erkeğin bu işteki rolü toplum, bilhassa de erkekler tarafınca bilinmez. Yani bayanın doğurması yalnızca bayana ilişkin olarak görülen bir muvaffakiyet, adeta bir mucizedir. İşte bu mucize, mağara periyodu beşerinin; toplumsal yapısını da sanatını da ritüellerini de olağan olarak etkilemiş olmalıdır. Tüm sorularımıza yanıt vermese de elimizdeki bu açıklamaya sığınırsak durum pek sıradan; ister istemez anaerkil bir yapıyla karşı karşıyayız demektir. Eh adamlara da hak verelim; üremedeki rolünü bilmeyince her insanın bir harika avcı olduğu bir kabilede, mucize yaratabilen bayanın değil de tavşan avlayan erkeğin mi heykelini yapsınlar?
Erekte heykel, Göbeklitepe.
Venüsler ile başlangıcını gördüğümüz bu anaerkil yapının birkaç 10.000 yıl boyunca değişmediğini, gücünü koruduğunu söyleyebiliriz. Epipaleolitik-Mezolitik müddetince bayan heykellerinin değeri devam etmiş daha sonrasında Neolitik Çağ’ın birinci evresinde kısa bir bocalama yaşasa da üretimciliğe geçişle yükselmiş ve Kalkolitik Çağ’ın sonlarına kadar en baskın formunu koruyabilmiştir. Yani, Göbeklitepe dikilitaşlarında yahut çağdaşı yerleşimlere ilişkin heykellerde karşımıza çıkan ‘ereksiyon’ halinde betimlenen erkekler yahut erkek hayvanlar bu yapıyı biraz zorlamış olsa da hala Neolitik denince akla birinci vakit içinderda Çatalhöyük’ün iki Anadolu Pars’ını elleriyle boynundan yakalayan, bu ortada bir yandan oturduğu yerden rahatlıkla çocuk doğuran Ana Tanrıça figürü gelir.
Oturan tanrıça, Çatalhöyük.
bahsetmiş olduğumiz, yazının icadından evvelki bu sürecin hikayelerini, masallarını, ritüellerini ve mitolojilerini tam olarak bilemesek de yalnızca heykel ve kabartmalar bile bize bayanın baskın cinsiyet olduğunu ve ayrıyeten cinselliğin topluma ilişkin alanlarda rahatlıkla temsil edildiğini gösteriyor.
YAZININ İCADI TOPLUMU NASIL DEĞİŞTİRDİ?
Artık gelelim tüm bu nizamın değiştiği o kritik eşiğe; yazının icadına. Aşağı üst 4. binyılın ikinci yarısından itibaren, objeleri kendine emsal hallerle söz etmeye çalışan erken yazı çalışmaları ortaya çıkmış, birebir binyılın sonlarına yanlışsız ise bugün ‘çiviyazısı’ dediğimiz yazı, sözün tam manasıyla icat edilmiştir. Evvelce yüklü olarak ticari kayıtların yer aldığı tabletler çiviyazısı ile birlikte yönetici isimleri, kentler, matematik, tıp, fal, büyü, mitoloji, dini metinler ve yazılı kanunların yer aldığı hayli değerli kayıt evraklarına dönüşmüştür.
Pekala, bu kıymetli icat cinsiyetlere, toplumsal ve kişisel rollere ve cinselliğe ne yapmış olabilir? elbette hiç bir şey. Lakin toplumun değişen yapısını, hiç bir kuşkuya yer olmadan, bu yazılı metinler aracılığıyla, bilhassa mitler, dini metinler ve yasalar eliyle birinci ağızdan öğrenmeye işte tam da bu devirde başlıyoruz. Arkeolojik bilgilerden anlaşıldığı üzere bir müddetdir erkekler durumu eşitlemiş hatta baskın olma teşebbüslerine başlamışlar. Fakat tahminen de milyon yıldan fazla süren anaerkil yapının kolay teslim olmaya da hiç niyeti yok. İşte tam da bu sırada devreye yazı giriyor; söylencelerdeki kuvvetli bayan karakterler, yazılı hikayelerde ve dini metinlerde yerini yavaş yavaş erkeklere bırakmaya başlıyor. Hatta bu dönem teslim işleri savaşla dövüşle başlasa da sonunda hanımın, erkeği ülkesine, hanesine, yatağına alması ve artık ona tabi olmasıyla tamamlanıyor. Tanrıçalar ilahlara, bayanlar erkeklere o meşhur Erk’i; güya bu biçimde olması olağanmış üzere sessiz bir biçimde bırakıyorlar.
Aşk ve cinsellik, yalnızca bayan karakterlerde, artık hafifçemeşreplik olarak tanımlanmaya başlanıyor ve bu biçimde bayanlara kimsenin güvenmemesi gerektiğini öğütleyen hikayeler çeşitlenerek artıyor. Kaç yılın tanrıçası, hoşlar hoşu İnanna mahallî bir kral olan Gılgamış tarafınca eski aşıkları münasebet gösterilerek reddedilebiliyor ya da İnanna Ölüler Diyarı’ndan çıkmak için kendisi yerine sevgilisi Tammuz/Dumuzi’nin alınmasına müsaade edebiliyor. O denli makus, o denli güvenilmez bir bayan âşık yani…
“Tek bir sevgilini bile sonsuza kadar sevmedin!
Kurduğun tuzaklardan gözdelerinden biri
bile kurtaramadı kendini
Gel de ezberden okuyayım sana
sevgililerinin başına geleni…
Gençlik günlerinde el üstünde tuttuğun Tammuz
Her yıl öldüğü gün ağlanır oldu, senin sayende!”
Yetiyor mu? elbette hayır. Yeni yasalar bayanların egemenliğini kırabilmek için erkeklere şiddet kullanma müsaadesi veriyor. Hatta bunun dokümanlarını sergilemeyi de mecburî kılıyor ki ibret almayan kalmasın. Erken Hanedanlar Periyodu kent devletlerinden Lagaş Devleti’nin işleyişinde oluşan yozlaşmalara karşı atılmış adımlar epeyce değişiktir. Arazi alım satımından fal fiyatlarına kadar meblağları düzenleyen bu ıslahat paketinde, adamların bayanlardan üstün hale gelebilmesi için gösterilen efor görülmeye paha. Çiviyazılı metinlerden birinde bu ıslahatla ilgili olarak,“Eskiden her bayanın iki erkeği (kocası) vardı, lakin bugün bayanlar artık bu hatası işleyemezler” diye muharrir.
“Bir erkeğe saygısız kelamlar sarf etmekten hatalı bir bayanın ağzı kiremitle kırılsın, kiremit kent kapısında sergilensin.”
Uruinimgina Islahatları
İşte yazının icadıyla birlikte görünür olan bu değişimin akabinde, anaerkil toplum yapısının bitmiş olduğini ve bugün de hala geçerli olan ataerkil sistemin başladığını söyleyebiliriz. Pekala, erkekler sazı eline alınca ne oldu? Haydi yüzsenelerı süratlice atlayarak, bir coğrafyadan başkasına sıçrayarak dinleyelim adamların müziğini.
KENDİ KENDİNE DOĞURMAK
Üreme/doğurma mucizesi ile başlayan serüven toplumsal bir cinsellik kabulüyle devam ederken, aşk, sevgi ve sevişmek kutsanırken, birden bayanın yalnız bırakıldığı hikayelerde buluruz kendimizi. Eski Babil ve Asur metinlerinde başlayan kendi kendine doğurma, tek ilahlı dinlere kadar uzanan bir söylenceye dönüşür.
“Yaratanın doğurduğu üzere, çocuğun annesi kendi başına doğursun!”
Ninhursag’ın Lullu’yu Yaratışı
Yunan ve Roma kültürlerine geldiğimizde işin rengi bir modül değişim gösterir. Farklı coğrafyalardan buralara akan hammadde, mal ve eserin yanında gelen insan, inanç ve hikaye seli, eski ile yeninin karışmasına, idareden mitolojiye biroldukca yeni ve özgün durumun ortaya çıkmasına yol açar. Eh haliyle aşk da cinsellik de nasibini alır bu değişimden. Bir tarafta Artemis’in ya da Athena’nın bekaretlerini korumak için kendilerine kur yapan erkekleri zalimce öldürmesinin mitolojinin sonsuz döngüsünde kendine bir yer bulmuş olması sizi şaşırtabilir. Şaşırmayın! Toplum bu ‘bakire’ hikayeleri kulağının ardına atıvermiştir çabucak. Asıl coşku öteki tarafta kendini gösterir. Erkekler,‘kottabos’ oynarken birbirlerine kur yapmak için Şölen’i icat ettiler; Afrodit’in iç gıcıklayıcı heykelleri kapladı deniz kıyısı kentlerini. Onca savaş-kavga ve karmaşa ortasında haz, cinsellik ve tutku o denli bir noktaya geldi ki Helen düşünürleri işi gücü bırakıp hangi vücudun daha hoş olduğunu tartıştılar uzun yıllar: Bayan mı? Erkek mi? Baştanrı Zeus bile onlarca bayan sevgilisinin yanına adamların en hoşu Ganymedes’i de katıverdi. Toplum da bu tartışmaya karşılık verdi ve bir arz talep döngüsü, üretim araçlarını ve sanatın kısımlarını etkiledi. Erotik dekorlu seramik kaplar en epeyce tercih edilen mutfak eşyaları haline geldi; üzerinde fazlaca sayıda kişinin tıpkı anda bağlantıya girdiği sahneler ile çeşit çeşit aşk konumlarının betimlendiği bardak, tabak ve çanaklar tabir yerindeyse yok satıyordu. Lesboslu (Midilli) ünlü bayan şair Sappho, en hoş, en dilekli cümlelerini, okuluna gelen genç kızların hoşluğuna yazıyordu:
Mytilene bahçesinde Sappho ve Erinna. Simeon Solomon, 1864.
“ve işte sen üstüne geçirirken şalını
çiçek açmış fidanlardan taçlar öreceğim o hoş saçlarına
gel lakin artık tatlım
çıldırttı beni güzelliğin”
Birden çok kıtaya yayılmış Roma İmparatorluğu’nda da durum farklı değildi. Köleler, askerler, yurttaşlar, senatörler, kumandanlar, imparatorlar ve doğal ki ilah ve tanrıçalar, karşı cinse olduğu kadar hemcinslerine de haz ve tutkuyla yönelmişlerdi. Farklı coğrafyadan gelen beşerler, farklı coğrafyalardan gelen hazlar, kalabalık ve gürültü içerisinde hiç yabancılık çekmeden, hayatın doğal akışıyla birbirlerine kavuşuyorlardı.
CİNSELSİZLİK TANIMI
Tek ilahlı dinlerin ortaya çıkışıyla, kitleler halinde yeni inanca geçen beşerler ile pagan idarecilerin çabasını bir vakit seyredebiliriz. Lakin sonunda kazananın, İmparatorların bile açıkça yeni dini kabul etmesiyle tüm dünyaya duyurulduğunu bir çırpıda bakılırsabiliriz. Bu yeni ‘Erk’; hem kendisini, hem benzerilerini tıpkı vakitte fazlaca ilahlı yapısını koruyan öteki tüm inançları tesiri altına almak için hiç vakit kaybetmeyecektir. Artık yeni bir bayan tanımı olacaktır; haliyle yeni bir cinsellik hatta ‘cinselsizlik’ tanımı de.
‘Cinselsizliği’ de anlatmak için iki sevgilinin hikayesi ile yazımızı bitirelim. Birincisi alışageldiğimiz üzere bir bayanın maruz kaldıklarını anlatıyor. Fakat bu bakirelik yalnızca bayanlara mahsus sanmayın, ikinci hikayemizde görüleceği üzere erkekler de bu yeni Erk’in kanunlarından nasiplerini alıyorlar.
“Aziz Peter, kızı Petronilla’nın hayli hoş olduğunu fark edince, Tanrı’nın ona ateşli bir hastalık verme lütfunu göstermesini sağladı!”
Bütün hastalıkları güzelleştirmesiyle meşhur bu azizimizin, yalnızca hoşluğu örtbas etmek, mümkün cinsel ilgileri uzak tutmak için kızını hasta etmesini rabbinden dilemesi nasıl açıklanabilir yorumu size bırakıyorum. Fakat Aziz Peter’in hakkını yemeyelim; daha sonradan kızın “Tanrı Sevgisi” mükemmelleşince, sevgi dolu (!) bir baba olarak sıhhatini ona iade ettiğini de unutmadan söyleyelim. İkinci hikayemiz ise Aziz Bernard ile onun azizliğini yakmaya çalışan şeytan içinde geçen çaba ve bu uğurda harcanmış ulu bir ömür hakkında. Bu durum, günümüzde çok ikonik hale gelmiş bir cümlenin tezahürü güya: Benim vücudum, benim sonucum…
AZİZ BERNARD’IN SIKINTISI
“Aziz Bernard çabucak hemen aziz olmadan evvelden, küçük yaşlardayken, daima baş ağrılarından muzdaripdi. Bir gün acılarını, müzikleriyle dindirmek üzere genç bir bayan ziyaretine geldi; ancak sonlu oğlan onu odadan kovdu ve ilah onu bu davranışı için ödüllendirdi; baş ağrıları şip şak geçmişti.”
İşte bu olay yardımıyla gerçekliği tüm çıplaklığı ile görmeye başlayan sevgilimiz şu sonuca varmıştı. Bayanlardan uzak dur! Şeytan da kendine maksadını belirlemişti: Bernard ile bayanları bir ortaya getir. Bir ömür süren bu gayret boyunca, bir bayana uzun müddet bakan Bernard’ın kemikleri donuncaya kadar kendisini buzlu bir gölde tutup arınmasından, yatağına gizlice giren bayanlara hiç pas vermeden onların utanmasını sağlamaya giden birçok maceralar olmuştu. Hatta hiç utanmayıp, yatağa girmekte ısrar eden olursa da ‘hırsız var’ diye bağırarak bayanları kaçırmış, şeytana boyun eğmemeyi başarmıştır.
bayanı yılan, cinselliği de “şeytan işi” olarak görme sevdası nereye masraf, ne vakte kadar devam eder bilemem. Ben, şairlerin kelamlarından ilham almaya devam edeceğim, müsaadenizle…
“Aşk demişti hayatın bütün ustaları, aşk ile sevmek bir hoşluğu ve dövüşebilmek o hoşluk uğruna…”
Adnan Yücel
*Öğr. Gör. / Dokuz Eylül Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Kısmı