DERSİM- Şair Mehmet Çetin, 9 Kasım 2020’de İstanbul’da vefat etti ve Dersim’in Ovacık ilçesine bağlı Kurederşi mezrasında toprağa verildi.
Bu yıl birincisi düzenlenen “Mehmet Çetin Kültür ve Sanat Buluşması”na katılan dostları, evvel Kurederşi’de Mehmet Çetin’i ziyaret ettiler. Mezarı başında Mehmet’i andılar ve şiirlerini okudular.
İki gün süren buluşma aktifliğinin birincisi Ovacık’ta, Ovacık Belediye Lideri Mustafa Sarıgül’ün de iştirakiyle gerçekleşti. Dostları Çetin’in hayatlarıyla temasını, anılarını, niyetlerini ve düşlerini anlattılar, onu söz ettiğini düşündükleri şiirlerden örnekler okudular. Müzisyen dostları Mehmet Çetin’in şiirlerinden yapılan besteleri ve sevdiği türküleri seslendirdiler.
İkinci aktiflik Dersim’de yapıldı. Belediye Lideri Mehmet Fatih Maçoğlu, burada yaptığı konuşmada, “Politik duruşundan kaynaklı tabiatına, toprağına, buradaki kültüre olan düşkünlüğüydü Mehmet Çetin’i Mehmet Çetin yapan. Bizler onu küçük yaşımızdan beri tanıyorduk zira onun gayret ardıllarıydık” dedi.
‘RİTSOS’UN YOLDAŞLIĞIYLA’
Şair Lider Kızılkaya hem Sanat Hareketi tartışmalarının ortasında tıpkı vakitte Piya Kolektifi’nin bütün süreçlerinde yer almıştı. Dersim’de, Piya Kolektifi sürecinde Mehmet Çetin ve başka arkadaşlarıyla yapmaya çalıştıklarını şöyleki anlattı:
“Bir ‘şair’/’yazar’ olarak, egemenlik ve eşitsizlik üreten her türlü aktiflik ve düzenekten uzak durmaya çalıştım/çalıştık. yıllar evvel, 1990’lı yılların başında, ‘Sanat Hareketi’ ismi altında yaptığımız toplantılarda ‘Her türlü egemenlik, eşitsizlik ve sömürü bağlantısının meşruiyetini ret temelinde sanat yapılabilir mi?’ diye kendimize sormuş ve ‘Evet’ diyerek denemeye karar vermiştik. Bu doğrultuda kendimize sanatsal/yaşamsal bir yol oluşturmaya çalışmıştık. Evvel ‘Sanat Hareketi’, daha sonra ‘Piya Kolektifi’. Heyecanlı ve öğretici bir müddetçti. Yola, yoldaşlığa ve yoldaşlara minnettarım. Oluşturduğum lisan ve duruşta, bu süreçte edinip öğrendiklerimi değerli buluyorum.
Sanatın da dünyayı değiştirme, kimi vakit de koruma etme, yollarından biri olduğuna inandık, inanıyoruz.
Ritsos, sanatın emelinin ‘yeni yaratıcılar yaratmak’ olduğunu söylemişti. Yannis Ritsos’un ‘Kararmış Çömlek’ şiirinin her vakit paylaştığımız o kısmını burada da paylaşmanın beğenilen olacağını düşünüyorum.
“…
İşte bak, kardeşim, sonunda öğrendik konuşmayı
tatlı tatlı ve yalın konuşmayı.
Anlaşabiliyoruz şimdi-fazlası da gereksiz.
Ve yarın diyorum, daha da yalın olacağız
tüm yüreklerde, tüm dudaklarda tıpkı yükü edinen kelamları bulacağız
ismiyle anılacak her şey,
ve ötekiler gülümseyip ‘bu biçimde şiirleri
biz de yüzlerce yazabiliriz’ diyecekler.
Bizim de istediğimiz bu işte.
Zira müziğimiz insanlardan başka sivrilmek için değil, kardeşim,
İnsanları birleştirmek içindir müziğimiz.
…”
‘MESELE İHTİLAL OLMAKTIR’
Sanat Hareketi sürecindeki tartışmaları, Zazaca’nın Türkçenin bir lehçesi olduğu argümanından yola çıkarak anlatan sanatçı Burhan Özkan ise, konuşmasında şunları söylemiş oldu: “Bu toplumun büyük bir kısmını, yani bir arada yaşadığımız Türk ve Kürt toplumundan kelam etmiyorum, işin Türk tarafınca kelam ediyorum. Bunun Türkçenin bir lehçesi olduğunu tez etti ve inandırdı Türkiye’nin resmi ideolojisi. Milyonlarca kişi de inandı buna. İnsan tehlikeli bir varlıktır. Büyük bir potansiyel taşıyor ve müthiş şeyler yapabiliyor. Umutla kaygıyı, düzgünlükle berbatlığı, hakikat ile eğriyi tıpkı anda birebir güçle ortasında taşıyabiliyor. O yüzden dedik ki, sıkıntı ihtilal yapmak değil, ihtilal olmaktır. Zira lakin ve lakin ihtilal olmak, kendi kurduğumuz cümleyle, kendi ruhumuz ve kendi bütünlüğümüz içindeki ilişkiyi kurmanın tek yoludur. Yarına ertelenemeyecek bir gerçeğin peşinde koşmaktır ihtilal olmak. O gerçek her türlü egemenlik ve eşitsizlik münasebetinin meşruiyetinin reddetmeden bu hayatın ortasında keyifli, gerçek bir insan olunamayacağı gerçeğidir.”
‘MEHMET’İN ŞİİRİ BUNDAN daha sonra TARTIŞILACAK’
Aktifliğin uyumunda kıymetli emeği olan şair Namık Kuyumcu, Mehmet Çetin’in şiiri hakkında kısa bir kıymetlendirme yaptı ve şunları söylemiş oldu: “İnanıyorum ki Mehmet Çetin’in şiiri bundan daha sonra konuşulacak ve tartışılacak. İki üç lisan içinde gidip gelen bir arkadaşımızdı. 8 yaşından daha sonra öğrenmişti Türkçeyi ve kekeme olmuştu. Buralardan Adana’ya göçtüğünde Türkçe konuşamadığı için kekeme kaldı. ‘Kekemece’ kitabı da 40-50 yıllık hayatının hesaplaşmasıdır. Yani bu coğrafyadaki insanların lisanının üstündeki baskı ve zulmün, biroldukca alandaki baskı ve zulümle buluştuğu bir tarihin ortasından şiirle yapılan bir itirazdır Kekemece. Buralardan gelip Türkçeyi fazlaca düzgün kullanan bir şair olarak kendine ilişkin imge sözcükleri yaratmış bir şairdi. Düş gücüyle yaptı bunu ve düş gücünün lisanla ilgisi vardır. Bu bakımdan da yenilikçi ve devrimci bir insandı. Şiirlerinde Türkiye’de ve Türkçede biroldukça insanın bilmediği, farkına varamadığı, kavrayamadığı birincileri başlatmıştır. Türkçe şiirin kalıplarını zorlamış, lisanı paramparça etmiş ve yeni bir şiir lisanı yaratmıştır. Bu epey devrimci bir şeydir.”
Mehmet Çetin’in Zazaca yazdığı ‘Suredar’ kitabıyla ilgili, sezgilerim haricinde, bir fikrim yoktu. Varto’dan aktifliğe katılan Daimi Bingöl Mehmet Çetin’in Zazaca şiirleriyle ilgili bir sunum yaptı. Fakat sunumdan evvel, şahsi merakım niçiniyle Bingöl’e, Mehmet Çetin’in Zazaca yazdığı şiirlerin Zazaca şiir ortasındaki yerini sordum. Daimi Bingöl, “Mehmet’in şiiri Zazaca’da doruktadır” yanıtını verdi. Bu karşılık, Mehmet’in kardeşi ve dostu olarak elbette epey sevindirdi beni.
ORTAK HİS, ORTAK GAYRET
Piya Kitaplığı’nın logosu kunduzdu ve sonrasındasında Kunduz Düşleri isimli şiir dergisi/kitabı yayımlanmıştı. Şair Nesimi Aday için Piya Kolektifi’ne katıldığı birinci vakit içinder, “Genç Kunduz” deniliyordu bu niçinle. Genç Kunduz olmayı Akın Yanardağ’a devredeli hayli vakit olmuştu ve buluşmanın uyumundan sunuculuğuna kadar epey emek verdi etkinliklere. Anılarını anlattı ve Mehmet Çetin’in şiirlerini okudu.
Almanya’dan gelen Ali İstek Güler ise ayağının tozuyla ve elindekilerle yetinmek zorunda kalarak Mehmet Çetin’in fotoğraflarından bir stant hazırladı.
Hayal Hanoğlu program sundu, Ali İstek Özdemir çıkıp şiir okudu, Akın Yanardağ ütüne ne düştüyse yavaşça yaptı, Eyüp Hanoğlu her yerdeydi.
Heykeltıraş Sercihan Alioğlu, buluşmadan fazlaca evvel gelmişti Dersim’e ve Cemal Taş’ın da katkılarıyla Beyaz Dağ’da uygun bir taş bulmuştu Mehmet Çetin’in mezarı için. Herkes döndükten daha sonra Dersim’de kaldı ve tonlarca tartıdaki taşı, kadim dostu Mehmet Çetin için yontacaktı.
EMİRALİ YAĞAN BOŞLUKTAN KELAM ETTİ
Beyaz Dağ demişken… bir daha Mehmet Çetin’le mahpushaneyi de sürgünlüğü de yaşayan ve 1938 katliamını anlatan ‘Beyaz Dağ’da Bir Gün’ kitabını yazan Emirali Yağan’dan kelam etmeden geçmek olmaz. Mehmet Çetin’in cenazesine katılmak üzere Dersim’e gelen Yağan, bir müddetdir Fransa’da ve sıhhat sorunu yaşıyor. Bu yüzden buluşmaya fakat bir görüntü ile katılabildi.
Emirali Yağan, konuşmasının bir kısmında Mehmet Çetin’le arkadaşlık üzerine şunları söylemiş oldu: “Bu o denli bir arkadaşlık ki kendisini senelerla, kendisini hayatın bin bir haliyle derinleştiren, manalandıran fazlaca özel bir arkadaşlıktı. Birtakım beşerler dünyaya ikizleriyle gelirler. Bizim ikizimiz Mehmet Çetin’di. O çıkıp gittikten daha sonra ömrümüzde bir alabora olma, bir sarsılma durumu oldu. Biz çabucak hemen kendimize gelmiş değiliz. Mehmet Çetin’siz bir ömrü tanım edebilmiş değiliz ve sahiden şaşkınız. Lakin bunlar artık geride kalmalı ve biz Mehmet’i şiiriyle, hayattaki duruşuyla, ömrümüze kattıklarıyla, kolektif hayattaki üretkenliği ile, bir işi yaparken o işe ilgisi olan insanları dahil etme yeteneği ile, biz Mehmet’i son Kirmanç oluşuyla daima hatırlayacağız. Ben onunla bir büyük uçuruma, bir büyük boşluğa, bir büyük kratere düştüm.”
daha sonraKİ BULUŞMA NASIL OLACAK?
1.Dersim Mehmet Çetin Kültür ve Sanat Buluşması, sonlu takviyeleri saymazsak, Mehmet Çetin dostlarının kolektif emeği ile gerçekleşti. Birinci buluşmada, Mehmet Çetin’le anılar paylaşıldı, hayattaki duruşuna değinildi, şiirlerinden bestelenen müzikler söylendi ve şiirleri okundu. Buluşma, bir birinciydi ve bu haliyle doyurucuydu.
Buluşmanın 2’ncisi hangi şartlarda ve nasıl bir içerikle olacak? Bu soruların yanıtını vakit verecek olağan olarak. Birinci buluşmanın duygusal bir boşluğu doldurmaya yönelik bir içerik taşıdığını söyleyebilirim. Kolektif bir hayatı savunan Mehmet Çetin, tiyatrodan şiire, hikayeden müziğe geniş bir alanda üreten bir insandı. İkinci ve daha sonraki buluşmalar Mehmet Çetin’i bu taraflarıyla ele almalı ve tahminen sempozyum halinde düzenlenmeli. (DUVAR)
Bu yıl birincisi düzenlenen “Mehmet Çetin Kültür ve Sanat Buluşması”na katılan dostları, evvel Kurederşi’de Mehmet Çetin’i ziyaret ettiler. Mezarı başında Mehmet’i andılar ve şiirlerini okudular.
İki gün süren buluşma aktifliğinin birincisi Ovacık’ta, Ovacık Belediye Lideri Mustafa Sarıgül’ün de iştirakiyle gerçekleşti. Dostları Çetin’in hayatlarıyla temasını, anılarını, niyetlerini ve düşlerini anlattılar, onu söz ettiğini düşündükleri şiirlerden örnekler okudular. Müzisyen dostları Mehmet Çetin’in şiirlerinden yapılan besteleri ve sevdiği türküleri seslendirdiler.
İkinci aktiflik Dersim’de yapıldı. Belediye Lideri Mehmet Fatih Maçoğlu, burada yaptığı konuşmada, “Politik duruşundan kaynaklı tabiatına, toprağına, buradaki kültüre olan düşkünlüğüydü Mehmet Çetin’i Mehmet Çetin yapan. Bizler onu küçük yaşımızdan beri tanıyorduk zira onun gayret ardıllarıydık” dedi.
‘RİTSOS’UN YOLDAŞLIĞIYLA’
Şair Lider Kızılkaya hem Sanat Hareketi tartışmalarının ortasında tıpkı vakitte Piya Kolektifi’nin bütün süreçlerinde yer almıştı. Dersim’de, Piya Kolektifi sürecinde Mehmet Çetin ve başka arkadaşlarıyla yapmaya çalıştıklarını şöyleki anlattı:
“Bir ‘şair’/’yazar’ olarak, egemenlik ve eşitsizlik üreten her türlü aktiflik ve düzenekten uzak durmaya çalıştım/çalıştık. yıllar evvel, 1990’lı yılların başında, ‘Sanat Hareketi’ ismi altında yaptığımız toplantılarda ‘Her türlü egemenlik, eşitsizlik ve sömürü bağlantısının meşruiyetini ret temelinde sanat yapılabilir mi?’ diye kendimize sormuş ve ‘Evet’ diyerek denemeye karar vermiştik. Bu doğrultuda kendimize sanatsal/yaşamsal bir yol oluşturmaya çalışmıştık. Evvel ‘Sanat Hareketi’, daha sonra ‘Piya Kolektifi’. Heyecanlı ve öğretici bir müddetçti. Yola, yoldaşlığa ve yoldaşlara minnettarım. Oluşturduğum lisan ve duruşta, bu süreçte edinip öğrendiklerimi değerli buluyorum.
Sanatın da dünyayı değiştirme, kimi vakit de koruma etme, yollarından biri olduğuna inandık, inanıyoruz.
Ritsos, sanatın emelinin ‘yeni yaratıcılar yaratmak’ olduğunu söylemişti. Yannis Ritsos’un ‘Kararmış Çömlek’ şiirinin her vakit paylaştığımız o kısmını burada da paylaşmanın beğenilen olacağını düşünüyorum.
“…
İşte bak, kardeşim, sonunda öğrendik konuşmayı
tatlı tatlı ve yalın konuşmayı.
Anlaşabiliyoruz şimdi-fazlası da gereksiz.
Ve yarın diyorum, daha da yalın olacağız
tüm yüreklerde, tüm dudaklarda tıpkı yükü edinen kelamları bulacağız
ismiyle anılacak her şey,
ve ötekiler gülümseyip ‘bu biçimde şiirleri
biz de yüzlerce yazabiliriz’ diyecekler.
Bizim de istediğimiz bu işte.
Zira müziğimiz insanlardan başka sivrilmek için değil, kardeşim,
İnsanları birleştirmek içindir müziğimiz.
…”
‘MESELE İHTİLAL OLMAKTIR’
Sanat Hareketi sürecindeki tartışmaları, Zazaca’nın Türkçenin bir lehçesi olduğu argümanından yola çıkarak anlatan sanatçı Burhan Özkan ise, konuşmasında şunları söylemiş oldu: “Bu toplumun büyük bir kısmını, yani bir arada yaşadığımız Türk ve Kürt toplumundan kelam etmiyorum, işin Türk tarafınca kelam ediyorum. Bunun Türkçenin bir lehçesi olduğunu tez etti ve inandırdı Türkiye’nin resmi ideolojisi. Milyonlarca kişi de inandı buna. İnsan tehlikeli bir varlıktır. Büyük bir potansiyel taşıyor ve müthiş şeyler yapabiliyor. Umutla kaygıyı, düzgünlükle berbatlığı, hakikat ile eğriyi tıpkı anda birebir güçle ortasında taşıyabiliyor. O yüzden dedik ki, sıkıntı ihtilal yapmak değil, ihtilal olmaktır. Zira lakin ve lakin ihtilal olmak, kendi kurduğumuz cümleyle, kendi ruhumuz ve kendi bütünlüğümüz içindeki ilişkiyi kurmanın tek yoludur. Yarına ertelenemeyecek bir gerçeğin peşinde koşmaktır ihtilal olmak. O gerçek her türlü egemenlik ve eşitsizlik münasebetinin meşruiyetinin reddetmeden bu hayatın ortasında keyifli, gerçek bir insan olunamayacağı gerçeğidir.”
‘MEHMET’İN ŞİİRİ BUNDAN daha sonra TARTIŞILACAK’
Aktifliğin uyumunda kıymetli emeği olan şair Namık Kuyumcu, Mehmet Çetin’in şiiri hakkında kısa bir kıymetlendirme yaptı ve şunları söylemiş oldu: “İnanıyorum ki Mehmet Çetin’in şiiri bundan daha sonra konuşulacak ve tartışılacak. İki üç lisan içinde gidip gelen bir arkadaşımızdı. 8 yaşından daha sonra öğrenmişti Türkçeyi ve kekeme olmuştu. Buralardan Adana’ya göçtüğünde Türkçe konuşamadığı için kekeme kaldı. ‘Kekemece’ kitabı da 40-50 yıllık hayatının hesaplaşmasıdır. Yani bu coğrafyadaki insanların lisanının üstündeki baskı ve zulmün, biroldukca alandaki baskı ve zulümle buluştuğu bir tarihin ortasından şiirle yapılan bir itirazdır Kekemece. Buralardan gelip Türkçeyi fazlaca düzgün kullanan bir şair olarak kendine ilişkin imge sözcükleri yaratmış bir şairdi. Düş gücüyle yaptı bunu ve düş gücünün lisanla ilgisi vardır. Bu bakımdan da yenilikçi ve devrimci bir insandı. Şiirlerinde Türkiye’de ve Türkçede biroldukça insanın bilmediği, farkına varamadığı, kavrayamadığı birincileri başlatmıştır. Türkçe şiirin kalıplarını zorlamış, lisanı paramparça etmiş ve yeni bir şiir lisanı yaratmıştır. Bu epey devrimci bir şeydir.”
Mehmet Çetin’in Zazaca yazdığı ‘Suredar’ kitabıyla ilgili, sezgilerim haricinde, bir fikrim yoktu. Varto’dan aktifliğe katılan Daimi Bingöl Mehmet Çetin’in Zazaca şiirleriyle ilgili bir sunum yaptı. Fakat sunumdan evvel, şahsi merakım niçiniyle Bingöl’e, Mehmet Çetin’in Zazaca yazdığı şiirlerin Zazaca şiir ortasındaki yerini sordum. Daimi Bingöl, “Mehmet’in şiiri Zazaca’da doruktadır” yanıtını verdi. Bu karşılık, Mehmet’in kardeşi ve dostu olarak elbette epey sevindirdi beni.
ORTAK HİS, ORTAK GAYRET
Piya Kitaplığı’nın logosu kunduzdu ve sonrasındasında Kunduz Düşleri isimli şiir dergisi/kitabı yayımlanmıştı. Şair Nesimi Aday için Piya Kolektifi’ne katıldığı birinci vakit içinder, “Genç Kunduz” deniliyordu bu niçinle. Genç Kunduz olmayı Akın Yanardağ’a devredeli hayli vakit olmuştu ve buluşmanın uyumundan sunuculuğuna kadar epey emek verdi etkinliklere. Anılarını anlattı ve Mehmet Çetin’in şiirlerini okudu.
Almanya’dan gelen Ali İstek Güler ise ayağının tozuyla ve elindekilerle yetinmek zorunda kalarak Mehmet Çetin’in fotoğraflarından bir stant hazırladı.
Hayal Hanoğlu program sundu, Ali İstek Özdemir çıkıp şiir okudu, Akın Yanardağ ütüne ne düştüyse yavaşça yaptı, Eyüp Hanoğlu her yerdeydi.
Heykeltıraş Sercihan Alioğlu, buluşmadan fazlaca evvel gelmişti Dersim’e ve Cemal Taş’ın da katkılarıyla Beyaz Dağ’da uygun bir taş bulmuştu Mehmet Çetin’in mezarı için. Herkes döndükten daha sonra Dersim’de kaldı ve tonlarca tartıdaki taşı, kadim dostu Mehmet Çetin için yontacaktı.
EMİRALİ YAĞAN BOŞLUKTAN KELAM ETTİ
Beyaz Dağ demişken… bir daha Mehmet Çetin’le mahpushaneyi de sürgünlüğü de yaşayan ve 1938 katliamını anlatan ‘Beyaz Dağ’da Bir Gün’ kitabını yazan Emirali Yağan’dan kelam etmeden geçmek olmaz. Mehmet Çetin’in cenazesine katılmak üzere Dersim’e gelen Yağan, bir müddetdir Fransa’da ve sıhhat sorunu yaşıyor. Bu yüzden buluşmaya fakat bir görüntü ile katılabildi.
Emirali Yağan, konuşmasının bir kısmında Mehmet Çetin’le arkadaşlık üzerine şunları söylemiş oldu: “Bu o denli bir arkadaşlık ki kendisini senelerla, kendisini hayatın bin bir haliyle derinleştiren, manalandıran fazlaca özel bir arkadaşlıktı. Birtakım beşerler dünyaya ikizleriyle gelirler. Bizim ikizimiz Mehmet Çetin’di. O çıkıp gittikten daha sonra ömrümüzde bir alabora olma, bir sarsılma durumu oldu. Biz çabucak hemen kendimize gelmiş değiliz. Mehmet Çetin’siz bir ömrü tanım edebilmiş değiliz ve sahiden şaşkınız. Lakin bunlar artık geride kalmalı ve biz Mehmet’i şiiriyle, hayattaki duruşuyla, ömrümüze kattıklarıyla, kolektif hayattaki üretkenliği ile, bir işi yaparken o işe ilgisi olan insanları dahil etme yeteneği ile, biz Mehmet’i son Kirmanç oluşuyla daima hatırlayacağız. Ben onunla bir büyük uçuruma, bir büyük boşluğa, bir büyük kratere düştüm.”
daha sonraKİ BULUŞMA NASIL OLACAK?
1.Dersim Mehmet Çetin Kültür ve Sanat Buluşması, sonlu takviyeleri saymazsak, Mehmet Çetin dostlarının kolektif emeği ile gerçekleşti. Birinci buluşmada, Mehmet Çetin’le anılar paylaşıldı, hayattaki duruşuna değinildi, şiirlerinden bestelenen müzikler söylendi ve şiirleri okundu. Buluşma, bir birinciydi ve bu haliyle doyurucuydu.
Buluşmanın 2’ncisi hangi şartlarda ve nasıl bir içerikle olacak? Bu soruların yanıtını vakit verecek olağan olarak. Birinci buluşmanın duygusal bir boşluğu doldurmaya yönelik bir içerik taşıdığını söyleyebilirim. Kolektif bir hayatı savunan Mehmet Çetin, tiyatrodan şiire, hikayeden müziğe geniş bir alanda üreten bir insandı. İkinci ve daha sonraki buluşmalar Mehmet Çetin’i bu taraflarıyla ele almalı ve tahminen sempozyum halinde düzenlenmeli. (DUVAR)