Doç. Dr. Çiler Çilingiroğlu*
“Aşk, sende olmayan bir şeyi onu talep etmeyen birine vermektir” demiş Lacan, eksikliğini bitimsizce yamamaya çalışan insanın derin boşluğuna atfen. Freud için ise aşk, Eros’la simgeleştirilen temel bir dürtüdür. Aşk dürtüsü; yapan, ilgi duyan, arzulayan, eyleyen, dünyaya açılan istencimizdir. Dilek objesini buldu mu sözün tam manasıyla kendinden geçendir. Aşk, hepimize öteki bir şeyler çağrıştırır fakat birçok vakit şuna eminizdir: Aşk, beşere dair coşkulu bir varoluş formudur; beraberinde ebedi ve ezelidir. Aşk, neredeyse tarihin üstünde, vakitsiz bir olgudur. İstisnasız herkes Eros’un sihirli oklarına maruz kalmış, kalıyor ve kalacaktır. Aşkın hazzını, erotizmini, yani bugün bizim tabir ettiğimiz haliyle cinselliği deneyimlemek biyolojimizin ve kültürümüzün şayet olmazsa olmaz tabanıdır. Hayat dediğimiz şey bir gezegen olsaydı, aşk ve cinsellik onun sönmemiş çekirdeği olurdu; her fırsatta yüzeye çıkmak için dayanılmaz bir güçle çabalayan.
Pekala, aşk denince gözünüzde birinci ne canlanıyor?
İddia etmeye çalışabilir miyim? Bir bayan ve bir erkek. Birbirlerine sonsuza kadar bağlı, sadakat ortasında, şefkatle birbirinin üzerine titreyen, şehvetle sevişen ve aşklarını korumak için her türlü fedakârlığı göze alan bir çift. Aşkları o kadar büyük ki ömürlerini birleştiriyor bu bireyler. Evleniyorlar. Aşklarının meyvesi çocuklar oluyor daha sonra. Memnun son.
Aşk deyince gözümüzün önüne bu ve buna gibisi şeyler gelmesi fazlaca olağan. Olağan zira bize öğretilen aşk, aşağı üst bu biçimde bir şey. Zira aşk, cinsellik, seks, evlilik üzere olguların hiç biri tarih yahut kültürler üstü değil.
CİNSELLİK VE MÜLKİYET ALAKASI NE VAKİT BAŞLADI?
Romantik aşk, örneğin, çağdaş vaktin bir öğretisi. Çekirdek aile, kentsoylu kitlelere dayalı kapitalist nizamın yerleşmesiyle ortaya çıkan bir hayat formu. Cinselliğin bir bayan ve bir erkek içinde yaşanmasının ‘normal’ olarak onaylanması ve kutsanması Orta Çağ Avrupa’sının mal ve mülkiyeti denetim almaya çalışan feodal sisteminin bir eseri. zati bugün bizim aşk ve cinselliğe dair içselleştirdiğimiz ve sorgulamayı bile aklımızın ucundan geçirmediğimiz birfazlaca nosyon, Orta Çağ ve daha sonrası Batı külçeşidinin ideolojik, kültürel ve ekonomik gelişimiyle, yani feodal dünya tasavvurundan kapitalizme geçişle bağlı.
SÜMER’DEN AŞK ŞİİRLERİ
olağan olarak, bunlar şu manaya gelmiyor: Orta Çağ öncesinde aşk diye bir şey yoktu… Aşk, karşı konulmaz bir dilek objesi olduğu vakitten beri vardı. Sözgelimi, M.Ö. 4000’lerden itibaren cinsel bahisli tasvirlere rastladığımız Mezopotamya’ya göz atalım. Günümüzde Irak’ın güneyinde kalan Sümer bölgesinde M.Ö. 2100’lerden itibaren aşk şiirlerinin izini sürebiliyoruz. Cinsel birleşmeyle ilgili tabuların olmadığı Sümer toplumunda, cinsellik temaları taşıyan silindir mühürler ve tabletler günümüze kadar ulaşmış. Birden fazla dini ritüellere, hükümdara ve kutsal evliliklere gönderme yapan bu şiirler ortasında ağır cinsel isteklere ve apaçık seks fantezilerine ait dizelere rastlıyoruz. O denli ki romantik ilgiyi ve evliliği kutsamaya yatkın günümüz muhafazakâr toplumları bu şiirleri feci müstehcen bulabilir. örneğin bir yerde kral Šusin cariyesine şu biçimde sesleniyor:
“Benim….içki verenim, onun birası fazlaca tatlı,
Birebir birası üzere vajinası da tatlı, birası tatlı,
Tıpkı ağzı üzere, vajinası da tatlı, onun birası tatlı,
Onun küçük birası, onun birası tatlı.”
Günümüzden yaklaşık 4000-3000 yıl önceye aiteski Mezopotamya’dan pişmiş toprak plaka üzerinde cinsel birleşme sahnesi.
Eski Mezopotamya sanatında cinsel birleşme sırasında bayanın kamışla bir çömlekten bira içmesi yahut partnerlerden birinin müzik
aleti çalması sık rastlanan betimlemeler içinde. Bayanlar genelde davul çalarken, erkekler lavta çalar.
Müzik aletlerinin prosedürleri ise cinsel organlara açık göndermeler içermekte.
Daha bitmedi. Sümer’de aşk ve cinsellik, yalnızca evli bayan ve erkek içinde gerçekleşen bir şey değildi. Tasvirlerde hem vajinal birebir vakitte anal birleşmeye rastlanır. Dahası, iki bayan yahut iki erkek içinde geçen cinsel birleşmeler de Eski Mezopotamya sanatının ve edebiyatının konusu olmuştur. Yani eşcinsel beraberlikler, tıpkı antik Yunan ve Roma’da olduğu üzere, eski Yakın Doğu’da da tabu ve yasak değildi. Ayrıyeten fahişelerle yapılan seks de pişmiş toprak kabartma plakalarda yahut silindir mühürlerde karşımıza çıkar ki bunların bir kısmında tapınak imgesi de kendine yer bulur. Yani eski Mezopotamya’da iktisadın kalbi olan tapınaklar fahişeliğin icrasında karşımıza çıkan yerler içindedır. Bugünkü bedel ve normlarımıza ne aksi, o denli değil mi?
TARİH ÖNCESİNDE CİNSEL İLGİ TASVİRİ niye YOK?
Daha erken toplumlarda aşk ve cinselliğe ait ayrıntılarımız ise bir çok kısıtlı. Her ne kadar tarih öncesi devirlerde gerek bayan gerekse erkek cinsel organları epey kezler karşımıza çıksa da bunların içerdiği sembolik mana ve toplumsal fonksiyon biz arkeologlar için hâlâ tartışmalı.
Ur’da (Irak) bulunmuş Er Hanedanlar
Dönemi’ne (MÖ 2700’ler) ilişkin silindir
mühür üstündeki cinsel birleşme sahnesi.
Bu tasvirdeki bayan ‘kezertum’ olarak bilinir.
Özel bir saç modeliyle betimlenen ‘kezertum’
bayanları; fahişe, müzisyen ve eğlendirici
misyonlara sahip, olasılıkla tapınağa
ekonomik girdi sağlayan bireyler olarak tanımlanır.
Direkt cinsel birleşmeyi gösteren betimler Anadolu ve Ege’de tarih öncesinde yok kararında. Cinsel organın temsili ise fazlaca yaygın. Neolitik devrin başlarından itibaren bayan ve erkek cinsel organının temsiline rastlıyoruz. Penisin, fallik, yani ereksiyon halindeki görünümleri eril varlığa atfedilen güç, kudret, erk ve rahmet üzere manalar kazanmış olabilir. Yalnızca insan vücudunda değil, hayvan tasvirlerinde de sertleşmiş biçimde gösterilen penis imgesi, Neolitik devirde fazlaca yaygındır. Günümüzden yaklaşık 11 bin yıl evvel inşa edilen Göbekli Tepe’nin dikilitaşlı yapıları bu tasvirlerin sayıca en epeyce bulunduğu yerlerden biridir örneğin.
Emsal biçimde göğüslerini elleriyle tutan bayan imgesi ve üçgen halinde sembolleştirilmiş olan vulva da dişil varlığa atfedilen üretkenlik, anaçlık, güç, rahmet ve doğurganlık üzere kavramlara işaret edebilir. Başta Çatalhöyük ve Hacılar olmak üzere, Anadolu’daki çabucak her Neolitik devir hafriyatında bu tipten heykelcikler ve tasvirler keşfedilmiştir. Fakat bir daha de temkinli olmak gerek. Bu tasvirlerin aşkı simgelediğini söylemek çok güç. Güya cinsel organların sanatsal temsilleri, üretim ve bir daha üretimin toplumsal normlar çerçevesinde organize edildiği daha geniş bir kavramlar dizisi ortasında kendine yer bulmaktadır.
TABU MUYDU?
Aşk ve cinselliğin tasvir edilmemesi tahminen prehistorik toplumlarda bu bahsin mahremiyet alanında, tabu olarak kalması gerektiğini gösterir. Tahminen aşkın ve cinsel birleşmenin alenen gösterilmesinin makûs baht getirdiğine inanılıyordu. Onun yerine bizim bugün manasını çözemediğimiz sembollerle tabir ediliyordu. Sanırım bunu hiç bir vakit bilemeyeceğiz.
Tahminen de tıpkı aşkın olduğu üzere, bu bilginin de gizemini sürdürmesinde hiç bir sorun yoktur. Hatta ismi konmamış, bilgi alanımıza girmemiş olması daha âlâ.Erich Fromm’un şiirinden esinlenerek söylersek, “aşk, her neyse odur”. Tarih öncesinin mahremiyetini korumuş, gizemli Anadolulu âşıklarının önünde hürmetle eğilsek kâfi bence.
Ur’da bulunmuş Er Hanedanlar Dönemi’ne (MÖ 2700)
ilişkin silindir mühür üzerinde cinsel birleşme
sahnesinin tapınak binasının üzerinde
resmedildiğini görürüz. Arkeologlara bakılırsa,
Eski Mezopotamya’da fahişelik
ve müzisyenlik bakılırsavlerine sahip
bayanlarla tapınak iktisadının işleyişi
içinde kuvvetli bağlar vardır.
*Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Kısmı, Protohistorya ve Ön Asya Arkeolojisi Anabilim Kolu.
“Aşk, sende olmayan bir şeyi onu talep etmeyen birine vermektir” demiş Lacan, eksikliğini bitimsizce yamamaya çalışan insanın derin boşluğuna atfen. Freud için ise aşk, Eros’la simgeleştirilen temel bir dürtüdür. Aşk dürtüsü; yapan, ilgi duyan, arzulayan, eyleyen, dünyaya açılan istencimizdir. Dilek objesini buldu mu sözün tam manasıyla kendinden geçendir. Aşk, hepimize öteki bir şeyler çağrıştırır fakat birçok vakit şuna eminizdir: Aşk, beşere dair coşkulu bir varoluş formudur; beraberinde ebedi ve ezelidir. Aşk, neredeyse tarihin üstünde, vakitsiz bir olgudur. İstisnasız herkes Eros’un sihirli oklarına maruz kalmış, kalıyor ve kalacaktır. Aşkın hazzını, erotizmini, yani bugün bizim tabir ettiğimiz haliyle cinselliği deneyimlemek biyolojimizin ve kültürümüzün şayet olmazsa olmaz tabanıdır. Hayat dediğimiz şey bir gezegen olsaydı, aşk ve cinsellik onun sönmemiş çekirdeği olurdu; her fırsatta yüzeye çıkmak için dayanılmaz bir güçle çabalayan.
Pekala, aşk denince gözünüzde birinci ne canlanıyor?
İddia etmeye çalışabilir miyim? Bir bayan ve bir erkek. Birbirlerine sonsuza kadar bağlı, sadakat ortasında, şefkatle birbirinin üzerine titreyen, şehvetle sevişen ve aşklarını korumak için her türlü fedakârlığı göze alan bir çift. Aşkları o kadar büyük ki ömürlerini birleştiriyor bu bireyler. Evleniyorlar. Aşklarının meyvesi çocuklar oluyor daha sonra. Memnun son.
Aşk deyince gözümüzün önüne bu ve buna gibisi şeyler gelmesi fazlaca olağan. Olağan zira bize öğretilen aşk, aşağı üst bu biçimde bir şey. Zira aşk, cinsellik, seks, evlilik üzere olguların hiç biri tarih yahut kültürler üstü değil.
CİNSELLİK VE MÜLKİYET ALAKASI NE VAKİT BAŞLADI?
Romantik aşk, örneğin, çağdaş vaktin bir öğretisi. Çekirdek aile, kentsoylu kitlelere dayalı kapitalist nizamın yerleşmesiyle ortaya çıkan bir hayat formu. Cinselliğin bir bayan ve bir erkek içinde yaşanmasının ‘normal’ olarak onaylanması ve kutsanması Orta Çağ Avrupa’sının mal ve mülkiyeti denetim almaya çalışan feodal sisteminin bir eseri. zati bugün bizim aşk ve cinselliğe dair içselleştirdiğimiz ve sorgulamayı bile aklımızın ucundan geçirmediğimiz birfazlaca nosyon, Orta Çağ ve daha sonrası Batı külçeşidinin ideolojik, kültürel ve ekonomik gelişimiyle, yani feodal dünya tasavvurundan kapitalizme geçişle bağlı.
SÜMER’DEN AŞK ŞİİRLERİ
olağan olarak, bunlar şu manaya gelmiyor: Orta Çağ öncesinde aşk diye bir şey yoktu… Aşk, karşı konulmaz bir dilek objesi olduğu vakitten beri vardı. Sözgelimi, M.Ö. 4000’lerden itibaren cinsel bahisli tasvirlere rastladığımız Mezopotamya’ya göz atalım. Günümüzde Irak’ın güneyinde kalan Sümer bölgesinde M.Ö. 2100’lerden itibaren aşk şiirlerinin izini sürebiliyoruz. Cinsel birleşmeyle ilgili tabuların olmadığı Sümer toplumunda, cinsellik temaları taşıyan silindir mühürler ve tabletler günümüze kadar ulaşmış. Birden fazla dini ritüellere, hükümdara ve kutsal evliliklere gönderme yapan bu şiirler ortasında ağır cinsel isteklere ve apaçık seks fantezilerine ait dizelere rastlıyoruz. O denli ki romantik ilgiyi ve evliliği kutsamaya yatkın günümüz muhafazakâr toplumları bu şiirleri feci müstehcen bulabilir. örneğin bir yerde kral Šusin cariyesine şu biçimde sesleniyor:
“Benim….içki verenim, onun birası fazlaca tatlı,
Birebir birası üzere vajinası da tatlı, birası tatlı,
Tıpkı ağzı üzere, vajinası da tatlı, onun birası tatlı,
Onun küçük birası, onun birası tatlı.”
Günümüzden yaklaşık 4000-3000 yıl önceye aiteski Mezopotamya’dan pişmiş toprak plaka üzerinde cinsel birleşme sahnesi.
Eski Mezopotamya sanatında cinsel birleşme sırasında bayanın kamışla bir çömlekten bira içmesi yahut partnerlerden birinin müzik
aleti çalması sık rastlanan betimlemeler içinde. Bayanlar genelde davul çalarken, erkekler lavta çalar.
Müzik aletlerinin prosedürleri ise cinsel organlara açık göndermeler içermekte.
Daha bitmedi. Sümer’de aşk ve cinsellik, yalnızca evli bayan ve erkek içinde gerçekleşen bir şey değildi. Tasvirlerde hem vajinal birebir vakitte anal birleşmeye rastlanır. Dahası, iki bayan yahut iki erkek içinde geçen cinsel birleşmeler de Eski Mezopotamya sanatının ve edebiyatının konusu olmuştur. Yani eşcinsel beraberlikler, tıpkı antik Yunan ve Roma’da olduğu üzere, eski Yakın Doğu’da da tabu ve yasak değildi. Ayrıyeten fahişelerle yapılan seks de pişmiş toprak kabartma plakalarda yahut silindir mühürlerde karşımıza çıkar ki bunların bir kısmında tapınak imgesi de kendine yer bulur. Yani eski Mezopotamya’da iktisadın kalbi olan tapınaklar fahişeliğin icrasında karşımıza çıkan yerler içindedır. Bugünkü bedel ve normlarımıza ne aksi, o denli değil mi?
TARİH ÖNCESİNDE CİNSEL İLGİ TASVİRİ niye YOK?
Daha erken toplumlarda aşk ve cinselliğe ait ayrıntılarımız ise bir çok kısıtlı. Her ne kadar tarih öncesi devirlerde gerek bayan gerekse erkek cinsel organları epey kezler karşımıza çıksa da bunların içerdiği sembolik mana ve toplumsal fonksiyon biz arkeologlar için hâlâ tartışmalı.
Ur’da (Irak) bulunmuş Er Hanedanlar
Dönemi’ne (MÖ 2700’ler) ilişkin silindir
mühür üstündeki cinsel birleşme sahnesi.
Bu tasvirdeki bayan ‘kezertum’ olarak bilinir.
Özel bir saç modeliyle betimlenen ‘kezertum’
bayanları; fahişe, müzisyen ve eğlendirici
misyonlara sahip, olasılıkla tapınağa
ekonomik girdi sağlayan bireyler olarak tanımlanır.
Direkt cinsel birleşmeyi gösteren betimler Anadolu ve Ege’de tarih öncesinde yok kararında. Cinsel organın temsili ise fazlaca yaygın. Neolitik devrin başlarından itibaren bayan ve erkek cinsel organının temsiline rastlıyoruz. Penisin, fallik, yani ereksiyon halindeki görünümleri eril varlığa atfedilen güç, kudret, erk ve rahmet üzere manalar kazanmış olabilir. Yalnızca insan vücudunda değil, hayvan tasvirlerinde de sertleşmiş biçimde gösterilen penis imgesi, Neolitik devirde fazlaca yaygındır. Günümüzden yaklaşık 11 bin yıl evvel inşa edilen Göbekli Tepe’nin dikilitaşlı yapıları bu tasvirlerin sayıca en epeyce bulunduğu yerlerden biridir örneğin.
Emsal biçimde göğüslerini elleriyle tutan bayan imgesi ve üçgen halinde sembolleştirilmiş olan vulva da dişil varlığa atfedilen üretkenlik, anaçlık, güç, rahmet ve doğurganlık üzere kavramlara işaret edebilir. Başta Çatalhöyük ve Hacılar olmak üzere, Anadolu’daki çabucak her Neolitik devir hafriyatında bu tipten heykelcikler ve tasvirler keşfedilmiştir. Fakat bir daha de temkinli olmak gerek. Bu tasvirlerin aşkı simgelediğini söylemek çok güç. Güya cinsel organların sanatsal temsilleri, üretim ve bir daha üretimin toplumsal normlar çerçevesinde organize edildiği daha geniş bir kavramlar dizisi ortasında kendine yer bulmaktadır.
TABU MUYDU?
Aşk ve cinselliğin tasvir edilmemesi tahminen prehistorik toplumlarda bu bahsin mahremiyet alanında, tabu olarak kalması gerektiğini gösterir. Tahminen aşkın ve cinsel birleşmenin alenen gösterilmesinin makûs baht getirdiğine inanılıyordu. Onun yerine bizim bugün manasını çözemediğimiz sembollerle tabir ediliyordu. Sanırım bunu hiç bir vakit bilemeyeceğiz.
Tahminen de tıpkı aşkın olduğu üzere, bu bilginin de gizemini sürdürmesinde hiç bir sorun yoktur. Hatta ismi konmamış, bilgi alanımıza girmemiş olması daha âlâ.Erich Fromm’un şiirinden esinlenerek söylersek, “aşk, her neyse odur”. Tarih öncesinin mahremiyetini korumuş, gizemli Anadolulu âşıklarının önünde hürmetle eğilsek kâfi bence.
Ur’da bulunmuş Er Hanedanlar Dönemi’ne (MÖ 2700)
ilişkin silindir mühür üzerinde cinsel birleşme
sahnesinin tapınak binasının üzerinde
resmedildiğini görürüz. Arkeologlara bakılırsa,
Eski Mezopotamya’da fahişelik
ve müzisyenlik bakılırsavlerine sahip
bayanlarla tapınak iktisadının işleyişi
içinde kuvvetli bağlar vardır.
*Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Kısmı, Protohistorya ve Ön Asya Arkeolojisi Anabilim Kolu.