Avlunun girişinde genç bir adam siyah taşlı toprağı eliyordu. Manzara şaşırtan değildi zira kimi sinemalardan hafızamıza kazınmıştır arkeologların çalışma şartları. Ve niçinse daima çadırlarda uyuduklarını kabul etmişizdir.
“Ne yapıyorsun?” diye sordum. Aslında öylesine, muhabbete giriş olsun diye sorulmuş bir soruydu bu. Genç adam bu soruyla her gün karşılaşıyor olmalıydı, çok sakin, “Mezar toprağı eliyorum” dedi. O, hem benim sorduğum soruya tıpkı vakitte yaptığı işe alışıktı. Nihayetinde arkeoloji okuyordu ve bu yıl Diyarbakır’da bulunsn Ergani Çayönü’ndeki hafriyat çalışmasına katılmıştı. Lakin ben, alelade bir soruya verilen bu biçimde bir karşılıkla her gün karşılaşmıyordum. Şaşırmış ve mezar sözünden dolayı ürkmüştüm biraz lakin bir daha de güzel toparlandım. Orada fazla oyalanmadan, “Kolay gelsin” diyerek avluya geçtim.
BİR AŞKIN EVİ
Ev ve avlu dediğime bakmayın, aslından birkaç yapının ortasındaki alana avlu diyorum. Yapılar, kullanılan materyalden mimariye kadar bölgedeki konutlara benzemiyor. Oysa konut, dünyaca itibarlı mimarlık mükafatları sahibi Nail Çakırhan tarafınca 1970-1972 senelerında tasarlanıp yapılmış. ‘Nail Çakırhan ve Diyarbakır’ın Ergani ilçesini bir ortaya getiren nedir?’ diye sorulursa, sanırım “Aşk” diye karşılık vermek mümkün.
Çayönü’nde hafriyatlar, 1964 yılında Halet Çambel ile Robert J. Braidwood ve eşi Linda S. Braidwood başkanlığında başlatıldı. Nail Çakırhan da Halet Çambel ile evli. Hapishaneler, çalışma şartları üzere zarurî ayrılıklar Çambel ile Çakırhan’ın aşklarının önüne geçmemiş; ölünceye kadar bir arada olan ikilinin aşkına daha sonradan kitap olarak yayımlanan mektuplar şahittir.
İşte, Çakırhan’ı Ergani’ye getirten ve burada bir konut tasarlatıp yaptıran bu aşk olmalı. Öbür niçinler de olabilir şüphesiz lakin aşk, her öyküyü güzelleştirdiği üzere, bu konutun kıssasını de güzelleştiriyor.
niçinse arkeologların o tarihte çadırlarda kaldıklarını kestirim etmek istiyorum. Ayrıyeten bu kestirimi destekleyen gereçler konutun bir kısmında koruma ediliyor. Kentten uzak ve etrafı ağaçlarla çevrili olduğu için evvel “özerk bölge” dediğim mesken için, artık bir aşkın meskeni demeyi tercih ediyorum.
Çayönü’ndeki bu yıl yapılan hafriyatlarda sandık tipi 3 mezar bulundu.
ULU AĞACIN GÖLGESİNDE
Ulu bir ağacın sergin gölgesinde oturuyorduk. Mevsim sonbahara dönmüş olsa da sıcak hava ve Diyarbakır güneşi kararını sürdürüyordu hâlâ.
Etrafımızda dolanan küçük bir köpek, kediler ve çocuklardan öbür kimse yoktu. Bir bayan öğrenci biraz ötede oturuyordu, güzel geldiniz dedikten daha sonra işine dönmüştü. Tahminen mezardan çıkan bir objeyi inceliyordu. Bu yüzden ne iş yaptığını sormaya yürek edemedim. Yemekleri hazırlayan bir bayan ortada görünüyor, daha sonra kayboluyordu.
Karşılıklı oturduğumuz Prof. Dr. Aslı Erim Özdoğan ile ortamızda uzun bir masa vardı. Masanın üzeri tertemiz mavi bir muşambayla kapatılmıştı.
Geçmiş çağlarla ilgili ve daha fazlaca, hayli emek verdiği Çayönü arkeolojik kazısıyla ilgili bilgiler veriyordu hafriyat lideri Özdoğan. Geçmiş çağlar, çoğumuz üzere benim de birinci dereceden ilgi alanım değildi. bir daha de merakla dinliyordum Özdoğan’ı. İnsanlığın nereden nereye geldiğini bir bilenden dinliyordum. İtiraf etmeliyim ki o konuştukça bilgisi karşısında duyduğum hayranlık da büyüyordu.
MACERAPEREST BABA
Özdoğan’ın bu meskendeki macerası ise 1970’li senelerda Çayönü hafriyat çalışmasına katılmasıyla başlıyor. “Macera” diyorum zira arkeolojik hafriyatlar uzaktan büyülü ve keyifli görünüyor olabilir lakin insanın maceraperest bir ruha sahip olmasını da gerektiriyor güya. Lakin temel olarak beşere katkı sağlama hissiyatı öncelikli olmalı. Bu ruh ve istek, Halet Çambel’de vardı ve bana o denli geliyor ki Özdoğan’da yaşamaya devam ediyor.
Özdoğan, 1978 yılında öğrenciyken katılıyor Çayönü’ndeki kazılara. Ortada bölgenin öbür vilayetlerindeki kazılara da katılıyor. Dedesi vali, babası mimar İstanbullu bir bayanın köylerde çalışması hiç kolay olmamalı. bu biçimde düşünüyorum ancak Özdoğan hiç oralı değil. Çalıştığı yerlerdeki insanların lisanını, külçeşidini, yaşama şartlarını yadırgamamış. Bu şartlara ahenk sağlama mahareti de babasından geliyor olmalı. Askerlikten terhis olduktan 2 ay daha sonra konuta dönen ve olağan olarak herkesi endişelendiren babasıyla çıktığı seyahatlerden kelam ederken, hayli küçük yaşlarda diğer yaşama biçimleriyle karşılaştığını anlatıyor Özdoğan. Konutta titizdir babası fakat çıktıkları seyahatlerde yemeklere konan sinekleri elleriyle kovup yemeğine devam eden bir insandır. Bu tanıklık, Özdoğan’ın arkeolojik hafriyatlar için gittiği yerlere ahenk sağlamasına katkıda bulunmuş.
Prof. Dr. Aslı Erim Özdoğan
SANDIK TİPİ MEZARLAR
Özdoğan başkanlığında yürütülen Çayönü arkeolojik hafriyatında geçtiğimiz günlerde sandık tipi diye tanım edilen 3 yeni mezar bulundu. Özdoğan’la buluşmamızın öne sürülen sebebi de buydu.
Özdoğan, geçen yıl da sandık tipi bir mezar bulduklarını hatırlatarak, bu yıl buldukları mezarların geçen yıl bulduklarının yakınında olduğunu belirtti. Bu mezarlar, periyodun ritüellerine ışık tutacak. Mezarların bozulmadan bulunmasının antropolojik açıdan değerli olduğuna dikkat çeken Özdoğan ve “Dışarıdan hayli fazla müdahale olmadığı için DNA tahlili yapma imkanı verecek” dedi.
Bu yıl iki farklı vakit dilimine yönelik çalışma yürüttüklerini söyleyen Özdoğan, bunların çanak çömlekli neolitik ve Birinci Tunç Çağı olduğunu belirtti. Geçen yıl yapılan çalışmalarda milattan evvel 3 bininci senelera ilişkin olan bir yapı ve eklentilerini tespit ettiklerini anlatan Özdoğan, “Bu yapının kuzey devamını bu sene araştırdık” dedi.
Çayönü’nde bulunan mezarlar
ÇAYÖNÜ niye KIYMETLİ?
Çayönü hafriyatlarının ehemmiyeti biroldukça kaynaktan bulunabilir şüphesiz. Özdoğan, Pir Sait İsyanı ile bir arada bölgenin her türlü araştırmaya kapatıldığına, birinci memleketler arası ve disiplinler ortası çalışmanın Çayönü kazılarıyla başladığına dikkat çekti.
Özdoğan, Çayönü’nü değerli yapan temel sebebin ise MÖ 9300-6300 yılları içindeki 3 bin yıllık vakit dilimine işaret ettiğini belirtti. Köyden günümüz kentine hakikat evrilecek gelişimin birinci basamakları olan yerleşik avcı-toplayıcı bir nizamdan tarım ve besiciliğe geçiş ve küçükbaş hayvancılığı sergiliyor. Üstelik yarı göçebeliğe geri dönme sürecini detaylarıyla ve kesintisiz anlatıyor. Bakır personelliği, hasır ve keten dokumacılığı, sepetçilik, dericilik ve obsidyen alet üretimi üzere üretim araçları kendi doğal akışında burada geliştirilmiş. Bunlar insanlık tarihi için değerli sayılan “ilkler” içinde yer alıyor. Araştırmaların devam ettiğini belirten Özdoğan, Çayönü’nün Kuzey Mezopotamya Neolitik devrini aydınlatacak bir yerleşim alanı pozisyonunda olduğunu vurguladı.
ÇAYÖNÜ KAZIEVİ’NDEKİ MALZEMELER
Öğrenciler hafriyat yerindeydi, oraya gidecektik. Lakin Özdoğan, “Önce meskeni gezelim” dedi. Konutu gezdik. Konutta neler yoktu ki. İngilizce romanlar, ta Amerika’dan getirilmiş dev sandıklar, o tarihten kalmış sırt çantaları, hafriyatta kullanılan aletler, tahtadan yapılmış enteresan bir çamaşır kurutma aleti… Hepsi korunmuş, nizamlı bir şeklide sergileniyorlar.
Bütün bunları gördükten daha sonra, Özdoğan’la bunların halka açık bir yerde sergilenmesi üzerine konuşuyoruz. Bütün bu materyallerin insanlık tarihine ışık tutmaya çalışan bilim insanlarının emeğini, merakını, azmini gösterdiğine inanıyorum. Kelam konusu stant niyeti Çayönü kadar değerli değildir fakat arkeologların 1960’lı senelerda hangi şartlarda ve aletlerle çalıştıklarını göstermesi açısından dikkat alımlı olacak.
Halet Çambel’in odası da korunmuş. Çambel’in yatağı, daktilosu, barfiks, kum torbası ve günlük hayatta kullandığı öteki kimi aletler koruma edilmiş.
Kazıevi
ÇAYÖNÜ’NDE KEŞFEDİLECEK DAHA ÇOK ŞEY VAR
Kazı alanına vardığımızda Aslı Erim Özdoğan’ın öğrencileri paydos için toparlanıyordu. Paydos için saat erken üzere geldi bana. Fakat tek bir ağacın bulunmadığı hafriyat alanında güneş tam dorukta ve yakıcıydı. Özdoğan, öğrencilerin öğlen yemeğinden daha sonra Kazıevi’nde çalışmaya devam edeceklerini söylemiş oldu.
daha sonra titizlikle kazılmış alanı gezdik. Yeni bulunan mezarları, zelzeleyle yıkıldığı tespit edilen yapıları, meskenleri gezdik. Yerleşik hayata atılan birinci adımları hissettik. Sarsıntı ve sel felaketlerine karşın burada kalmakta ısrar etmiş, tarımı, bakırı, hayvanları evcilleştirmeyi burada keşfetmiş beşerler. Mısır tarlalarının içinde kalmış genişçe arazinin ortasındaki yapılara bu niyetle bakınca, hayret duygusu yapışıyor insanın yakasına.
Bu yıl yapılan kazıların sonuna yaklaştığımızı söyleyen Özdoğan, Çayönü’nde keşfedilecek daha birfazlaca şey olduğuna da dikkat çekti.
.
“Ne yapıyorsun?” diye sordum. Aslında öylesine, muhabbete giriş olsun diye sorulmuş bir soruydu bu. Genç adam bu soruyla her gün karşılaşıyor olmalıydı, çok sakin, “Mezar toprağı eliyorum” dedi. O, hem benim sorduğum soruya tıpkı vakitte yaptığı işe alışıktı. Nihayetinde arkeoloji okuyordu ve bu yıl Diyarbakır’da bulunsn Ergani Çayönü’ndeki hafriyat çalışmasına katılmıştı. Lakin ben, alelade bir soruya verilen bu biçimde bir karşılıkla her gün karşılaşmıyordum. Şaşırmış ve mezar sözünden dolayı ürkmüştüm biraz lakin bir daha de güzel toparlandım. Orada fazla oyalanmadan, “Kolay gelsin” diyerek avluya geçtim.
BİR AŞKIN EVİ
Ev ve avlu dediğime bakmayın, aslından birkaç yapının ortasındaki alana avlu diyorum. Yapılar, kullanılan materyalden mimariye kadar bölgedeki konutlara benzemiyor. Oysa konut, dünyaca itibarlı mimarlık mükafatları sahibi Nail Çakırhan tarafınca 1970-1972 senelerında tasarlanıp yapılmış. ‘Nail Çakırhan ve Diyarbakır’ın Ergani ilçesini bir ortaya getiren nedir?’ diye sorulursa, sanırım “Aşk” diye karşılık vermek mümkün.
Çayönü’nde hafriyatlar, 1964 yılında Halet Çambel ile Robert J. Braidwood ve eşi Linda S. Braidwood başkanlığında başlatıldı. Nail Çakırhan da Halet Çambel ile evli. Hapishaneler, çalışma şartları üzere zarurî ayrılıklar Çambel ile Çakırhan’ın aşklarının önüne geçmemiş; ölünceye kadar bir arada olan ikilinin aşkına daha sonradan kitap olarak yayımlanan mektuplar şahittir.
İşte, Çakırhan’ı Ergani’ye getirten ve burada bir konut tasarlatıp yaptıran bu aşk olmalı. Öbür niçinler de olabilir şüphesiz lakin aşk, her öyküyü güzelleştirdiği üzere, bu konutun kıssasını de güzelleştiriyor.
niçinse arkeologların o tarihte çadırlarda kaldıklarını kestirim etmek istiyorum. Ayrıyeten bu kestirimi destekleyen gereçler konutun bir kısmında koruma ediliyor. Kentten uzak ve etrafı ağaçlarla çevrili olduğu için evvel “özerk bölge” dediğim mesken için, artık bir aşkın meskeni demeyi tercih ediyorum.
Çayönü’ndeki bu yıl yapılan hafriyatlarda sandık tipi 3 mezar bulundu.
ULU AĞACIN GÖLGESİNDE
Ulu bir ağacın sergin gölgesinde oturuyorduk. Mevsim sonbahara dönmüş olsa da sıcak hava ve Diyarbakır güneşi kararını sürdürüyordu hâlâ.
Etrafımızda dolanan küçük bir köpek, kediler ve çocuklardan öbür kimse yoktu. Bir bayan öğrenci biraz ötede oturuyordu, güzel geldiniz dedikten daha sonra işine dönmüştü. Tahminen mezardan çıkan bir objeyi inceliyordu. Bu yüzden ne iş yaptığını sormaya yürek edemedim. Yemekleri hazırlayan bir bayan ortada görünüyor, daha sonra kayboluyordu.
Karşılıklı oturduğumuz Prof. Dr. Aslı Erim Özdoğan ile ortamızda uzun bir masa vardı. Masanın üzeri tertemiz mavi bir muşambayla kapatılmıştı.
Geçmiş çağlarla ilgili ve daha fazlaca, hayli emek verdiği Çayönü arkeolojik kazısıyla ilgili bilgiler veriyordu hafriyat lideri Özdoğan. Geçmiş çağlar, çoğumuz üzere benim de birinci dereceden ilgi alanım değildi. bir daha de merakla dinliyordum Özdoğan’ı. İnsanlığın nereden nereye geldiğini bir bilenden dinliyordum. İtiraf etmeliyim ki o konuştukça bilgisi karşısında duyduğum hayranlık da büyüyordu.
MACERAPEREST BABA
Özdoğan’ın bu meskendeki macerası ise 1970’li senelerda Çayönü hafriyat çalışmasına katılmasıyla başlıyor. “Macera” diyorum zira arkeolojik hafriyatlar uzaktan büyülü ve keyifli görünüyor olabilir lakin insanın maceraperest bir ruha sahip olmasını da gerektiriyor güya. Lakin temel olarak beşere katkı sağlama hissiyatı öncelikli olmalı. Bu ruh ve istek, Halet Çambel’de vardı ve bana o denli geliyor ki Özdoğan’da yaşamaya devam ediyor.
Özdoğan, 1978 yılında öğrenciyken katılıyor Çayönü’ndeki kazılara. Ortada bölgenin öbür vilayetlerindeki kazılara da katılıyor. Dedesi vali, babası mimar İstanbullu bir bayanın köylerde çalışması hiç kolay olmamalı. bu biçimde düşünüyorum ancak Özdoğan hiç oralı değil. Çalıştığı yerlerdeki insanların lisanını, külçeşidini, yaşama şartlarını yadırgamamış. Bu şartlara ahenk sağlama mahareti de babasından geliyor olmalı. Askerlikten terhis olduktan 2 ay daha sonra konuta dönen ve olağan olarak herkesi endişelendiren babasıyla çıktığı seyahatlerden kelam ederken, hayli küçük yaşlarda diğer yaşama biçimleriyle karşılaştığını anlatıyor Özdoğan. Konutta titizdir babası fakat çıktıkları seyahatlerde yemeklere konan sinekleri elleriyle kovup yemeğine devam eden bir insandır. Bu tanıklık, Özdoğan’ın arkeolojik hafriyatlar için gittiği yerlere ahenk sağlamasına katkıda bulunmuş.
Prof. Dr. Aslı Erim Özdoğan
SANDIK TİPİ MEZARLAR
Özdoğan başkanlığında yürütülen Çayönü arkeolojik hafriyatında geçtiğimiz günlerde sandık tipi diye tanım edilen 3 yeni mezar bulundu. Özdoğan’la buluşmamızın öne sürülen sebebi de buydu.
Özdoğan, geçen yıl da sandık tipi bir mezar bulduklarını hatırlatarak, bu yıl buldukları mezarların geçen yıl bulduklarının yakınında olduğunu belirtti. Bu mezarlar, periyodun ritüellerine ışık tutacak. Mezarların bozulmadan bulunmasının antropolojik açıdan değerli olduğuna dikkat çeken Özdoğan ve “Dışarıdan hayli fazla müdahale olmadığı için DNA tahlili yapma imkanı verecek” dedi.
Bu yıl iki farklı vakit dilimine yönelik çalışma yürüttüklerini söyleyen Özdoğan, bunların çanak çömlekli neolitik ve Birinci Tunç Çağı olduğunu belirtti. Geçen yıl yapılan çalışmalarda milattan evvel 3 bininci senelera ilişkin olan bir yapı ve eklentilerini tespit ettiklerini anlatan Özdoğan, “Bu yapının kuzey devamını bu sene araştırdık” dedi.
Çayönü’nde bulunan mezarlar
ÇAYÖNÜ niye KIYMETLİ?
Çayönü hafriyatlarının ehemmiyeti biroldukça kaynaktan bulunabilir şüphesiz. Özdoğan, Pir Sait İsyanı ile bir arada bölgenin her türlü araştırmaya kapatıldığına, birinci memleketler arası ve disiplinler ortası çalışmanın Çayönü kazılarıyla başladığına dikkat çekti.
Özdoğan, Çayönü’nü değerli yapan temel sebebin ise MÖ 9300-6300 yılları içindeki 3 bin yıllık vakit dilimine işaret ettiğini belirtti. Köyden günümüz kentine hakikat evrilecek gelişimin birinci basamakları olan yerleşik avcı-toplayıcı bir nizamdan tarım ve besiciliğe geçiş ve küçükbaş hayvancılığı sergiliyor. Üstelik yarı göçebeliğe geri dönme sürecini detaylarıyla ve kesintisiz anlatıyor. Bakır personelliği, hasır ve keten dokumacılığı, sepetçilik, dericilik ve obsidyen alet üretimi üzere üretim araçları kendi doğal akışında burada geliştirilmiş. Bunlar insanlık tarihi için değerli sayılan “ilkler” içinde yer alıyor. Araştırmaların devam ettiğini belirten Özdoğan, Çayönü’nün Kuzey Mezopotamya Neolitik devrini aydınlatacak bir yerleşim alanı pozisyonunda olduğunu vurguladı.
ÇAYÖNÜ KAZIEVİ’NDEKİ MALZEMELER
Öğrenciler hafriyat yerindeydi, oraya gidecektik. Lakin Özdoğan, “Önce meskeni gezelim” dedi. Konutu gezdik. Konutta neler yoktu ki. İngilizce romanlar, ta Amerika’dan getirilmiş dev sandıklar, o tarihten kalmış sırt çantaları, hafriyatta kullanılan aletler, tahtadan yapılmış enteresan bir çamaşır kurutma aleti… Hepsi korunmuş, nizamlı bir şeklide sergileniyorlar.
Bütün bunları gördükten daha sonra, Özdoğan’la bunların halka açık bir yerde sergilenmesi üzerine konuşuyoruz. Bütün bu materyallerin insanlık tarihine ışık tutmaya çalışan bilim insanlarının emeğini, merakını, azmini gösterdiğine inanıyorum. Kelam konusu stant niyeti Çayönü kadar değerli değildir fakat arkeologların 1960’lı senelerda hangi şartlarda ve aletlerle çalıştıklarını göstermesi açısından dikkat alımlı olacak.
Halet Çambel’in odası da korunmuş. Çambel’in yatağı, daktilosu, barfiks, kum torbası ve günlük hayatta kullandığı öteki kimi aletler koruma edilmiş.
Kazıevi
ÇAYÖNÜ’NDE KEŞFEDİLECEK DAHA ÇOK ŞEY VAR
Kazı alanına vardığımızda Aslı Erim Özdoğan’ın öğrencileri paydos için toparlanıyordu. Paydos için saat erken üzere geldi bana. Fakat tek bir ağacın bulunmadığı hafriyat alanında güneş tam dorukta ve yakıcıydı. Özdoğan, öğrencilerin öğlen yemeğinden daha sonra Kazıevi’nde çalışmaya devam edeceklerini söylemiş oldu.
daha sonra titizlikle kazılmış alanı gezdik. Yeni bulunan mezarları, zelzeleyle yıkıldığı tespit edilen yapıları, meskenleri gezdik. Yerleşik hayata atılan birinci adımları hissettik. Sarsıntı ve sel felaketlerine karşın burada kalmakta ısrar etmiş, tarımı, bakırı, hayvanları evcilleştirmeyi burada keşfetmiş beşerler. Mısır tarlalarının içinde kalmış genişçe arazinin ortasındaki yapılara bu niyetle bakınca, hayret duygusu yapışıyor insanın yakasına.
Bu yıl yapılan kazıların sonuna yaklaştığımızı söyleyen Özdoğan, Çayönü’nde keşfedilecek daha birfazlaca şey olduğuna da dikkat çekti.
.