Fatih Tan
Rojavalı ressam Bahram Hajou, sanat tarihinde iz bırakmış Otto Dix, Paul Klee, Agust Macke, Joseph Beuys, Anslem Kiefer, Gerhard Richter ve Sigmar Polke üzere sanatkarların mezun olduğu ünlü “Kunstakademie Düsseldorf”da (Düsseldorf Hoş Sanatlar Akademisi) okudu. Akabinde “Kunstakademie Münster”de Profesör Norbert Tadeusz’un öğrencisi olarak yüksek lisansını tamamladı. Gelsenkirchen’de kapsamlı bir okul olan Gesamtschule Ückendorf’ta kısa bir süre öğretmenlik yaptıktan daha sonra, 90’ların başında öğretmenliği bırakıp Almanya’daki atölyesinde bağımsız çalışmaya başladı. New York’ta da bir stüdyosu bulunan ve fotoğraflarının bir kısmını orada üreten Hajou, genel olarak tuval üzerine akrilik, yağlı boya ve karışık teknik çalışmaktadır.
Manzara, portre ve tartı olarak figüratif çalışan Hajou, hem kendi ontolojisinin tıpkı vakitte sanat atmosferinin belirli bir periyodunun tesiriyle, fotoğraflarını ekspresyonist bir çizgide yapmaktadır. Modernizmin kökünü oluşturan akımlardan biri olan ekspresyonizm, gerek pentür gerek bilişsel his gerek otomatizm gerek dinamizm gerekse de renk, çizgi, düzlem ve kütlenin bir aradalığı, duyguya ve içsel söze maddi bir gerçeklik verme uğraşıdır. Akımın bu bahisteki arayışları bir terslikten fazla, vakit içinde salt boya ve fotoğraf algısı olmakla kalmayıp temsilden kopan teorik bir uzama kadar uzanır. Hajou’nun ekspresyonist usulü, bana nazaran yüzeyle bütünleşen bedensel bir somutluğun, heybetli ve kriminal bir soyutlamasıdır.
Bahram Hajou, kağıt,70×50 cm, 2017. (solda), Bahram Hajou, tuval, 140×120, 2020. (sağda).
Hajou’nun fotoğrafları üzerine fazlaca sayıda makale yazılmıştır. Memleketler arası alanda bilinen ve tanınan Hajou, vaktimizin en büyük figüratif ressamlarından biri olarak kabul edilir. 1983 yılında “Museum of Bochum” da birinci solo standını gerçekleştirdikten daha sonra, (New York, İstanbul, Londra, Sidney, Amman, Stockholm, Doha, Krakov, Puebla, Kahire, Pekin, Viyana, Bratislava, Riyad, Floransa, Antwerp, Graz, Budapeşte, Lazkiye, Kroatien vs.) dünyanın biroldukça değerli sanat lokasyonunda solo stantlar açtı ve karma stantlara katıldı. Hajou’nun yapıtları, bugüne kadar -aralarında Salon d’Automne’un da bulunduğu- yüzden çok yerde sergilenmiştir. Yapıtları, Ar-Rayyan-Katar’daki Mathaf of Çağdaş Arka Museum, Almanya’daki ArtHall Oldenburg, Almanya’daki Deutsche Bank, al-Bahreyn’deki Sheikh Rashed Al Khalifa, ABD’deki Albert O’hayon dâhil olmak üzere memleketler arası biroldukca özel ve kamu koleksiyonlarında bulunmaktadır. 2012 yılından beri “Museum of Qatar” da beş geniş formatlı tablosu bulunan sanatçı, 2014 yılında da, Fransa’da Château Musée Grimaldi tarafınca Henry Matisse Ödülü’ne layık görüldü.
Hajou’nun fotoğrafları, refleksiyona dayalı bir içsel nihilist karışıklığın, dışarıdaki dünya ile ruhsal boyutunun dışavurumudur ve figürlerin oranları bir iletişimsizliğin maddi tezahürüdür. Kompozisyonları, objelerin ve olmayan-yerin birbirine sıkıştığı bir bağlantılar yumağı üzeredir. Fotoğrafları, her ne kadar yer mefhumundan mahrum üzere gözükse de, aslında olmayan-mekânın [yerin] bir mekânsallığıdır. Figürleri patolojik bir hastalığı değil, uzamsal bir noksanlığı taşıyan sözleriyle bir “olmama” halini tasvir eder. Althusser’in 1964 yılında 32. Venedik Bienali’ne katılan Leonardo Cremonini’nin açtığı stant ötürüsıyla ele aldığı metnin bir yerinde şöyleki bir cümle geçer: “Cremonini’nin ‘insanın’ yalnızca gerçekliğini, yani kişiselliğine ve özgürlüğüne varıncaya kadar, insanın varlığını meydana getiren o ‘soyut’ alakaları resmetmesi, resmedilmiş her yapıtın yalnızca görülmek ve yaşayan, ‘somut’ beşerler tarafınca, görülmek üzere resmedildiğini de bilmesindendir.” (1)
Bahram Hajou, tuval, 150×200 cm, 2017.
Bana nazaran bu durum Hajou için, aykırısı bir istikamette geçerlidir. Kendi yersiz-yurtsuzluğunu oluşturan somut parametreleri soyutlayarak, insanları da [izleyici de] bu soyut düzleme dahil edip, tıpkı vakitte yapıtlarını göstermektedir. Yani kendi mekânsızlığını tuvaldeki objelerden nesne olarak tuvale yanlışsız ilerletir ve fotoğraf, olmayan-mekânın ortasında algıladığı şeyden olan yerin kavrayışına geçiş yapar. bu biçimdece bu durum, ressam tarafınca kasıtlı olarak belirlenmiş tesirlerin çarpışık bir hissi olarak vuku bulur. Bu fotoğraflar görülmek için değil, ”var olmak” için ancak güya orada var olduklarının “bilinmemesi” için yapılmışlardır. Figürlerin üzerinden şerit halinde geçen piktüral oluşumlar ya da bariz konturlar, resme derinlik ve kontrast oranını vermenin yanında, figürü soyutlamanın en açık halidir. Kontur, bir bakıma vücudun yerini soyut bir biçimde alır. Büsbütün nihilist bir otomatizmle rastgele kullanılan bu konturlar, resme yerin uzamını verir. Bu soyutlama, biçimci bir soyutlama değil, objeye (tuvale) yapılan kriminal bir soyutlamadır. Soyutun özelliklerini, somutun fenomenal işaretleri üzerinden bir daha somuta karşı görmenin, algılamanın ve duyumsamanın izlerini oluşturan büyülü imgeler olarak kullanmaktadır. Figürün çıplaklığını konturun varlığıyla ilişkilendirerek, çıplaklığın imgesini ortadan kaldırmaktadır. Bahram Hajou için boyalı yüzeye yansıyan gözün rehberliğindeki niyet, hakikaten de figürün etrafında -onu bir yere yerleştirerek- döner. Figürün etrafı görünür olur. ötürüsıyla, olmayan-mekân ortasındaki figür, bir yer temsiline zaten bağlanır. bu biçimdece, yerin toplumsal ve siyasal dönüşümünü ortaya koymuş olur.
Bahram Hajou’nun figürleri, vücudun tabiatında bulunan hoşluk ve sevgi, kaygı ve yalnızlık, bağışlama ve anlayış, tasa ve sinsilik, özgürlük ve bağımlılık kıssalarını barındırır. Vücut, büsbütün yanındaki başka vücuda yabancıdır. Hatta yanında duran başka bir vücudu fark etmemektedir bile. Temasın olmadığı vücutlar ortası bu iletişimsizlik hali, hiyerarşik olanı bakışa, jestlere ve duruşa derinlikli bir halde yansıtır. Çünkü vücut yahut yer, tasvir yahut olay, hiç bir vakit büsbütün ne bu ana aittir ne de tümden bu andan uzak ve kodsuz varolur. Hajou’nun fotoğrafları, Bataille’ın figür ve taban, kendi ve öteki içindeki temel ayrımın kaybolması niçiniyle temel formun eridiği bir durum olarak tanımladığı “informe” olana [şekilsiz olana] gerçek ilerlemez, tersine onun fotoğrafları, form üzerinden izleyicinin bakış açısından güya sahnelenecek bir olayı yahut onu içerecek bir bir daha sunum çerçevesinin aksiyonu varmış üzere görülür. Fakat bu aksiyoner durum, daima olarak umursanmaz ve bıkkın bir atalet histerisi üzerinden gelişir. Deleuze’ün dediği üzere, “Resim histeridir ya da histeriyi olduğu şeyden döndürmüştür; zira fotoğraf mevcudiyeti direkt, görülsün diye verir.” (2) Hajou, histerisini klasik fotoğraf temsilinden ve onu biçimsel kompozisyonundan kopararak, kendi portresi üzerinden bir tesadüfle figürlerin yüzüne işler. Dizili biçimde birbirine benzeyen bu figürler (portreler), bir bütünün kesimlerine ayrılmış çağın duyarsız ve bağlantısız istikametine işarettir. Hajou fotoğraflarında, çağın nihilist entropisini kendi donuk yüz sözü üzerinden dayanılmaz yansıtır.
ötürüsıyla Hajou hakkında bugün ne söylersek söyleyelim, bana göre her vakit yetersiz kalacaktır lakin bir daha son olarak şunu diyebiliriz ki, (bırakın Kürtlerin sanat tarihli yerini tanımlamaya yahut anlamlandırmaya!) yakın devir [modern sanat] fotoğraf tarihinde fazlaca değerli bir yeri olan –daha doğrusu o yeri edinmiş olan- ve milletlerarası ölçekte kabul nazarann başarılı ve saygın bir ressamdır.
Notlar:
1. Sanat Üzerine Yazıları, Louis Althusser, s.134, Çev. Alp Tümertekin – Zühre İlkegelen, İthaki Yayınları
2. Francis Bacon (Duyumsamanın Mantığı), Gilles Deleuze, s.55, Çev. Can Batukan – Ece Erbay, Norgunk Yayınları
Rojavalı ressam Bahram Hajou, sanat tarihinde iz bırakmış Otto Dix, Paul Klee, Agust Macke, Joseph Beuys, Anslem Kiefer, Gerhard Richter ve Sigmar Polke üzere sanatkarların mezun olduğu ünlü “Kunstakademie Düsseldorf”da (Düsseldorf Hoş Sanatlar Akademisi) okudu. Akabinde “Kunstakademie Münster”de Profesör Norbert Tadeusz’un öğrencisi olarak yüksek lisansını tamamladı. Gelsenkirchen’de kapsamlı bir okul olan Gesamtschule Ückendorf’ta kısa bir süre öğretmenlik yaptıktan daha sonra, 90’ların başında öğretmenliği bırakıp Almanya’daki atölyesinde bağımsız çalışmaya başladı. New York’ta da bir stüdyosu bulunan ve fotoğraflarının bir kısmını orada üreten Hajou, genel olarak tuval üzerine akrilik, yağlı boya ve karışık teknik çalışmaktadır.
Manzara, portre ve tartı olarak figüratif çalışan Hajou, hem kendi ontolojisinin tıpkı vakitte sanat atmosferinin belirli bir periyodunun tesiriyle, fotoğraflarını ekspresyonist bir çizgide yapmaktadır. Modernizmin kökünü oluşturan akımlardan biri olan ekspresyonizm, gerek pentür gerek bilişsel his gerek otomatizm gerek dinamizm gerekse de renk, çizgi, düzlem ve kütlenin bir aradalığı, duyguya ve içsel söze maddi bir gerçeklik verme uğraşıdır. Akımın bu bahisteki arayışları bir terslikten fazla, vakit içinde salt boya ve fotoğraf algısı olmakla kalmayıp temsilden kopan teorik bir uzama kadar uzanır. Hajou’nun ekspresyonist usulü, bana nazaran yüzeyle bütünleşen bedensel bir somutluğun, heybetli ve kriminal bir soyutlamasıdır.
Bahram Hajou, kağıt,70×50 cm, 2017. (solda), Bahram Hajou, tuval, 140×120, 2020. (sağda).
Hajou’nun fotoğrafları üzerine fazlaca sayıda makale yazılmıştır. Memleketler arası alanda bilinen ve tanınan Hajou, vaktimizin en büyük figüratif ressamlarından biri olarak kabul edilir. 1983 yılında “Museum of Bochum” da birinci solo standını gerçekleştirdikten daha sonra, (New York, İstanbul, Londra, Sidney, Amman, Stockholm, Doha, Krakov, Puebla, Kahire, Pekin, Viyana, Bratislava, Riyad, Floransa, Antwerp, Graz, Budapeşte, Lazkiye, Kroatien vs.) dünyanın biroldukça değerli sanat lokasyonunda solo stantlar açtı ve karma stantlara katıldı. Hajou’nun yapıtları, bugüne kadar -aralarında Salon d’Automne’un da bulunduğu- yüzden çok yerde sergilenmiştir. Yapıtları, Ar-Rayyan-Katar’daki Mathaf of Çağdaş Arka Museum, Almanya’daki ArtHall Oldenburg, Almanya’daki Deutsche Bank, al-Bahreyn’deki Sheikh Rashed Al Khalifa, ABD’deki Albert O’hayon dâhil olmak üzere memleketler arası biroldukca özel ve kamu koleksiyonlarında bulunmaktadır. 2012 yılından beri “Museum of Qatar” da beş geniş formatlı tablosu bulunan sanatçı, 2014 yılında da, Fransa’da Château Musée Grimaldi tarafınca Henry Matisse Ödülü’ne layık görüldü.
Hajou’nun fotoğrafları, refleksiyona dayalı bir içsel nihilist karışıklığın, dışarıdaki dünya ile ruhsal boyutunun dışavurumudur ve figürlerin oranları bir iletişimsizliğin maddi tezahürüdür. Kompozisyonları, objelerin ve olmayan-yerin birbirine sıkıştığı bir bağlantılar yumağı üzeredir. Fotoğrafları, her ne kadar yer mefhumundan mahrum üzere gözükse de, aslında olmayan-mekânın [yerin] bir mekânsallığıdır. Figürleri patolojik bir hastalığı değil, uzamsal bir noksanlığı taşıyan sözleriyle bir “olmama” halini tasvir eder. Althusser’in 1964 yılında 32. Venedik Bienali’ne katılan Leonardo Cremonini’nin açtığı stant ötürüsıyla ele aldığı metnin bir yerinde şöyleki bir cümle geçer: “Cremonini’nin ‘insanın’ yalnızca gerçekliğini, yani kişiselliğine ve özgürlüğüne varıncaya kadar, insanın varlığını meydana getiren o ‘soyut’ alakaları resmetmesi, resmedilmiş her yapıtın yalnızca görülmek ve yaşayan, ‘somut’ beşerler tarafınca, görülmek üzere resmedildiğini de bilmesindendir.” (1)
Bahram Hajou, tuval, 150×200 cm, 2017.
Bana nazaran bu durum Hajou için, aykırısı bir istikamette geçerlidir. Kendi yersiz-yurtsuzluğunu oluşturan somut parametreleri soyutlayarak, insanları da [izleyici de] bu soyut düzleme dahil edip, tıpkı vakitte yapıtlarını göstermektedir. Yani kendi mekânsızlığını tuvaldeki objelerden nesne olarak tuvale yanlışsız ilerletir ve fotoğraf, olmayan-mekânın ortasında algıladığı şeyden olan yerin kavrayışına geçiş yapar. bu biçimdece bu durum, ressam tarafınca kasıtlı olarak belirlenmiş tesirlerin çarpışık bir hissi olarak vuku bulur. Bu fotoğraflar görülmek için değil, ”var olmak” için ancak güya orada var olduklarının “bilinmemesi” için yapılmışlardır. Figürlerin üzerinden şerit halinde geçen piktüral oluşumlar ya da bariz konturlar, resme derinlik ve kontrast oranını vermenin yanında, figürü soyutlamanın en açık halidir. Kontur, bir bakıma vücudun yerini soyut bir biçimde alır. Büsbütün nihilist bir otomatizmle rastgele kullanılan bu konturlar, resme yerin uzamını verir. Bu soyutlama, biçimci bir soyutlama değil, objeye (tuvale) yapılan kriminal bir soyutlamadır. Soyutun özelliklerini, somutun fenomenal işaretleri üzerinden bir daha somuta karşı görmenin, algılamanın ve duyumsamanın izlerini oluşturan büyülü imgeler olarak kullanmaktadır. Figürün çıplaklığını konturun varlığıyla ilişkilendirerek, çıplaklığın imgesini ortadan kaldırmaktadır. Bahram Hajou için boyalı yüzeye yansıyan gözün rehberliğindeki niyet, hakikaten de figürün etrafında -onu bir yere yerleştirerek- döner. Figürün etrafı görünür olur. ötürüsıyla, olmayan-mekân ortasındaki figür, bir yer temsiline zaten bağlanır. bu biçimdece, yerin toplumsal ve siyasal dönüşümünü ortaya koymuş olur.
Bahram Hajou’nun figürleri, vücudun tabiatında bulunan hoşluk ve sevgi, kaygı ve yalnızlık, bağışlama ve anlayış, tasa ve sinsilik, özgürlük ve bağımlılık kıssalarını barındırır. Vücut, büsbütün yanındaki başka vücuda yabancıdır. Hatta yanında duran başka bir vücudu fark etmemektedir bile. Temasın olmadığı vücutlar ortası bu iletişimsizlik hali, hiyerarşik olanı bakışa, jestlere ve duruşa derinlikli bir halde yansıtır. Çünkü vücut yahut yer, tasvir yahut olay, hiç bir vakit büsbütün ne bu ana aittir ne de tümden bu andan uzak ve kodsuz varolur. Hajou’nun fotoğrafları, Bataille’ın figür ve taban, kendi ve öteki içindeki temel ayrımın kaybolması niçiniyle temel formun eridiği bir durum olarak tanımladığı “informe” olana [şekilsiz olana] gerçek ilerlemez, tersine onun fotoğrafları, form üzerinden izleyicinin bakış açısından güya sahnelenecek bir olayı yahut onu içerecek bir bir daha sunum çerçevesinin aksiyonu varmış üzere görülür. Fakat bu aksiyoner durum, daima olarak umursanmaz ve bıkkın bir atalet histerisi üzerinden gelişir. Deleuze’ün dediği üzere, “Resim histeridir ya da histeriyi olduğu şeyden döndürmüştür; zira fotoğraf mevcudiyeti direkt, görülsün diye verir.” (2) Hajou, histerisini klasik fotoğraf temsilinden ve onu biçimsel kompozisyonundan kopararak, kendi portresi üzerinden bir tesadüfle figürlerin yüzüne işler. Dizili biçimde birbirine benzeyen bu figürler (portreler), bir bütünün kesimlerine ayrılmış çağın duyarsız ve bağlantısız istikametine işarettir. Hajou fotoğraflarında, çağın nihilist entropisini kendi donuk yüz sözü üzerinden dayanılmaz yansıtır.
ötürüsıyla Hajou hakkında bugün ne söylersek söyleyelim, bana göre her vakit yetersiz kalacaktır lakin bir daha son olarak şunu diyebiliriz ki, (bırakın Kürtlerin sanat tarihli yerini tanımlamaya yahut anlamlandırmaya!) yakın devir [modern sanat] fotoğraf tarihinde fazlaca değerli bir yeri olan –daha doğrusu o yeri edinmiş olan- ve milletlerarası ölçekte kabul nazarann başarılı ve saygın bir ressamdır.
Notlar:
1. Sanat Üzerine Yazıları, Louis Althusser, s.134, Çev. Alp Tümertekin – Zühre İlkegelen, İthaki Yayınları
2. Francis Bacon (Duyumsamanın Mantığı), Gilles Deleuze, s.55, Çev. Can Batukan – Ece Erbay, Norgunk Yayınları