Özgür His Sakin
İsmini Bergama’dan alan “Parşömen”, ustalık evrakını almış genç bir hanımın ellerinde bir daha üretilerek geleceğe taşınıyor. Nesrin Ermiş Pavlis, Latince “Charta Pergamena”dan (Bergama Kağıdı) türeyerek bütün lisanlara yerleşen parşömenin anavatanı Bergama’da antik periyodun biçimleri ve aletleriyle parşömen yapıyor.
Pavlis, kısa müddet evvel Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafınca ‘Geleneksel Parşömen Yapımı’ icra kolu ile ‘Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcısı’ olarak kaydedildi. Pavlis’e el veren isim ise Anadolu’nun son karatabak ve parşömen ustası olarak bilinen 90 yaşındaki Bergamalı İsmail Araç. İsmail Usta ise UNESCO’nun “Somut Olmayan Kültürel Miras” mukavelesine nazaran artık bir “Yaşayan İnsan Hazinesi”. 90 yaşındaki usta, bu unvanı Ocak ayında Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde düzenlenecek merasimle alacak.
Nesrin Ermiş Pavlis
PARŞÖMEN USTASI İSMAİL ARAÇ’TAN USTALIK EVRAKINI ALDI
Nesrin Ermiş Pavlis, Bergama’da doğup büyümüş genç bir zanaatkar. Pavlis’in parşömene duyduğu ilgi yaklaşık 10 yıl önceye dayanıyor. Bergama Belediyesi UNESCO Dünya Mirası Ünitesi’nde çalışırken, bölgenin tarihi ve kültürel envanterine yönelik çalışmalar yapan Pavlis, parşömen üzerine çalışan Demet Sağlam Tokbay ile bir arada klâsik parşömen üretimini canlandırmaya karar veriyor. İki genç bayanın yolu, son karatabak ve parşömen ustası olarak tanınan İsmail Araç ile kesişiyor. Pavlis ve Akbay’ın İsmail ustayı ikna etmeleri birkaç yıl alsa da sonunda yanında çırak olmayı başarıyorlar.
Kıssanın devamını Pavlis’ten dinliyoruz:
“Demet’in o devir Bergama’da Mavi Dükkan isimli bir yeri vardı ve burada parşömen üzerine çalışıyordu. Lakin işin gerçek mutfağını görmek istiyorduk. İsmail usta ise Bergama’da Tabakhane bölgesi olarak bilinen mahallede bu mesleği icra eden son ustaydı. Sırtını Akropol’un eteklerine vermiş, ıssız bir atölyede kedileri ve köpekleriyle bir arada kendi halinde bir hayat süren İsmail Usta’ya bu işi öğrenmek istediğimizi söylemiş olduk. Çünkü daha sonrasında parşömen üretimi yapacak kimse olmayacaktı. Usta, evvelce bizi istemedi. Daha evvel işe aldığı çıraklar işin zorluğunu ve pisliğini görür görmez kaçmışlardı. Nizamlı bir çırağı hiç olmamıştı. Bizi birinci günden epeyce zorladı. Kararlılığımızı denemek için eldivensiz çalıştırdı. En kirli, en berbat kokan deri kesimlerini bulup getirdi ve önümüze koydu. Lakin pes etmedik ve ustayı bu işi yapabileceğimize ikna ettik.”
Pavlis ve Tokbay, 2013 tarihinde Bergama Belediyesi ile Ege Üniversitesi’nin gerçekleştirdiği II. Milletlerarası Bergama Sempozyumu’na dünyanın dört bir yanından parşömen üreticilerini davet ederler. İsmail ustayı da sempozyumda bir atölye çalışması yapmaya ikna ederler. Usta-çırak ilgisi sempozyum yardımıyla başlar. İsmail Araç, dört yıl boyunca onları yetiştirir ve 2017’de Bergama Arastası’nda düzenlenen Peştamal Kuşatma Töreni’nde Demet çırağına ustalık, Nesrin çırağına kalfalık unvanı verir.
ANTİK DEVİRDE YAPILAN PARŞÖMENİ ÜRETİYOR
Nesrin Ermiş Pavlis bir süre daha sonra İsmail ustadan aldığı ustalık oluruyla Bergama’nın eski mahallerinden birinde, anneanne ve dedesinden kalan bahçeli meskende kurduğu Art Bahçe Parşömen Atölyesi’nde etkinlikler yapar; mahalle sakinlerini davet eder, onlara parşömeni anlatır, farklı disiplinlerden sanatkarları ağırlar. Başlarda mahallelinin “Bu kız niçin bu biçimde pis işlerle uğraşıyor?” diye sorguladığı genç bayan, vakit ortasında çocukların “parşömenci abla”sı olur.
“Atölyem ve beraberinde konutum olan bu yerin birinci sahibi büyük dedem Yusuf Şanlıkaya, Bergama Arastası’nda tanınan bir tabak ustasıymış, ben onu tanıyamadım. Büyük dedem ile aramdaki manevi bağın yanı sıra, İsmail Usta ile devam eden kuvvetli usta çırak alakamız beni bu mirasa daha fazlaca bağlıyor” diyen Nesrin Ermiş Pavlis, büsbütün klâsik usuller kullanarak, el aletleri ile parşömen yapıyor. Bu da zahmetli bir müddetç demek. Dericilerden tuzlanmış koyun ya da keçi derileri alıp bu derileri yaklaşık bir ayda işleyerek parşömen haline getiren Pavlis, antik periyotta bir parşömen nasıl üretiliyorsa büsbütün birebir metotları kullanıyor. Pavlis, “İşlerimi rastgele bir ticari beklentiyle yapmıyorum, gayem sanatkarlara ulaşmak. Kullandığım derilerin organik yapısı birbirinden farklı olduğu için ürettiğim parşömenler hiç bir vakit incelik, renk ve doku bakımından birbirinin tıpkı olmuyor, bu da ürettiğim her parşömen katmanını biricik ve özel yapıyor. Heykele, resme yahut 3d işlere dönüşebilir bir materyal olduğu için sanatkarların yeni bir gereç olarak parşömeni benimsemesi en büyük dileğim” diyor.
.
BAKANLIK UZUN MÜHLET PARŞÖMENİ KLÂSİK SANAT KISMI OLARAK TANIMADI
2014’ten bu yana parşömenin Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafınca tanınmasını sağlamaya çalıştıklarını ve her müracaatta olumsuz karşılık aldıklarını anlatan Pavlis, bu uğraşların kararında birinci defa 2020’de parşömenin klasik bir sanat olarak Bakanlık nezdinde kabul edilmesini sağladıklarını ekliyor.
2020’ye dek zanaat olarak tanınmadığı için çıraklık eğitimi yahut halk eğitim merkezlerinde parşömen üretimine dair kurs açılması bugüne dek mümkün olmamış. Lakin bundan daha sonra parşömenin önünde yeni fırsatlar açılabileceğini belirten Pavlis kelamlarına, “Biz, Demet ile bu yola girdiğimizde emelimiz klâsik parşömen üretimini yaşatmak ve yeni jenerasyonlara aktarmaktı. Bakanlığın parşömeni klasik sanat olarak tanıması bizler için umut veren bir gelişme. Bu sayede ülkemizde artık resmi statü taşıyan meslek kursları açılabilecek, yeni çıraklar ve yeni ustalar yetişebilecek” diyerek devam ediyor.
Nesrin Ermiş Pavlis, şu sıralar yaşadığı Yunanistan’ın Midilli adasında parşömen üretim atölyesi kurma eforu ortasında. 2022 için hayali ise, pandemi biterse, Ege’nin iki yakasından sanatkarları Bergama’daki atölyesinde buluşturmak.
Nesrin Ermiş Pavlis ve İsmail Araç
SON KARATABAK USTASI ARAÇ ,YAŞAYAN İNSAN HAZİNESİ SEÇİLDİ
Manastırlı bir anne ile Dramalı bir babanın oğlu olarak Bergama’da doğup büyüyen İsmail Araç, kendini bildi bileli tabaklık mesleğinin ortasında. 1950’lerin başında Bergama’da hayli sayıda tabakhane olduğunu lakin günümüzde kendisi haricinde bu işle uğraşan kimsenin kalmadığını anlatan İsmail Usta parasızlıktan dolayı okuyamayınca devayı çocuk yaşta meslek edinmekte bulmuş.
“Bir arkadaşım vardı, madem tabaklık yapıyorsun gel seni bir yere verelim dedi. Daha ufacık çocuğum. Bir vakit içinder Tabakçılar Köprüsü’nün altında çalışırdı tabaklar, ben de köprüye asılır onlara bakardım. Koca koca adamlar ellerinde büyük bıçaklar, görsen nasıl yabaniler. Hayvan derilerini yüzüyorlar. Korkardım, aşağıya köprünün altına inemezdim.”
Ancak merak kaygıyı yener ve bu yabani erkeklerin yanında ise başlar İsmail Araç. Ustaları ondaki cevheri görmüş olmalı ki genç İsmail’e “Avrupa”da tanınacak, bir numara olacaksın” diyerek onu şevklendirirler. Bergama Arastası’nda sohbete gelenlere hala bu anekdotu anlatıyor İsmail Araç.
85 yaşına kadar faal olarak çalışan İsmail Usta, “Bakmayın şimdiki halime 85’ime kadar tüy üzereydim ancak artık o güç kalmadı, atölyeye de gitmiyorum artık” diyor. Yalnızca eski sistemlerle parşömen üretmemiş, elinden her turlu hayvanin derisi geçmiş ustanın, “Bir insan derisi bir de domuz işlemedim; yılan, çiyan, ayı, tilki, sansar ne var ise işledim diye anlatıyor. Bu meslekte usta olmanın sırrını ise şu biçimde açıklıyor İsmail Araç:
“Önce merak edeceksin. Merak şayet olmazsa hayatta hiç bir şeyi âlâ yapamaz insan.”
İsmini Bergama’dan alan “Parşömen”, ustalık evrakını almış genç bir hanımın ellerinde bir daha üretilerek geleceğe taşınıyor. Nesrin Ermiş Pavlis, Latince “Charta Pergamena”dan (Bergama Kağıdı) türeyerek bütün lisanlara yerleşen parşömenin anavatanı Bergama’da antik periyodun biçimleri ve aletleriyle parşömen yapıyor.
Pavlis, kısa müddet evvel Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafınca ‘Geleneksel Parşömen Yapımı’ icra kolu ile ‘Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcısı’ olarak kaydedildi. Pavlis’e el veren isim ise Anadolu’nun son karatabak ve parşömen ustası olarak bilinen 90 yaşındaki Bergamalı İsmail Araç. İsmail Usta ise UNESCO’nun “Somut Olmayan Kültürel Miras” mukavelesine nazaran artık bir “Yaşayan İnsan Hazinesi”. 90 yaşındaki usta, bu unvanı Ocak ayında Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde düzenlenecek merasimle alacak.
Nesrin Ermiş Pavlis
PARŞÖMEN USTASI İSMAİL ARAÇ’TAN USTALIK EVRAKINI ALDI
Nesrin Ermiş Pavlis, Bergama’da doğup büyümüş genç bir zanaatkar. Pavlis’in parşömene duyduğu ilgi yaklaşık 10 yıl önceye dayanıyor. Bergama Belediyesi UNESCO Dünya Mirası Ünitesi’nde çalışırken, bölgenin tarihi ve kültürel envanterine yönelik çalışmalar yapan Pavlis, parşömen üzerine çalışan Demet Sağlam Tokbay ile bir arada klâsik parşömen üretimini canlandırmaya karar veriyor. İki genç bayanın yolu, son karatabak ve parşömen ustası olarak tanınan İsmail Araç ile kesişiyor. Pavlis ve Akbay’ın İsmail ustayı ikna etmeleri birkaç yıl alsa da sonunda yanında çırak olmayı başarıyorlar.
Kıssanın devamını Pavlis’ten dinliyoruz:
“Demet’in o devir Bergama’da Mavi Dükkan isimli bir yeri vardı ve burada parşömen üzerine çalışıyordu. Lakin işin gerçek mutfağını görmek istiyorduk. İsmail usta ise Bergama’da Tabakhane bölgesi olarak bilinen mahallede bu mesleği icra eden son ustaydı. Sırtını Akropol’un eteklerine vermiş, ıssız bir atölyede kedileri ve köpekleriyle bir arada kendi halinde bir hayat süren İsmail Usta’ya bu işi öğrenmek istediğimizi söylemiş olduk. Çünkü daha sonrasında parşömen üretimi yapacak kimse olmayacaktı. Usta, evvelce bizi istemedi. Daha evvel işe aldığı çıraklar işin zorluğunu ve pisliğini görür görmez kaçmışlardı. Nizamlı bir çırağı hiç olmamıştı. Bizi birinci günden epeyce zorladı. Kararlılığımızı denemek için eldivensiz çalıştırdı. En kirli, en berbat kokan deri kesimlerini bulup getirdi ve önümüze koydu. Lakin pes etmedik ve ustayı bu işi yapabileceğimize ikna ettik.”
Pavlis ve Tokbay, 2013 tarihinde Bergama Belediyesi ile Ege Üniversitesi’nin gerçekleştirdiği II. Milletlerarası Bergama Sempozyumu’na dünyanın dört bir yanından parşömen üreticilerini davet ederler. İsmail ustayı da sempozyumda bir atölye çalışması yapmaya ikna ederler. Usta-çırak ilgisi sempozyum yardımıyla başlar. İsmail Araç, dört yıl boyunca onları yetiştirir ve 2017’de Bergama Arastası’nda düzenlenen Peştamal Kuşatma Töreni’nde Demet çırağına ustalık, Nesrin çırağına kalfalık unvanı verir.
ANTİK DEVİRDE YAPILAN PARŞÖMENİ ÜRETİYOR
Nesrin Ermiş Pavlis bir süre daha sonra İsmail ustadan aldığı ustalık oluruyla Bergama’nın eski mahallerinden birinde, anneanne ve dedesinden kalan bahçeli meskende kurduğu Art Bahçe Parşömen Atölyesi’nde etkinlikler yapar; mahalle sakinlerini davet eder, onlara parşömeni anlatır, farklı disiplinlerden sanatkarları ağırlar. Başlarda mahallelinin “Bu kız niçin bu biçimde pis işlerle uğraşıyor?” diye sorguladığı genç bayan, vakit ortasında çocukların “parşömenci abla”sı olur.
“Atölyem ve beraberinde konutum olan bu yerin birinci sahibi büyük dedem Yusuf Şanlıkaya, Bergama Arastası’nda tanınan bir tabak ustasıymış, ben onu tanıyamadım. Büyük dedem ile aramdaki manevi bağın yanı sıra, İsmail Usta ile devam eden kuvvetli usta çırak alakamız beni bu mirasa daha fazlaca bağlıyor” diyen Nesrin Ermiş Pavlis, büsbütün klâsik usuller kullanarak, el aletleri ile parşömen yapıyor. Bu da zahmetli bir müddetç demek. Dericilerden tuzlanmış koyun ya da keçi derileri alıp bu derileri yaklaşık bir ayda işleyerek parşömen haline getiren Pavlis, antik periyotta bir parşömen nasıl üretiliyorsa büsbütün birebir metotları kullanıyor. Pavlis, “İşlerimi rastgele bir ticari beklentiyle yapmıyorum, gayem sanatkarlara ulaşmak. Kullandığım derilerin organik yapısı birbirinden farklı olduğu için ürettiğim parşömenler hiç bir vakit incelik, renk ve doku bakımından birbirinin tıpkı olmuyor, bu da ürettiğim her parşömen katmanını biricik ve özel yapıyor. Heykele, resme yahut 3d işlere dönüşebilir bir materyal olduğu için sanatkarların yeni bir gereç olarak parşömeni benimsemesi en büyük dileğim” diyor.
.
BAKANLIK UZUN MÜHLET PARŞÖMENİ KLÂSİK SANAT KISMI OLARAK TANIMADI
2014’ten bu yana parşömenin Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafınca tanınmasını sağlamaya çalıştıklarını ve her müracaatta olumsuz karşılık aldıklarını anlatan Pavlis, bu uğraşların kararında birinci defa 2020’de parşömenin klasik bir sanat olarak Bakanlık nezdinde kabul edilmesini sağladıklarını ekliyor.
2020’ye dek zanaat olarak tanınmadığı için çıraklık eğitimi yahut halk eğitim merkezlerinde parşömen üretimine dair kurs açılması bugüne dek mümkün olmamış. Lakin bundan daha sonra parşömenin önünde yeni fırsatlar açılabileceğini belirten Pavlis kelamlarına, “Biz, Demet ile bu yola girdiğimizde emelimiz klâsik parşömen üretimini yaşatmak ve yeni jenerasyonlara aktarmaktı. Bakanlığın parşömeni klasik sanat olarak tanıması bizler için umut veren bir gelişme. Bu sayede ülkemizde artık resmi statü taşıyan meslek kursları açılabilecek, yeni çıraklar ve yeni ustalar yetişebilecek” diyerek devam ediyor.
Nesrin Ermiş Pavlis, şu sıralar yaşadığı Yunanistan’ın Midilli adasında parşömen üretim atölyesi kurma eforu ortasında. 2022 için hayali ise, pandemi biterse, Ege’nin iki yakasından sanatkarları Bergama’daki atölyesinde buluşturmak.
Nesrin Ermiş Pavlis ve İsmail Araç
SON KARATABAK USTASI ARAÇ ,YAŞAYAN İNSAN HAZİNESİ SEÇİLDİ
Manastırlı bir anne ile Dramalı bir babanın oğlu olarak Bergama’da doğup büyüyen İsmail Araç, kendini bildi bileli tabaklık mesleğinin ortasında. 1950’lerin başında Bergama’da hayli sayıda tabakhane olduğunu lakin günümüzde kendisi haricinde bu işle uğraşan kimsenin kalmadığını anlatan İsmail Usta parasızlıktan dolayı okuyamayınca devayı çocuk yaşta meslek edinmekte bulmuş.
“Bir arkadaşım vardı, madem tabaklık yapıyorsun gel seni bir yere verelim dedi. Daha ufacık çocuğum. Bir vakit içinder Tabakçılar Köprüsü’nün altında çalışırdı tabaklar, ben de köprüye asılır onlara bakardım. Koca koca adamlar ellerinde büyük bıçaklar, görsen nasıl yabaniler. Hayvan derilerini yüzüyorlar. Korkardım, aşağıya köprünün altına inemezdim.”
Ancak merak kaygıyı yener ve bu yabani erkeklerin yanında ise başlar İsmail Araç. Ustaları ondaki cevheri görmüş olmalı ki genç İsmail’e “Avrupa”da tanınacak, bir numara olacaksın” diyerek onu şevklendirirler. Bergama Arastası’nda sohbete gelenlere hala bu anekdotu anlatıyor İsmail Araç.
85 yaşına kadar faal olarak çalışan İsmail Usta, “Bakmayın şimdiki halime 85’ime kadar tüy üzereydim ancak artık o güç kalmadı, atölyeye de gitmiyorum artık” diyor. Yalnızca eski sistemlerle parşömen üretmemiş, elinden her turlu hayvanin derisi geçmiş ustanın, “Bir insan derisi bir de domuz işlemedim; yılan, çiyan, ayı, tilki, sansar ne var ise işledim diye anlatıyor. Bu meslekte usta olmanın sırrını ise şu biçimde açıklıyor İsmail Araç:
“Önce merak edeceksin. Merak şayet olmazsa hayatta hiç bir şeyi âlâ yapamaz insan.”