Meliha Çiğdem Sözen*
İlkçağlarda insanların yalnızca tabiatta gördükleri bir hareketi taklit ederek mi cinsel münasebete girdikleri, yoksa cinsel bağın yarattığı hazzın farkında olarak mı birlikte oldukları günümüzde hala bir tartışma konusudur. niçini her ne olursa olsun insanların cinsellik ve erotizm konusunu her devirde merak ettikleri ve hayatlarının bir kesimi olarak kabul ettikleri söylenebilir.
Cinsellikle ilgili gelenek ve gorenekler incelenirken cinselliğe yaklaşımın her kültürde farklılıklar gösterdiği ve bir kültüre müstehcen gelen davranışların öbür bir kültürde olağan karşılandığı unutulmamalıdır. Bu bağlamda, her devrin sanat yapıtlarında karşımıza çıkan erotizm, Antik Çağ’da da kıymetli bir yere sahiptir. Antik Yunan dünyasında cinsel alakanın, karşı cinsle yaşanması ne kadar olağan karşılanıyor ise hemcinsler içinde bilhassa yetişkin erkekler ile genç erkekler içinde yaşanması da pek olağandı. Toplumsal hayatın biçimlendirilmesinde değerli bir yere sahip olan mitolojik kıssalarda de cinsel ömür anlatımı epey ağırdı. İlahların çapkınlıkları, onların insanlardan doğan yarı ilah çocukları ile çoğunlukla anlatılırdı.
Fotoğraf 1
Fotoğraf 2
Antik Çağ sanatında başta kandiller olmak üzere vazolar üzerinde erotik sahneler ağır olarak kullanılırdı. Bilhassa şölenlerde kullanılan içki kapları ve vazoların birçoğu erotik sahnelerle süslenmişti. Roma devrinde zifaf kandili olarak yeni evli çiftlerin eğitimi için kullanılan kandiller, o devir insanlarının cinsel hayata bakışını açıklar. (Res. 1) Erotik sahneli kandiller ayrıyeten ‘lupanaria’ ismi verilen genelevlerde ve dükkanlarda bulunmaktaydı. Bu erotik sahnelerde, köle ve hizmetçi bayanlar üstündeki erkek hakimiyeti açık bir biçimde fark edilebilir. Lakin özgür yahut evli bir bayan asla bu türlü tasvir edilemezdi.
BİR BAYAN İLE BİR HAYVANIN CİNSEL MÜNASEBETİ
Antik Çağ mitolojisinde hayvan ile insanın cinsel bağı birinci vakit içinderda Zeus ve Leda mitolojisinde karşımıza çıkar. Zeus âşık olduğu hoş Leda ile bir arada olmak için kuğu kılığına girer. Bu cinsel birleşmeyi Roma devrine tarihlenen bir kandil üzerinde bakılırsabiliriz. (Res.2) Sahnede ayakta ve çıplak olarak görülen Leda, bacaklarının ortasına giren kuğu ile birleşir.
Fotoğraf 3-4.
Bir bayan ile bir hayvanın cinsel münasebetini gösteren sahnelerde çoğunlukla kullanılan hayvanlardan birisi de timsahtır. British Museum’da bulunan iki farklı kandilde bu sahneleri görmek mümkündür. Karikatürize edilmiş bir betimlemeye sahip olan sahnede, hanımın üzerine oturmaya çalıştığı penis, timsahın kendi organı değilmiş de üstüne bırakılmış üzere durmaktadır. (Res. 3-4) Bu sahne, her ne kadar karikatürize edilmiş olsa da hanımın cinsel doyumsuzluğuna vurgu yapar. Sanatçı, timsahın cinsel organını orantısız büyüklükte yaparak bunu vurgular. Sahnedeki timsahın Mısır’ın su rabbi Sobek’i temsil ettiği de düşünülmektedir. Bir öteki kandilde ise bayan, atla bir arada görülür. (Res. 5) Bayan, bir yatağın üzerinde uzanmış, at ise bayanın bacakları içindedır. Atın cinsel organının ölçüsüz büyüklükte olması, sanatkarın gözündeki bayan imajını gösterir. Sanatçı, hanımı cinsel açıdan lakin bir atın keyifli edebileceğini ve hayvani bir hazzı vurgular.
Fotoğraf 5.
HETEROSEKSÜEL CİNSEL ALAKA
Heteroseksüel cinsel münasebet sahnelerinde en hayli tercih edilen sahne,‘köpek stili’ olarak isimlendirilen sahnedir. Bu sahnelerin sıklığı, erkeğin cinsel hayata bakışını da açıklar. Bugün British Museum’da bulunan bir içki kabı üstündeki sevişme sahnesi bu sahneye hoş bir örnek teşkil eder. (Res. 6) Sahnede çıplak bir bayan, kanepenin üzerinde çömelmiş durumdadır. Sol kolunu bir yastığa dayamış ve başına dolamış durumda olan bayanın sağ eli bacaklarının içinde duran erkeğin penisini kavramıştır.
Fotoğraf 6.
Fotoğraf 7.
Bir diğer örnek ise Roma periyoduna ilişkin bir kandil üzerinde bulunur. (Res. 7) Sahnede, dizlerinin üzerinde bir kanepeye çömelen bayanın bacakları içinde bir erkek vardır. hanımın sağ eli bacakları içinde iken erkek, sağ elini geriye gerçek uzatarak kanepeden takviye alır. Misal konumu sahneleyen oldukcaça kandil vardır.
Heteroseksüel cinsel bağ sahneleri genel olarak erotizm hedeflidir. Epiktetos’a ilişkin bir içki kabı üstündeki Satyr’in çıplak bir hanımı kovaladığı sahnede, mitolojik karakterli bir sahne bulunmasına karşın, beşere mahsus kovalama hali tasvir edilmiştir. (Res. 8) Sevişme sahneleri alışılmış ki köpek tarzı ile hudutlu değildir. Farklı konumlarda resmedilmiş erotizm içerikli bir fazlaca vazo ve kandil vardır. Örneğin M.Ö. 500-450 yılları içinde tarihlenen ve Triptolemos ressamına ilişkin olan içki kabının ortasında misyoner durumu olarak bilinen bir sahne betimlenmiştir; çıplak bir bayan sırt üstü uzanarak bacaklarını bir daha çıplak durumdaki erkeğin omuzlarına koymuştur. İki eliyle kanepeyi tutarak takviye alan bayan, erkek ile öpüşmeye hazırdır. (Res.9)
Anadolu’nun Pompeii’si olarak anılan Knidos antik kenti de erotik sahneli kandil üretiminde kıymetli bir yere sahip… Kente bu ünü kazandıran, genelev kalıntıları ve ele geçen buluntulardır. Antik kaynaklarda, her insanın giremediği, kentin yasak bölgesi ilan edilen bir kısımdan bahsedilir. Bu bölgede seks ticareti yapıldığı ve kente dışarıdan gelen gemicilere bayanların sunulduğu, erotik kandillerin satıldığı rivayet edilir. Bu kandillere günümüzdeki Knidos kazılarında da sıkça rastlıyoruz. Erotik tasvirli kandillerden biri üzerinde heteroseksüel cinsel bağlantı sahnesi işlenmiştir. Sahnede, bayan kanepeye uzanan erkeğin üzerinde oturur durumdadır. Bu sahne, erkeğin edilgen durumda olduğu ender sahnelerden biridir. (Res. 10)
Fotoğraf 8.
Fotoğraf 9.
Fotoğraf 10.
Bu sahneler, kolay karı-koca bağını değil, adamların konut haricinde yaşadıkları cinsel tecrübeleri anlatan sahneler olarak yorumlanır. Çoklukla şölenlerde fahişelerle vakit geçiren ya da genelevlere giden adamların cinsel hayatına bir bakış sunarlar. Bayan çoklukla edilgen durumda iken erkek faal olan taraftır. Sahnelerin betimleniş biçimine bakarak bu yapıtların erkekler tarafınca üretildiğini ve adamların cinselliğine yönelik oldukları kararına varmak güç olmasa gerekdir. adamların bayanlarla yaşadığı erotik anlara en hoş örneklerden birisini de Pedieus ressamına ilişkin olan içki kabı üstündeki küme seks sahnesinde gorebiliriz. (Res. 11)
Fotoğraf 11.
EŞCİNSEL BAĞ
Antik kaynaklar ve vazo fotoğrafları bilhassa Antik Yunan dünyasındaki eşcinsel münasebetler hakkında bilgi verir. Ataerkil bir sisteme sahip olan Yunan toplumunda askerlik devrinden, ‘gymnasium’lara ve meskenlerde düzenlenen şölenlere kadar birfazlaca alanda eşcinsel ilgi serbestçe yaşanır.
Ataerkil Yunan toplumundaki eşcinselliği günümüz şartlarında değil, Yunan toplumunun sosyolojik yapısına bakılırsa kıymetlendirmek gerekir. bu vakitte erkeğin kuvvetli ve sağlıklı bir vücuda sahip olması ülkü kabul edilirdi. adamların vücudunun kassız ve yuvarlak sınırlı olması ise zayıflık olarak algılanırdı. Bu yaklaşımların direkt biyolojik bir art planı bulunmamaktadır. Lakin Yunan toplumunda takı takmak, silahsız olmak, sakalsız olmak da ‘kadın gibi’ görülme sebebidir. Toplumsal olarak kabul görmüş bayan imajına dönük davranan erkekleri toplumun nasıl gördüğü antik kaynaklarda da ayrıntılı olarak anlatılır. Homeros, İlyada’da Karyalı Amphimakhos’un bayana benzediği düşünülen özelliklerinden bahseder: “Amphimakhos, altın takılarla bir kız üzere süslenmiş olarak gelmişti savaşmaya. Lakin bu takılar, onu berbat bir vefattan kurtarmaya yaramadı.”
Vazo fotoğraflarında de bu durum açıkça görülür. Ülkü erkekler kaslı ve kuvvetli olarak gösterilmiştir. Vazo fotoğraflarına yansıyan sahneler bize eşcinsel münasebetlerin eşitler içindeki bağları içermediğini de anlatır. Yunan toplumundaki eşcinsel bağlantıların en kıymetli özelliği, eşitlerin karşılıklı hislerinin bir eseri olarak değil, daha yüksek statülü olanların daha düşük statülü olanlara ilgi göstermesinin bir eseri olmasıydı. bu vakitte eşcinsel bağlantı sıklıkla iki yetişkin erkek içinde değil, bir yetişkin erkek ile ergenlik çağındaki genç bir erkek içinde yaşanmaktaydı. Ayrıyeten vazo fotoğraflarına yansıyan eşcinsel ilgiler yalnızca erkekler içindeki bağlantılardan oluşur. Bayan eşcinselliğine dair bilgiler ise epeyce sonludur. Zira lezbiyen bayanlar da toplumda beğenilen karşılanmazdı. Bayanların toplum ortasında kapalı bir hayat yaşıyor olmaları da lezbiyenlik hakkındaki ayrıntıların sonlu kalmasına niye olmuştur.
Eşcinsel bağ sahnelerinin birçok mitolojik öykülerin anlatımı olarak karşımıza çıkar. Yunan toplumu, eşcinsel ilginin kabul görmesi için, ilahlar içinde da yaşanan bir ilgi biçimi olduğunu göstermek istemiş olabilir. Zeus ve Ganymedes efsanesinin resmedildiği vazo fotoğrafında bayan ve erkek tasvirler açıkça izlenebilir. Zeus’un sakallı tasviri maskülen özelliklerini vurgularken, Ganymedes’in uzun saçları ve sakalsız yüzü feminen özelliklerini vurgular. Misal sahneler eşcinsel münasebet sahnelerinde çoğunlukla kullanılır. Zeus, Ganymedes’in gerisinde kaslı bedenini hafifçeçe öne yanlışsız eğmiş, Ganymedes’i kollarından tutmuş ve cinsel ilgiye girmeye hazırdır. (Res.12)
Fotoğraf 12.
Heteroseksüel alakalarda haz hissi değerli olsa da değerli olan çoğalmaktır. Lakin eşcinsel ilgilerde üreme kelam konusu olmadığı için haz ön plana çıkar. Bir öbür fark ise erotik sahnelerde bayanlar epeyce çeşitli cinsel duruşlarda tasvir edilir ve birçok vakit erkek bayanın gerisindedir. Fahişe, metres ya da köle olan bu bayanların erkeğe direnme kapasiteleri sonludur; kimi vakit büsbütün kısıtlama altında bile gösterilirler. Lakin eşcinsel bağda partnerler yüz yüze bakar ve hiç bir kısıtlama belirtisi yoktur. (Res. 13) Kimi eşcinsel sahnelerde yaşlı ve sakallı erkek, bir yalvarış hareketiyle genç erkeğin çenesine ya da penisine dokunmaya çalışırken görülür. Bu sahneler bize eşcinsel bağlantılarda yaşlı erkeğin genç erkeği zorlamasından fazla ikna etmeye çalıştığını gösterir.
Fotoğraf 13.
Eşcinsel alakanın en kıymetli kısmı haz olsa da antik muharrirlerin eşcinsel münasebet hakkında aktardıkları da unutulmamalıdır. Bilhassa şölenlerde bir ortaya gelen genç ve yaşlı erkekler içinde yaşanan alaka yalnızca cümbüş gayeli değildi. Eşcinsel alaka yüksek bir eğitim biçimiydi. Klâsik eğitimini tamamlamış olan genç erkek, çoklukla kendisinden büyük olan bir erkeğin kanatları altına girer ve yaşlı erkek genç erkeğin ahlaki ve entelektüel gelişmeninden sorumlu olurdu. Örneğin Sokrates’in yaklaşık 7 genç erkeği olduğu cinsel alakayla de kendi faziletlerini ve bilgi birikimini genç erkeklere aktardığı bilinir. Platon da soylu olan aşkın, bir erkeğin bir erkeğe duyduğu aşk olduğunu bayan ve erkek içindeki aşkın ise bayağı ve yalnızca üreme gayeli olduğu anlatır.
PHALLOS KABARTMALI KANDİL, EREKTE SATYR, PRİAPOS VE KABARTMALI KANDİLLER
Phallos (erekte biçimdeki penis) tüm antik çağ boyunca fotoğraf, heykel ve seramik sanatında kıymetli bir yere sahip olmuştur. Phallosbereketin simgesidir. Antik dünyada erkeğin üremedeki rolü anlaşıldıktan daha sonra değer kazanmaya başlayan Phallos, yalnızca erotik manada değil, dinî açıdan da çok değerlidir. Fallik sembolizm, Antik Çağ’ın dini ve batıl inançlarında servet getiren rahmet kültleriyle irtibatı niçiniyle sıkça kullanılır. Yunan ve Roma külçeşidinin en muteber ve en sık kullanılan tılsımlarından biri haline gelir. Fallik muskalar, bilhassa Roma Dönemi’nde fazlaca yaygındı. Bu niçinle Phallos kabartmalı kandiller değerlendirilirken dini kullanması unutulmamalıdır.
Tarih boyunca rahmetin simgesi olarak karşımıza çıkan Phallos’ların, pişmiş toprakta betimlenmesinin bir sebebinin deüreme ile ilişkili olduğunu ve bunların erotik gayeyle kullanıldığını söyleyebiliriz. British Museum’da bulunan ve Roma periyoduna ilişkin olan bir kandil üzerinde çok ayrıntılı işlenmiş bir Phallos kabartmasını nazaranbiliriz. (Res. 14)
Fotoğraf 14.
Rahmet rabbi olan Priapos ve Satyr üzere mitolojik varlıklar Yunan ve Roma sanatındadaima büyük ve erekte biçimde bir Phallos ile tasvir edilmiştir. Büyük penisi ile dikkat çeken Priapos, erkeklik, güç, üreme ve doğurganlık ilahı olarak kabul edilir. Bu kült, Yunan ve Roma dünyasında insanların ilahtan cinsel ve fizikî güç, bolluk ve rahmet beklentileri ile yayılmıştır. Roma periyodunda boyna takılan ve ilah Priapos’un erkeklik organını temsil eden minyatür Phallos’lar bulunur. Bu nesnelerin insanları makûs gözlerden koruduğuna inanılmıştır. Cinselliğin biyolojik ve toplumsal boyutu ile ilgilenen kimi bilim insanları büyük penisin her vakit, büyüsel bir tesir yarattığında hemfikirdirler. Büyük penis güç demekti ve güç, kuvvetli genin bir göstergesiydi.
Bayanların Dionysos onuruna düzenledikleri Phallophoriaşenliklerinde de emsal sembolik materyaller kullandıkları bilinir. Altes Müzesi’ndeki M.S.1-3 yüzseneler içinde tarihlenen Satyr formundaki kandiller, olasılıkla Knidos üretimidir. (Res. 15) Bu şenliklerde tahminen de aydınlatma gayesi ile bayanlar ellerinde bu üslup Phallos kabartmalı ya da fallik kandiller taşıyorlardı.
Fotoğraf 15.
Erotik sahneler ve cinselliği çağrıştıran tüm plastik niteliğe sahip eserler değerlendirildiğinde, bunlarda periyodun cinsellik anlayışında da toplumda da hâkim olan ataerkil yapının belgelendiği rahatlıkla söylenebilir. Cinselliğe yaklaşım ister dinî maksatla ister erotik gayeyle olsun ataerkil sistemin kurallarına nazaran şekillenmiştir. Evli bayanların cinsel ömürleri meskende yasal eşleriyle yaşanan mahrem anlar olarak tabulaşmış, adamların cinsel ömürleri, şölenlerde ya da genelevlerde birlikte oldukları fahişelerle yaşanan erotik anlarla temsil edilmiştir. Vazo fotoğraflarına ve kandillere yansıyan bu anlar asla adamların yasal eşleri ile yaşadıkları anları temsil etmez. Bu eserler, adamların mesken haricindeki tecrübelerini gösterir ve cinsel hazzı uyandırmayı gayeler. Erkekler eşleriyle soylarını sürdürmek ve yasal varisler için birlikte olurken, fahişeler ile cinsel fantezilerini gerçekleştirmek için bir arada olur.
Roma periyodunda fahişelik yasaldı ve genelevler de devlete ilişkin binalardı. ötürüsıyla fahişeliğin ticaretinin yapıldığı ve bundan önemli bir gelir elde edildiğini söyleyebiliriz. Roma periyodunda üretilmiş erotik kandillerin bulundukları yerlerin genelevler ya da birtakım dükkanlar olması da kandillerin seks ticaretinde kullanılan görsel materyaller olduklarını düşündürür. Bu kandiller aydınlatma hedefinin haricinde, sadece cinsel uyarılma emeliyle betimlenen eserler olduklarından bunların, günümüzün porno kesimine hizmet eden birtakım mecmua, sinema, afiş üzere gereçlerin ilkörneklerinden oldukları da söylenebilir. Erotik tasvirli bir kandilde yanan ışığın duvara yansıtacağı manzarayı hayal etmek fazlaca güç olmasa gerekdir. Pornografi, erkek hâkim toplumlarda karşılıklı istek ve isteğe dayanan cinsellikten fazla, bayanların ikincilleştirildiği, cinsel atağa uğradığı, aşağılandığı ve acı çektiği cinsel imajları içerir.
Günümüz bakış açısıyla kıymetlendirecek olursak ataerkil toplumların genelinde cinselliğe bakışın hayli da farklı olmadığı söylenebilir. Bilhassa bayanın ikinci planda olduğu toplumlar, cinselliği kendi bakış açılarına ve zevklerine bakılırsa şekillendirmişlerdir. Vazo fotoğraflarında her ne kadar bayanları görsek de cinsel bağ sırasında ne kadar etkin ve talepkâr olabildikleri başka ve uzun bir tartışmanın konusudur. Tıpkı durum eşcinsel sahnelerde de karşımıza çıkar. Örneğin bayanın eşcinselliği zımnî tutulmuştur. Erkeklerdeki eşcinsellikte ise yüksek statüde olan yetişkin erkekle düşük statüde olan genç erkek içinde yaşanan cinsel münasebet, erkekliğin yüceltildiği her toplumda olduğu üzere istismarı da göz gerisi etmememiz gerektiğini gösterir.
*Uzman Arkeolog.
İlkçağlarda insanların yalnızca tabiatta gördükleri bir hareketi taklit ederek mi cinsel münasebete girdikleri, yoksa cinsel bağın yarattığı hazzın farkında olarak mı birlikte oldukları günümüzde hala bir tartışma konusudur. niçini her ne olursa olsun insanların cinsellik ve erotizm konusunu her devirde merak ettikleri ve hayatlarının bir kesimi olarak kabul ettikleri söylenebilir.
Cinsellikle ilgili gelenek ve gorenekler incelenirken cinselliğe yaklaşımın her kültürde farklılıklar gösterdiği ve bir kültüre müstehcen gelen davranışların öbür bir kültürde olağan karşılandığı unutulmamalıdır. Bu bağlamda, her devrin sanat yapıtlarında karşımıza çıkan erotizm, Antik Çağ’da da kıymetli bir yere sahiptir. Antik Yunan dünyasında cinsel alakanın, karşı cinsle yaşanması ne kadar olağan karşılanıyor ise hemcinsler içinde bilhassa yetişkin erkekler ile genç erkekler içinde yaşanması da pek olağandı. Toplumsal hayatın biçimlendirilmesinde değerli bir yere sahip olan mitolojik kıssalarda de cinsel ömür anlatımı epey ağırdı. İlahların çapkınlıkları, onların insanlardan doğan yarı ilah çocukları ile çoğunlukla anlatılırdı.
Fotoğraf 1
Fotoğraf 2
Antik Çağ sanatında başta kandiller olmak üzere vazolar üzerinde erotik sahneler ağır olarak kullanılırdı. Bilhassa şölenlerde kullanılan içki kapları ve vazoların birçoğu erotik sahnelerle süslenmişti. Roma devrinde zifaf kandili olarak yeni evli çiftlerin eğitimi için kullanılan kandiller, o devir insanlarının cinsel hayata bakışını açıklar. (Res. 1) Erotik sahneli kandiller ayrıyeten ‘lupanaria’ ismi verilen genelevlerde ve dükkanlarda bulunmaktaydı. Bu erotik sahnelerde, köle ve hizmetçi bayanlar üstündeki erkek hakimiyeti açık bir biçimde fark edilebilir. Lakin özgür yahut evli bir bayan asla bu türlü tasvir edilemezdi.
BİR BAYAN İLE BİR HAYVANIN CİNSEL MÜNASEBETİ
Antik Çağ mitolojisinde hayvan ile insanın cinsel bağı birinci vakit içinderda Zeus ve Leda mitolojisinde karşımıza çıkar. Zeus âşık olduğu hoş Leda ile bir arada olmak için kuğu kılığına girer. Bu cinsel birleşmeyi Roma devrine tarihlenen bir kandil üzerinde bakılırsabiliriz. (Res.2) Sahnede ayakta ve çıplak olarak görülen Leda, bacaklarının ortasına giren kuğu ile birleşir.
Fotoğraf 3-4.
Bir bayan ile bir hayvanın cinsel münasebetini gösteren sahnelerde çoğunlukla kullanılan hayvanlardan birisi de timsahtır. British Museum’da bulunan iki farklı kandilde bu sahneleri görmek mümkündür. Karikatürize edilmiş bir betimlemeye sahip olan sahnede, hanımın üzerine oturmaya çalıştığı penis, timsahın kendi organı değilmiş de üstüne bırakılmış üzere durmaktadır. (Res. 3-4) Bu sahne, her ne kadar karikatürize edilmiş olsa da hanımın cinsel doyumsuzluğuna vurgu yapar. Sanatçı, timsahın cinsel organını orantısız büyüklükte yaparak bunu vurgular. Sahnedeki timsahın Mısır’ın su rabbi Sobek’i temsil ettiği de düşünülmektedir. Bir öteki kandilde ise bayan, atla bir arada görülür. (Res. 5) Bayan, bir yatağın üzerinde uzanmış, at ise bayanın bacakları içindedır. Atın cinsel organının ölçüsüz büyüklükte olması, sanatkarın gözündeki bayan imajını gösterir. Sanatçı, hanımı cinsel açıdan lakin bir atın keyifli edebileceğini ve hayvani bir hazzı vurgular.
Fotoğraf 5.
HETEROSEKSÜEL CİNSEL ALAKA
Heteroseksüel cinsel münasebet sahnelerinde en hayli tercih edilen sahne,‘köpek stili’ olarak isimlendirilen sahnedir. Bu sahnelerin sıklığı, erkeğin cinsel hayata bakışını da açıklar. Bugün British Museum’da bulunan bir içki kabı üstündeki sevişme sahnesi bu sahneye hoş bir örnek teşkil eder. (Res. 6) Sahnede çıplak bir bayan, kanepenin üzerinde çömelmiş durumdadır. Sol kolunu bir yastığa dayamış ve başına dolamış durumda olan bayanın sağ eli bacaklarının içinde duran erkeğin penisini kavramıştır.
Fotoğraf 6.
Fotoğraf 7.
Bir diğer örnek ise Roma periyoduna ilişkin bir kandil üzerinde bulunur. (Res. 7) Sahnede, dizlerinin üzerinde bir kanepeye çömelen bayanın bacakları içinde bir erkek vardır. hanımın sağ eli bacakları içinde iken erkek, sağ elini geriye gerçek uzatarak kanepeden takviye alır. Misal konumu sahneleyen oldukcaça kandil vardır.
Heteroseksüel cinsel bağ sahneleri genel olarak erotizm hedeflidir. Epiktetos’a ilişkin bir içki kabı üstündeki Satyr’in çıplak bir hanımı kovaladığı sahnede, mitolojik karakterli bir sahne bulunmasına karşın, beşere mahsus kovalama hali tasvir edilmiştir. (Res. 8) Sevişme sahneleri alışılmış ki köpek tarzı ile hudutlu değildir. Farklı konumlarda resmedilmiş erotizm içerikli bir fazlaca vazo ve kandil vardır. Örneğin M.Ö. 500-450 yılları içinde tarihlenen ve Triptolemos ressamına ilişkin olan içki kabının ortasında misyoner durumu olarak bilinen bir sahne betimlenmiştir; çıplak bir bayan sırt üstü uzanarak bacaklarını bir daha çıplak durumdaki erkeğin omuzlarına koymuştur. İki eliyle kanepeyi tutarak takviye alan bayan, erkek ile öpüşmeye hazırdır. (Res.9)
Anadolu’nun Pompeii’si olarak anılan Knidos antik kenti de erotik sahneli kandil üretiminde kıymetli bir yere sahip… Kente bu ünü kazandıran, genelev kalıntıları ve ele geçen buluntulardır. Antik kaynaklarda, her insanın giremediği, kentin yasak bölgesi ilan edilen bir kısımdan bahsedilir. Bu bölgede seks ticareti yapıldığı ve kente dışarıdan gelen gemicilere bayanların sunulduğu, erotik kandillerin satıldığı rivayet edilir. Bu kandillere günümüzdeki Knidos kazılarında da sıkça rastlıyoruz. Erotik tasvirli kandillerden biri üzerinde heteroseksüel cinsel bağlantı sahnesi işlenmiştir. Sahnede, bayan kanepeye uzanan erkeğin üzerinde oturur durumdadır. Bu sahne, erkeğin edilgen durumda olduğu ender sahnelerden biridir. (Res. 10)
Fotoğraf 8.
Fotoğraf 9.
Fotoğraf 10.
Bu sahneler, kolay karı-koca bağını değil, adamların konut haricinde yaşadıkları cinsel tecrübeleri anlatan sahneler olarak yorumlanır. Çoklukla şölenlerde fahişelerle vakit geçiren ya da genelevlere giden adamların cinsel hayatına bir bakış sunarlar. Bayan çoklukla edilgen durumda iken erkek faal olan taraftır. Sahnelerin betimleniş biçimine bakarak bu yapıtların erkekler tarafınca üretildiğini ve adamların cinselliğine yönelik oldukları kararına varmak güç olmasa gerekdir. adamların bayanlarla yaşadığı erotik anlara en hoş örneklerden birisini de Pedieus ressamına ilişkin olan içki kabı üstündeki küme seks sahnesinde gorebiliriz. (Res. 11)
Fotoğraf 11.
EŞCİNSEL BAĞ
Antik kaynaklar ve vazo fotoğrafları bilhassa Antik Yunan dünyasındaki eşcinsel münasebetler hakkında bilgi verir. Ataerkil bir sisteme sahip olan Yunan toplumunda askerlik devrinden, ‘gymnasium’lara ve meskenlerde düzenlenen şölenlere kadar birfazlaca alanda eşcinsel ilgi serbestçe yaşanır.
Ataerkil Yunan toplumundaki eşcinselliği günümüz şartlarında değil, Yunan toplumunun sosyolojik yapısına bakılırsa kıymetlendirmek gerekir. bu vakitte erkeğin kuvvetli ve sağlıklı bir vücuda sahip olması ülkü kabul edilirdi. adamların vücudunun kassız ve yuvarlak sınırlı olması ise zayıflık olarak algılanırdı. Bu yaklaşımların direkt biyolojik bir art planı bulunmamaktadır. Lakin Yunan toplumunda takı takmak, silahsız olmak, sakalsız olmak da ‘kadın gibi’ görülme sebebidir. Toplumsal olarak kabul görmüş bayan imajına dönük davranan erkekleri toplumun nasıl gördüğü antik kaynaklarda da ayrıntılı olarak anlatılır. Homeros, İlyada’da Karyalı Amphimakhos’un bayana benzediği düşünülen özelliklerinden bahseder: “Amphimakhos, altın takılarla bir kız üzere süslenmiş olarak gelmişti savaşmaya. Lakin bu takılar, onu berbat bir vefattan kurtarmaya yaramadı.”
Vazo fotoğraflarında de bu durum açıkça görülür. Ülkü erkekler kaslı ve kuvvetli olarak gösterilmiştir. Vazo fotoğraflarına yansıyan sahneler bize eşcinsel münasebetlerin eşitler içindeki bağları içermediğini de anlatır. Yunan toplumundaki eşcinsel bağlantıların en kıymetli özelliği, eşitlerin karşılıklı hislerinin bir eseri olarak değil, daha yüksek statülü olanların daha düşük statülü olanlara ilgi göstermesinin bir eseri olmasıydı. bu vakitte eşcinsel bağlantı sıklıkla iki yetişkin erkek içinde değil, bir yetişkin erkek ile ergenlik çağındaki genç bir erkek içinde yaşanmaktaydı. Ayrıyeten vazo fotoğraflarına yansıyan eşcinsel ilgiler yalnızca erkekler içindeki bağlantılardan oluşur. Bayan eşcinselliğine dair bilgiler ise epeyce sonludur. Zira lezbiyen bayanlar da toplumda beğenilen karşılanmazdı. Bayanların toplum ortasında kapalı bir hayat yaşıyor olmaları da lezbiyenlik hakkındaki ayrıntıların sonlu kalmasına niye olmuştur.
Eşcinsel bağ sahnelerinin birçok mitolojik öykülerin anlatımı olarak karşımıza çıkar. Yunan toplumu, eşcinsel ilginin kabul görmesi için, ilahlar içinde da yaşanan bir ilgi biçimi olduğunu göstermek istemiş olabilir. Zeus ve Ganymedes efsanesinin resmedildiği vazo fotoğrafında bayan ve erkek tasvirler açıkça izlenebilir. Zeus’un sakallı tasviri maskülen özelliklerini vurgularken, Ganymedes’in uzun saçları ve sakalsız yüzü feminen özelliklerini vurgular. Misal sahneler eşcinsel münasebet sahnelerinde çoğunlukla kullanılır. Zeus, Ganymedes’in gerisinde kaslı bedenini hafifçeçe öne yanlışsız eğmiş, Ganymedes’i kollarından tutmuş ve cinsel ilgiye girmeye hazırdır. (Res.12)
Fotoğraf 12.
Heteroseksüel alakalarda haz hissi değerli olsa da değerli olan çoğalmaktır. Lakin eşcinsel ilgilerde üreme kelam konusu olmadığı için haz ön plana çıkar. Bir öbür fark ise erotik sahnelerde bayanlar epeyce çeşitli cinsel duruşlarda tasvir edilir ve birçok vakit erkek bayanın gerisindedir. Fahişe, metres ya da köle olan bu bayanların erkeğe direnme kapasiteleri sonludur; kimi vakit büsbütün kısıtlama altında bile gösterilirler. Lakin eşcinsel bağda partnerler yüz yüze bakar ve hiç bir kısıtlama belirtisi yoktur. (Res. 13) Kimi eşcinsel sahnelerde yaşlı ve sakallı erkek, bir yalvarış hareketiyle genç erkeğin çenesine ya da penisine dokunmaya çalışırken görülür. Bu sahneler bize eşcinsel bağlantılarda yaşlı erkeğin genç erkeği zorlamasından fazla ikna etmeye çalıştığını gösterir.
Fotoğraf 13.
Eşcinsel alakanın en kıymetli kısmı haz olsa da antik muharrirlerin eşcinsel münasebet hakkında aktardıkları da unutulmamalıdır. Bilhassa şölenlerde bir ortaya gelen genç ve yaşlı erkekler içinde yaşanan alaka yalnızca cümbüş gayeli değildi. Eşcinsel alaka yüksek bir eğitim biçimiydi. Klâsik eğitimini tamamlamış olan genç erkek, çoklukla kendisinden büyük olan bir erkeğin kanatları altına girer ve yaşlı erkek genç erkeğin ahlaki ve entelektüel gelişmeninden sorumlu olurdu. Örneğin Sokrates’in yaklaşık 7 genç erkeği olduğu cinsel alakayla de kendi faziletlerini ve bilgi birikimini genç erkeklere aktardığı bilinir. Platon da soylu olan aşkın, bir erkeğin bir erkeğe duyduğu aşk olduğunu bayan ve erkek içindeki aşkın ise bayağı ve yalnızca üreme gayeli olduğu anlatır.
PHALLOS KABARTMALI KANDİL, EREKTE SATYR, PRİAPOS VE KABARTMALI KANDİLLER
Phallos (erekte biçimdeki penis) tüm antik çağ boyunca fotoğraf, heykel ve seramik sanatında kıymetli bir yere sahip olmuştur. Phallosbereketin simgesidir. Antik dünyada erkeğin üremedeki rolü anlaşıldıktan daha sonra değer kazanmaya başlayan Phallos, yalnızca erotik manada değil, dinî açıdan da çok değerlidir. Fallik sembolizm, Antik Çağ’ın dini ve batıl inançlarında servet getiren rahmet kültleriyle irtibatı niçiniyle sıkça kullanılır. Yunan ve Roma külçeşidinin en muteber ve en sık kullanılan tılsımlarından biri haline gelir. Fallik muskalar, bilhassa Roma Dönemi’nde fazlaca yaygındı. Bu niçinle Phallos kabartmalı kandiller değerlendirilirken dini kullanması unutulmamalıdır.
Tarih boyunca rahmetin simgesi olarak karşımıza çıkan Phallos’ların, pişmiş toprakta betimlenmesinin bir sebebinin deüreme ile ilişkili olduğunu ve bunların erotik gayeyle kullanıldığını söyleyebiliriz. British Museum’da bulunan ve Roma periyoduna ilişkin olan bir kandil üzerinde çok ayrıntılı işlenmiş bir Phallos kabartmasını nazaranbiliriz. (Res. 14)
Fotoğraf 14.
Rahmet rabbi olan Priapos ve Satyr üzere mitolojik varlıklar Yunan ve Roma sanatındadaima büyük ve erekte biçimde bir Phallos ile tasvir edilmiştir. Büyük penisi ile dikkat çeken Priapos, erkeklik, güç, üreme ve doğurganlık ilahı olarak kabul edilir. Bu kült, Yunan ve Roma dünyasında insanların ilahtan cinsel ve fizikî güç, bolluk ve rahmet beklentileri ile yayılmıştır. Roma periyodunda boyna takılan ve ilah Priapos’un erkeklik organını temsil eden minyatür Phallos’lar bulunur. Bu nesnelerin insanları makûs gözlerden koruduğuna inanılmıştır. Cinselliğin biyolojik ve toplumsal boyutu ile ilgilenen kimi bilim insanları büyük penisin her vakit, büyüsel bir tesir yarattığında hemfikirdirler. Büyük penis güç demekti ve güç, kuvvetli genin bir göstergesiydi.
Bayanların Dionysos onuruna düzenledikleri Phallophoriaşenliklerinde de emsal sembolik materyaller kullandıkları bilinir. Altes Müzesi’ndeki M.S.1-3 yüzseneler içinde tarihlenen Satyr formundaki kandiller, olasılıkla Knidos üretimidir. (Res. 15) Bu şenliklerde tahminen de aydınlatma gayesi ile bayanlar ellerinde bu üslup Phallos kabartmalı ya da fallik kandiller taşıyorlardı.
Fotoğraf 15.
Erotik sahneler ve cinselliği çağrıştıran tüm plastik niteliğe sahip eserler değerlendirildiğinde, bunlarda periyodun cinsellik anlayışında da toplumda da hâkim olan ataerkil yapının belgelendiği rahatlıkla söylenebilir. Cinselliğe yaklaşım ister dinî maksatla ister erotik gayeyle olsun ataerkil sistemin kurallarına nazaran şekillenmiştir. Evli bayanların cinsel ömürleri meskende yasal eşleriyle yaşanan mahrem anlar olarak tabulaşmış, adamların cinsel ömürleri, şölenlerde ya da genelevlerde birlikte oldukları fahişelerle yaşanan erotik anlarla temsil edilmiştir. Vazo fotoğraflarına ve kandillere yansıyan bu anlar asla adamların yasal eşleri ile yaşadıkları anları temsil etmez. Bu eserler, adamların mesken haricindeki tecrübelerini gösterir ve cinsel hazzı uyandırmayı gayeler. Erkekler eşleriyle soylarını sürdürmek ve yasal varisler için birlikte olurken, fahişeler ile cinsel fantezilerini gerçekleştirmek için bir arada olur.
Roma periyodunda fahişelik yasaldı ve genelevler de devlete ilişkin binalardı. ötürüsıyla fahişeliğin ticaretinin yapıldığı ve bundan önemli bir gelir elde edildiğini söyleyebiliriz. Roma periyodunda üretilmiş erotik kandillerin bulundukları yerlerin genelevler ya da birtakım dükkanlar olması da kandillerin seks ticaretinde kullanılan görsel materyaller olduklarını düşündürür. Bu kandiller aydınlatma hedefinin haricinde, sadece cinsel uyarılma emeliyle betimlenen eserler olduklarından bunların, günümüzün porno kesimine hizmet eden birtakım mecmua, sinema, afiş üzere gereçlerin ilkörneklerinden oldukları da söylenebilir. Erotik tasvirli bir kandilde yanan ışığın duvara yansıtacağı manzarayı hayal etmek fazlaca güç olmasa gerekdir. Pornografi, erkek hâkim toplumlarda karşılıklı istek ve isteğe dayanan cinsellikten fazla, bayanların ikincilleştirildiği, cinsel atağa uğradığı, aşağılandığı ve acı çektiği cinsel imajları içerir.
Günümüz bakış açısıyla kıymetlendirecek olursak ataerkil toplumların genelinde cinselliğe bakışın hayli da farklı olmadığı söylenebilir. Bilhassa bayanın ikinci planda olduğu toplumlar, cinselliği kendi bakış açılarına ve zevklerine bakılırsa şekillendirmişlerdir. Vazo fotoğraflarında her ne kadar bayanları görsek de cinsel bağ sırasında ne kadar etkin ve talepkâr olabildikleri başka ve uzun bir tartışmanın konusudur. Tıpkı durum eşcinsel sahnelerde de karşımıza çıkar. Örneğin bayanın eşcinselliği zımnî tutulmuştur. Erkeklerdeki eşcinsellikte ise yüksek statüde olan yetişkin erkekle düşük statüde olan genç erkek içinde yaşanan cinsel münasebet, erkekliğin yüceltildiği her toplumda olduğu üzere istismarı da göz gerisi etmememiz gerektiğini gösterir.
*Uzman Arkeolog.