New York Metropolitan Müzesi’nde menşei Anadolu olarak belirtilen bir küme Çizgisi yapıtı bulunuyor. Müze sayfasında, bu yapıtların New York’a nasıl ulaştığına dair birtakım bilgiler mevcut. Erken Bronz Çağı’na tarihlenen bu yapıtların Anadolu’dan İstanbul’a, akabinde New York’a nasıl ulaştığını incelediğimizde karşımıza apayrı birinin öyküsü çıkıyor.
Boynuzlu iki boğalı standard, M.Ö. 2300-2000, Orta Anadolu’da keşfedilmiş Sınırı yapıtı, Metropolitan Müzesi.
1930’larda Anadolu’nun antik tarihi çabucak hemen yeni keşfediliyordu. Örneğin 1933’te Dr. Hamit Zübeyr Koşar tarafınca Ankara’da Ahlatlı Bel hafriyatları yapılmıştı, bu Hitit yerleşiminin Troya II yerleşimiyle çağdaş olduğu 1980’lerde anlaşılmıştı (Sinemoğlu, Ciner, 1981). Trakya’dan Kayseri ve Çankırı’ya kadar neredeyse her yerde arkeolojik hafriyatlar devam ediyordu. 1935’te Alacahöyük’te kral mezarlarının keşfi öylesine büyük heyecan uyandırmıştı ki Kurşunlu Han’da bir Hitit müzesi açılmasına karar verilmişti (Önder, 1989). Onarımı 1968’de tamamlanan bu müze, bugün Anadolu Medeniyetleri Müzesi ismini taşıyor.
1930’larda Anadolu’nun en eski halkının Hititler olduğu sanılıyordu. Hafriyatlar ve yıllar ilerledikçe, daha eski yerleşimler keşfedildi. 1958’de James Mellaart Çatalhöyük’ü keşfettiğinde, Hititlere dair ezberler bozuldu. Milattan evvel yedinci binyıla tarihlenen Çatalhöyük, 1980’lerde hem Anadolu’nun birebir vakitte Yakın Doğu’nun en eski yerleşimi sayılıyordu (Sinemoğlu, Ciner, 1981).
Hititler konusundaki ezberi bozan bir öteki keşif ise milattan evvel üçüncü binyıla tarihlenen Hattilerdi. Gelişmiş maden işçiliğine sahip Hattiler, Hititlerden daha eski bir uygarlıktı ve ağır biçimde ticaret yapmışlardı. Hititler, eski Çizgisi kentlerine yerleşmişti. Anadolu’nun ismi en az bin 500 yıl boyunca “Hatti ülkesi”ydi, Hititler bile Anadolu’dan bu isimle kelam ediyordu. Bu senelerda Hitit tabletlerinin lisanını çözmek ve Hattilerle farkını anlamaya dair büyük bir uğraş vardı.
ALACAHÖYÜK’ÜN STANDARDLARI
Solda Ankara’da Nusret Suman’ın 1978’deki anıtı, sağda Hüseyin Gezer ve Şadi Çalık’ın 1960’ta belediye için yaptığı versiyonun 1965’ten fotoğrafı.
Birinci sefer 1835’te keşfedilen Alacahöyük’te 1935’te Dr. Hamit Zübeyr Koşar ve Prof. Dr. Remzi Oğuz Arık tarafınca yapılan hafriyatlarda kral mezarları bulundu (Sinemoğlu, Ciner, 1981; Ayten, 2019).Elit sınıfa ilişkin olduğu anlaşılan bu mezar alanlarından, çember formlu metal nesneler çıkmıştı. Bu metal heykelcikler, kimi vakit hayvan figürleri olmadan disk formunda yahut yalnızca hayvan figürleriyle yinelanmıştı. Bu keşif yapıldığında mezarlarda bulundukları için bunların ritüel gayeli nesneler olduğu, yani dini seremonilerde kullanıldıkları düşünüldü.
Günümüzde ise Demircihöyük yahut Koçumbeli üzere yerleşimlerde, yalnızca mezarlarda değil, konut alanlarında da benzeri formda hayvan figürlü heykelciklere rastlanması, bunların yalnızca dini maksatlı nesneler olmadığını düşündürüyor ve bu hususta kesin bir çıkarım yapmak mümkün değil. Keçi, boğa, sığır yahut domuz üzere farklı cinsten hayvan heykelciklerinin bulunması, bu hayvan tiplerinin aşikâr bir toplumsal statüyü sembolize etmiş olması ihtimalini gündeme getiriyor (Ayten, 2019).
Alacahöyük’te bulunan disk, Anadolu Medeniyetleri Müzesi.
1930’larda Alacahöyük’te keşfedildiğinde halk içinde “Eti Güneşi Diski” yahut “Hitit Güneş Kursu” olarak isimlendirilen, hayvan figürleri içermeyen, çember halli kulplu bir form, 1973’te mimar Vedat Dalokay’ın belediye başkanlığı periyodunda Ankara’nın kent sembolü bile olmuştu. Çizgisi periyoduna ilişkin bu nesnelerin kenarlarındaki yahut altlarındaki kulplar bunların öteki bir objeye tutturulduğu izlenimini verir. Tahsin Özgüç ve Mahmut Akok, 1958’de Horoztepe hakkında yayınladıkları İngilizce metinde bu nesneleri ‘standard’ olarak tanımlamışlardı, yani arkeoloji terminolojisinde bunlara ‘disk’ yahut ‘güneş kursu’ denmiyor.
“Hitit Güneş Kursu”, Türkiye’de hayli sevilen ve büyütülerek anıt heykelleri üretilmiş bir formdur. Saraçhane’de 1953-1960 içinde inşa edilen İstanbul Belediye Sarayı’nın riyaset salonu için 1960’ta Hüseyin Gezer ve Şadi Çalık bu formun büyütülmüş metalden heykelini yapmıştı. 1978’de Nusret Suman da bu formu anıt olarak büyütmüştü ve Suman’ın anıtı Ankara’da Atatürk Bulvarı’na yerleştirilmişti. Hüseyin Gezer ve Şadi Çalık’ın belediye için yaptığı heykel, Nurullah Berk ve Hüseyin Gezer’in 1973’te yayımlanan kitabında “Hitit Güneş Kursu” olarak isimlendirilse da bu formun arkeoloji literatüründeki ismi ‘disk’ yahut ‘kurs’ değildir ve Hititlerden daha eski bir uygarlık olan Hattilerin üretimidir.
1955’TE METROPOLITAN’IN SATIN ALDIĞI SINIRI YAPITLARI
Hem 1960’lı senelerda İstanbul’da belediye binasında tıpkı vakitte 1970’lerin sonunda Ankara’da büyütülmüş heykeli bulunan bu Sınırı heykelciklerinin ne vakit keşfedildiği konusunda, arkeolojik terimini kullanarak ‘standard’ sözüyle literatür taraması yaptığımızda, karşımıza aniden New York’ta Metropolitan Müzesi ve Hans von Aulock çıkıyor.
Boynuzlu iki boğalı standart. Yaklaşık M.Ö. 2300-2000. Sınırı.
.
Bulunduğu coğrafya: Orta Anadolu.
Menşei (provenance) bilgisi: 1953’te İstanbul’da Hans von Aulock koleksiyonunda; 1955’te New York’ta J.Klejman’dan müze tarafınca satın alındı.
Metropolitan Müzesi’nin kurumsal sayfasında yer alan bu bilgi, Hans von Aulock’un bu Çizgisi yapıtını İstanbul’da 1953’te sattığını, yapıtın 1955’te New York’a kadar ulaştığını ve bu tarihte müzenin bunu satın aldığını gösteriyor.
NAZİLERDEN KAÇAN BANKACI
1906’da Polonya’da doğan ve 1980’de Ankara’da ölen Hans von Aulock, bugün British Museum ve Metropolitan Museum sayfalarında koleksiyoner ve bankacı olarak tanımlanıyor.
Von Aulock, Türkiye’ye gelmedilk evvel Avrupa’da dış ticaret ve bankacılıkla uğraşmış. 1930-1933 içinde Güney Afrika’da hayatış. 1934’te Berlin’de Dresdner Bankası’nda çalıştıktan daha sonra 1941’de Deutsche Orient Bank’ın şube müdürü olmak üzere İstanbul’a gelmiş. Von Aulock, Nazilerin ideolojisine karşı çıkmış ve 1944’te II. Dünya Savaşı esnasında Türkiye ile Almanya’nın diplomatik münasebetleri kesildiğinde, Almanya’ya geri dönmemek için Türkiye’den sığınma talep etmiş. Von Aulock’a ‘enterne’ statüsü verilmiş.
Kelam konusu senelerda çabucak hemen memleketler arası mültecilik, tüm dünyada tüzel manada tanımlanmış değildi, bu tarif savaştan daha sonra 1951’de Birleşmiş Milletler tarafınca yapılacaktı. 2. Dünya Savaşı esnasında Türkiye’den sığınma talep edenlere ‘enterne’ statüsü veriliyordu. Alman büyükelçisinin bile Türkiye’yi terk ettiği bu senelerda, geri dönmek istemeyen Alman vatandaşları Anadolu’ya enterne edilmiş, yani bir cins gözaltında sürgün durumundaydılar. Kendi kesiminde saygın bir isim olan Von Aulock’un enterne statüsü hayli uzun sürmemiş, Wikipedia’daki biyografisine nazaran kısa bir süre daha sonra Türkiye İş Bankası’nın danışmanı olmuş. 1952’de İstanbul’da bulunan Dresdner Bankası’nın temsilci ofisinin başına geçmiş ve 1971’e kadar bu vazifesini sürdürmüş. 1980’de Eşi Epiphania Coppola ile birlikte Ankara’da bir trafik kazasında hayatını yitirmiş. Von Aulock’un Türkiye’de yaşadığı senelerda yurt haricindeki üniversitelerle bağlantıda olduğu anlaşılıyor.
FRANKFURT ÜNİVERSİTESİ’NDEN ONURSAL DOKTORA
Hans von Aulock, enterne olarak Anadolu’ya gittiğinde, bu devri ümitsizlikle geçirmemiş, hatta Anadolu kırsalında dolaşmaktan ve antik sikkeler toplamaktan büyük keyif almış. ömrünün bu periyodunda 9 bin sikke toplamış. Koleksiyonu yayınlanmış ve 1970’te Frankfurt Üniversitesi’nden onursal doktora almış. Ayrıyeten 1976’da Likaonya (Lykaonia) kentleri ve sikkeleri üzerine bir kitabı İstanbul’daki Alman Arkeoloji Enstitüsü tarafınca basılmış. Hans von Aulock’un koleksiyonunun büyük kısmı bugün British Museum’da bulunuyor.
Antik sikkeleri toplamak ve bunlar hakkında yayın yapmak, olağan olarak değerli bir uğraş. Bu sayede antik devrin iktisadı ve kültürü hakkında bir epey bilgi edinilebiliyor. TÜİK’in 2018 yılı istatistiklerine bakılırsa Türkiye’nin envanterinde 2 milyon adet sikke bulunuyor, yani ülkemizde aslına bakarsan bu kadar epeyce sikke varken 9 bin sikkenin lafı mı olur diyebilirsiniz. 1940’lı ve 1950’li senelerda tarlasına tohum ekmek için kazma vuran her çiftçinin öbek öbek sikke bulduğu, tabir yerindeyse antik sikkelerin Anadolu’da topraktan fışkırdığı düşünülürse, Hans von Aulock’un 9 bin sikke toplayıp bunlar hakkında yayın yapmasının faydalı bir uğraş olduğu söylenebilir. Lakin Metropolitan Müzesi’nin sayfalarında görüldüğü üzere, Von Aulock’un koleksiyonu yalnızca sikkelerden oluşmuyor.
KIRŞEHİRLİLER HANS VON AULOCK’U NASIL BİLİR?
Hans von Aulock’un 1970’te Afrika’dan bir fotoğrafı.
Kırşehir Çiğdem Gazetesi müellifi Abdullah Çelik’in Haziran 2021’de yayınlanan yazısına nazaran Von Aulock, enterne olduğu 1944-1946 içinde Kırşehir’de hayatış. Bu senelerda kendisi üzere enterne Almanlarla briç oynayıp avcılık yapmış ve avcılık merakı yardımıyla tarihi eser koleksiyonu yapmayı başarmış. Yani Nazilerden kaçtığını söyleyen ve olağanda saygın bir bankacı olan bir adam, Kırşehir kırsalında avcılık mazeretiyle av tüfeğiyle dolaşıp etraftan tarihi eser toplamış! Bugün bu kişiyi dünyanın en saygın müzeleri ‘koleksiyoner’ sayıyor.
Abdullah Çelik, Hans von Aulock’un 1947’de Kırşehir civarında bir ‘Eti hiyeroglif kitabesi’ bulduğunu ve bunun fotoğraflarını Ankara Üniversitesi’nden Hititoloji Profesörü Güterbock’a verdiğini aktarıyor. Profesör Güterbock, gelecek yıl bu kitabeyi yerinde kopya etmek istediğini belirtmiş lakin Çelik, bu kitabenin diğer bir izine rastlamamış, bahsedilen eser ortada yok. Çelik, Hans von Aulock’un Kırşehir’den epey sayıda eser topladığını ve bunların akıbetinin bilinmediğini yazmış.
İnterneti biraz kurcaladığımızda, Hans von Aulock’un topladığı Çizgisi yapıtlarının New York’a kadar ulaştığına rastlıyoruz. Bu durumda Von Aulock’un yalnızca sikke toplayıp yayın yaparak arkeoloji bilimine katkıda bulunan biri olmadığını anlıyoruz, demek ki Kırşehirliler onu hakikat tanımış.
Görünüşe nazaran 19. yüzyılda Troya için Heinrich Schliemann her neyse 20. yüzyılda Hans von Aulock’un ondan bir farkı olmadığı söylenebilir. Yurt haricindeki saygın müzelerin ‘koleksiyoner’ saydığı bu iki isim, kitaplar yazıp onursal doktoralar almış olsalar da keşfettikleri yapıtları arkeolojik bağlamından koparmaları, yani alıp götürmeleri ve satmaları sebebiyle, aslında arkeoloji biliminin gelişmesine ziyan vermiş bireyler.
KAYNAKLAR
Çelik, Abdullah (2021, Haziran 5). Bozkırda Bir Alman: Von Aulock. Kırşehir Çiğdem.
Bakar, Bülent (2016). Gerçek Politiğin Türk-Alman Alakalarına Yansıması: Almanların Ülkelerine Dönmesi ve Türkiye’de Kalanların Enterne Edilmesi (1944-1945). Tarih Mecmuası, Sayı 63 (2016 / 1), İstanbul 2016, s. 89-126.
Ozgüç, Tahsin, and Akok, Mahmut. 1958. Horoztepe, an Early Bronze Age Settlement and Cemetery. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basimevi, pl. XVII, 4a, b.
Ayten, Ebru Gizem (2019). Animal Figurines During The Early Bronze Age of Anatolia: The Case of Koçumbeli. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: ODTÜ Arkeoloji Kısmı.
Berk, Nurullah. Gezer, Hüseyin (1973). 50 Yılın Türk Fotoğraf ve Heykeli. İş Bankası Yayınları.
Sinemoğlu, Nermin. Ciner, Semra (1981). Atatürk’ün “Türk Tarih Tezi” ortasında Arkeolojinin Yeri ve Ehemmiyeti. 26-28 Ekim 1981 Atatürk ve Sanat Sempozyumu. sf.81-85. İstanbul: İstanbul Devlet Hoş Sanatlar Akademisi Yayını.
Başkan, Mehmet (1989). Atatürk ve Müzeler. Atatürk Araştırma Merkezi Mecmuası, 6 (16), sf. 63-74.
Erol, Nevzat (1965). Proje tatbikat: İstanbul Belediye Sarayı. Mimarlık 15. Yıl 3, Sayı 1. Sf.7-9.
Biyografisi: https://de.wikipedia.org/wiki/Hans_von_Aulock
Metropolitan Müzesi’ndeki Sınırı nesnelerinden menşei Hans von Aulock olanlar:
Boynuzlu iki boğalı standard, M.Ö. 2300-2000, Orta Anadolu’da keşfedilmiş Sınırı yapıtı, Metropolitan Müzesi.
1930’larda Anadolu’nun antik tarihi çabucak hemen yeni keşfediliyordu. Örneğin 1933’te Dr. Hamit Zübeyr Koşar tarafınca Ankara’da Ahlatlı Bel hafriyatları yapılmıştı, bu Hitit yerleşiminin Troya II yerleşimiyle çağdaş olduğu 1980’lerde anlaşılmıştı (Sinemoğlu, Ciner, 1981). Trakya’dan Kayseri ve Çankırı’ya kadar neredeyse her yerde arkeolojik hafriyatlar devam ediyordu. 1935’te Alacahöyük’te kral mezarlarının keşfi öylesine büyük heyecan uyandırmıştı ki Kurşunlu Han’da bir Hitit müzesi açılmasına karar verilmişti (Önder, 1989). Onarımı 1968’de tamamlanan bu müze, bugün Anadolu Medeniyetleri Müzesi ismini taşıyor.
1930’larda Anadolu’nun en eski halkının Hititler olduğu sanılıyordu. Hafriyatlar ve yıllar ilerledikçe, daha eski yerleşimler keşfedildi. 1958’de James Mellaart Çatalhöyük’ü keşfettiğinde, Hititlere dair ezberler bozuldu. Milattan evvel yedinci binyıla tarihlenen Çatalhöyük, 1980’lerde hem Anadolu’nun birebir vakitte Yakın Doğu’nun en eski yerleşimi sayılıyordu (Sinemoğlu, Ciner, 1981).
Hititler konusundaki ezberi bozan bir öteki keşif ise milattan evvel üçüncü binyıla tarihlenen Hattilerdi. Gelişmiş maden işçiliğine sahip Hattiler, Hititlerden daha eski bir uygarlıktı ve ağır biçimde ticaret yapmışlardı. Hititler, eski Çizgisi kentlerine yerleşmişti. Anadolu’nun ismi en az bin 500 yıl boyunca “Hatti ülkesi”ydi, Hititler bile Anadolu’dan bu isimle kelam ediyordu. Bu senelerda Hitit tabletlerinin lisanını çözmek ve Hattilerle farkını anlamaya dair büyük bir uğraş vardı.
ALACAHÖYÜK’ÜN STANDARDLARI
Solda Ankara’da Nusret Suman’ın 1978’deki anıtı, sağda Hüseyin Gezer ve Şadi Çalık’ın 1960’ta belediye için yaptığı versiyonun 1965’ten fotoğrafı.
Birinci sefer 1835’te keşfedilen Alacahöyük’te 1935’te Dr. Hamit Zübeyr Koşar ve Prof. Dr. Remzi Oğuz Arık tarafınca yapılan hafriyatlarda kral mezarları bulundu (Sinemoğlu, Ciner, 1981; Ayten, 2019).Elit sınıfa ilişkin olduğu anlaşılan bu mezar alanlarından, çember formlu metal nesneler çıkmıştı. Bu metal heykelcikler, kimi vakit hayvan figürleri olmadan disk formunda yahut yalnızca hayvan figürleriyle yinelanmıştı. Bu keşif yapıldığında mezarlarda bulundukları için bunların ritüel gayeli nesneler olduğu, yani dini seremonilerde kullanıldıkları düşünüldü.
Günümüzde ise Demircihöyük yahut Koçumbeli üzere yerleşimlerde, yalnızca mezarlarda değil, konut alanlarında da benzeri formda hayvan figürlü heykelciklere rastlanması, bunların yalnızca dini maksatlı nesneler olmadığını düşündürüyor ve bu hususta kesin bir çıkarım yapmak mümkün değil. Keçi, boğa, sığır yahut domuz üzere farklı cinsten hayvan heykelciklerinin bulunması, bu hayvan tiplerinin aşikâr bir toplumsal statüyü sembolize etmiş olması ihtimalini gündeme getiriyor (Ayten, 2019).
Alacahöyük’te bulunan disk, Anadolu Medeniyetleri Müzesi.
1930’larda Alacahöyük’te keşfedildiğinde halk içinde “Eti Güneşi Diski” yahut “Hitit Güneş Kursu” olarak isimlendirilen, hayvan figürleri içermeyen, çember halli kulplu bir form, 1973’te mimar Vedat Dalokay’ın belediye başkanlığı periyodunda Ankara’nın kent sembolü bile olmuştu. Çizgisi periyoduna ilişkin bu nesnelerin kenarlarındaki yahut altlarındaki kulplar bunların öteki bir objeye tutturulduğu izlenimini verir. Tahsin Özgüç ve Mahmut Akok, 1958’de Horoztepe hakkında yayınladıkları İngilizce metinde bu nesneleri ‘standard’ olarak tanımlamışlardı, yani arkeoloji terminolojisinde bunlara ‘disk’ yahut ‘güneş kursu’ denmiyor.
“Hitit Güneş Kursu”, Türkiye’de hayli sevilen ve büyütülerek anıt heykelleri üretilmiş bir formdur. Saraçhane’de 1953-1960 içinde inşa edilen İstanbul Belediye Sarayı’nın riyaset salonu için 1960’ta Hüseyin Gezer ve Şadi Çalık bu formun büyütülmüş metalden heykelini yapmıştı. 1978’de Nusret Suman da bu formu anıt olarak büyütmüştü ve Suman’ın anıtı Ankara’da Atatürk Bulvarı’na yerleştirilmişti. Hüseyin Gezer ve Şadi Çalık’ın belediye için yaptığı heykel, Nurullah Berk ve Hüseyin Gezer’in 1973’te yayımlanan kitabında “Hitit Güneş Kursu” olarak isimlendirilse da bu formun arkeoloji literatüründeki ismi ‘disk’ yahut ‘kurs’ değildir ve Hititlerden daha eski bir uygarlık olan Hattilerin üretimidir.
1955’TE METROPOLITAN’IN SATIN ALDIĞI SINIRI YAPITLARI
Hem 1960’lı senelerda İstanbul’da belediye binasında tıpkı vakitte 1970’lerin sonunda Ankara’da büyütülmüş heykeli bulunan bu Sınırı heykelciklerinin ne vakit keşfedildiği konusunda, arkeolojik terimini kullanarak ‘standard’ sözüyle literatür taraması yaptığımızda, karşımıza aniden New York’ta Metropolitan Müzesi ve Hans von Aulock çıkıyor.
Boynuzlu iki boğalı standart. Yaklaşık M.Ö. 2300-2000. Sınırı.
.
Bulunduğu coğrafya: Orta Anadolu.
Menşei (provenance) bilgisi: 1953’te İstanbul’da Hans von Aulock koleksiyonunda; 1955’te New York’ta J.Klejman’dan müze tarafınca satın alındı.
Metropolitan Müzesi’nin kurumsal sayfasında yer alan bu bilgi, Hans von Aulock’un bu Çizgisi yapıtını İstanbul’da 1953’te sattığını, yapıtın 1955’te New York’a kadar ulaştığını ve bu tarihte müzenin bunu satın aldığını gösteriyor.
NAZİLERDEN KAÇAN BANKACI
1906’da Polonya’da doğan ve 1980’de Ankara’da ölen Hans von Aulock, bugün British Museum ve Metropolitan Museum sayfalarında koleksiyoner ve bankacı olarak tanımlanıyor.
Von Aulock, Türkiye’ye gelmedilk evvel Avrupa’da dış ticaret ve bankacılıkla uğraşmış. 1930-1933 içinde Güney Afrika’da hayatış. 1934’te Berlin’de Dresdner Bankası’nda çalıştıktan daha sonra 1941’de Deutsche Orient Bank’ın şube müdürü olmak üzere İstanbul’a gelmiş. Von Aulock, Nazilerin ideolojisine karşı çıkmış ve 1944’te II. Dünya Savaşı esnasında Türkiye ile Almanya’nın diplomatik münasebetleri kesildiğinde, Almanya’ya geri dönmemek için Türkiye’den sığınma talep etmiş. Von Aulock’a ‘enterne’ statüsü verilmiş.
Kelam konusu senelerda çabucak hemen memleketler arası mültecilik, tüm dünyada tüzel manada tanımlanmış değildi, bu tarif savaştan daha sonra 1951’de Birleşmiş Milletler tarafınca yapılacaktı. 2. Dünya Savaşı esnasında Türkiye’den sığınma talep edenlere ‘enterne’ statüsü veriliyordu. Alman büyükelçisinin bile Türkiye’yi terk ettiği bu senelerda, geri dönmek istemeyen Alman vatandaşları Anadolu’ya enterne edilmiş, yani bir cins gözaltında sürgün durumundaydılar. Kendi kesiminde saygın bir isim olan Von Aulock’un enterne statüsü hayli uzun sürmemiş, Wikipedia’daki biyografisine nazaran kısa bir süre daha sonra Türkiye İş Bankası’nın danışmanı olmuş. 1952’de İstanbul’da bulunan Dresdner Bankası’nın temsilci ofisinin başına geçmiş ve 1971’e kadar bu vazifesini sürdürmüş. 1980’de Eşi Epiphania Coppola ile birlikte Ankara’da bir trafik kazasında hayatını yitirmiş. Von Aulock’un Türkiye’de yaşadığı senelerda yurt haricindeki üniversitelerle bağlantıda olduğu anlaşılıyor.
FRANKFURT ÜNİVERSİTESİ’NDEN ONURSAL DOKTORA
Hans von Aulock, enterne olarak Anadolu’ya gittiğinde, bu devri ümitsizlikle geçirmemiş, hatta Anadolu kırsalında dolaşmaktan ve antik sikkeler toplamaktan büyük keyif almış. ömrünün bu periyodunda 9 bin sikke toplamış. Koleksiyonu yayınlanmış ve 1970’te Frankfurt Üniversitesi’nden onursal doktora almış. Ayrıyeten 1976’da Likaonya (Lykaonia) kentleri ve sikkeleri üzerine bir kitabı İstanbul’daki Alman Arkeoloji Enstitüsü tarafınca basılmış. Hans von Aulock’un koleksiyonunun büyük kısmı bugün British Museum’da bulunuyor.
Antik sikkeleri toplamak ve bunlar hakkında yayın yapmak, olağan olarak değerli bir uğraş. Bu sayede antik devrin iktisadı ve kültürü hakkında bir epey bilgi edinilebiliyor. TÜİK’in 2018 yılı istatistiklerine bakılırsa Türkiye’nin envanterinde 2 milyon adet sikke bulunuyor, yani ülkemizde aslına bakarsan bu kadar epeyce sikke varken 9 bin sikkenin lafı mı olur diyebilirsiniz. 1940’lı ve 1950’li senelerda tarlasına tohum ekmek için kazma vuran her çiftçinin öbek öbek sikke bulduğu, tabir yerindeyse antik sikkelerin Anadolu’da topraktan fışkırdığı düşünülürse, Hans von Aulock’un 9 bin sikke toplayıp bunlar hakkında yayın yapmasının faydalı bir uğraş olduğu söylenebilir. Lakin Metropolitan Müzesi’nin sayfalarında görüldüğü üzere, Von Aulock’un koleksiyonu yalnızca sikkelerden oluşmuyor.
KIRŞEHİRLİLER HANS VON AULOCK’U NASIL BİLİR?
Hans von Aulock’un 1970’te Afrika’dan bir fotoğrafı.
Kırşehir Çiğdem Gazetesi müellifi Abdullah Çelik’in Haziran 2021’de yayınlanan yazısına nazaran Von Aulock, enterne olduğu 1944-1946 içinde Kırşehir’de hayatış. Bu senelerda kendisi üzere enterne Almanlarla briç oynayıp avcılık yapmış ve avcılık merakı yardımıyla tarihi eser koleksiyonu yapmayı başarmış. Yani Nazilerden kaçtığını söyleyen ve olağanda saygın bir bankacı olan bir adam, Kırşehir kırsalında avcılık mazeretiyle av tüfeğiyle dolaşıp etraftan tarihi eser toplamış! Bugün bu kişiyi dünyanın en saygın müzeleri ‘koleksiyoner’ sayıyor.
Abdullah Çelik, Hans von Aulock’un 1947’de Kırşehir civarında bir ‘Eti hiyeroglif kitabesi’ bulduğunu ve bunun fotoğraflarını Ankara Üniversitesi’nden Hititoloji Profesörü Güterbock’a verdiğini aktarıyor. Profesör Güterbock, gelecek yıl bu kitabeyi yerinde kopya etmek istediğini belirtmiş lakin Çelik, bu kitabenin diğer bir izine rastlamamış, bahsedilen eser ortada yok. Çelik, Hans von Aulock’un Kırşehir’den epey sayıda eser topladığını ve bunların akıbetinin bilinmediğini yazmış.
İnterneti biraz kurcaladığımızda, Hans von Aulock’un topladığı Çizgisi yapıtlarının New York’a kadar ulaştığına rastlıyoruz. Bu durumda Von Aulock’un yalnızca sikke toplayıp yayın yaparak arkeoloji bilimine katkıda bulunan biri olmadığını anlıyoruz, demek ki Kırşehirliler onu hakikat tanımış.
Görünüşe nazaran 19. yüzyılda Troya için Heinrich Schliemann her neyse 20. yüzyılda Hans von Aulock’un ondan bir farkı olmadığı söylenebilir. Yurt haricindeki saygın müzelerin ‘koleksiyoner’ saydığı bu iki isim, kitaplar yazıp onursal doktoralar almış olsalar da keşfettikleri yapıtları arkeolojik bağlamından koparmaları, yani alıp götürmeleri ve satmaları sebebiyle, aslında arkeoloji biliminin gelişmesine ziyan vermiş bireyler.
KAYNAKLAR
Çelik, Abdullah (2021, Haziran 5). Bozkırda Bir Alman: Von Aulock. Kırşehir Çiğdem.
Bakar, Bülent (2016). Gerçek Politiğin Türk-Alman Alakalarına Yansıması: Almanların Ülkelerine Dönmesi ve Türkiye’de Kalanların Enterne Edilmesi (1944-1945). Tarih Mecmuası, Sayı 63 (2016 / 1), İstanbul 2016, s. 89-126.
Ozgüç, Tahsin, and Akok, Mahmut. 1958. Horoztepe, an Early Bronze Age Settlement and Cemetery. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basimevi, pl. XVII, 4a, b.
Ayten, Ebru Gizem (2019). Animal Figurines During The Early Bronze Age of Anatolia: The Case of Koçumbeli. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: ODTÜ Arkeoloji Kısmı.
Berk, Nurullah. Gezer, Hüseyin (1973). 50 Yılın Türk Fotoğraf ve Heykeli. İş Bankası Yayınları.
Sinemoğlu, Nermin. Ciner, Semra (1981). Atatürk’ün “Türk Tarih Tezi” ortasında Arkeolojinin Yeri ve Ehemmiyeti. 26-28 Ekim 1981 Atatürk ve Sanat Sempozyumu. sf.81-85. İstanbul: İstanbul Devlet Hoş Sanatlar Akademisi Yayını.
Başkan, Mehmet (1989). Atatürk ve Müzeler. Atatürk Araştırma Merkezi Mecmuası, 6 (16), sf. 63-74.
Erol, Nevzat (1965). Proje tatbikat: İstanbul Belediye Sarayı. Mimarlık 15. Yıl 3, Sayı 1. Sf.7-9.
Biyografisi: https://de.wikipedia.org/wiki/Hans_von_Aulock
Metropolitan Müzesi’ndeki Sınırı nesnelerinden menşei Hans von Aulock olanlar:
