Özgür His Sakin
Beyoğlu’nun beğenilen semtlerinden Asmalımescit’te, Şehbender Sokağı ile Sofyalı Sokağı’nın kesiştiği noktada 126 yıldır yükselen bir bina var. Şaşaalı günleri geride kaldıktan daha sonra ismini yitiren bu bina, 96 yıl daha sonra küllerinden doğdu.
Bir akademisyen ve iki araştırmacının hayali olan Kırmızı Kapı isimli ortak araştırma, üretim ve paylaşım yeri, geçen yıl Ekim ayında kapılarını araladı. Emel kültür, sanat, tarih, tasarım, mimarlık üzere alanlarda çalışan araştırmacıların bir ortaya gelip tanışacağı, yeni çalışma alanlarına ve ortak projelere yönelebileceği bir yer oluşturmaktı.
Kırmızı Kapı takımını oluşturan Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Seza Sinanlar Uslu, araştırmacılar Aynur Gürlemez Arı ile Fatih Erdoğmuş’un birinci işi, binanın hikayesini tarih sayfalarından, evraklardan, fotoğraflardan ve haritalardan kazımak, ortaya çıkarmak oldu.
Bina, mimari özellikleriyle 19. yüzyılda yapıldığını belirli ediyordu. Bu ipucunu takip ederek, etrafın ve sokağın şekillenmesine ilişkin bir şeyler de bulabilme maksadıyla 19. yüzyıla ilişkin haritalara baktılar. Aradıkları Charles Eduard Goad’un 1905 tarihindeki İstanbul, Pera Galata haritalarının 36. Paftası’nda duruyordu. İki sokağın, eski ismiyle Rue Chancellerie (Şehbender) ve Rue Sofialy’nın (Sofyalı) kesiştiği yerde, “Spadaro Pacha Apparts” ibaresi vardı. Bina, ismini söylemişti.
Kırmızı Kapı grubu
EGE ADALARINDAN PERA’YA BİR AİLENİN SERÜVENİ
Pekala, Spadaro Paşa kimdi?
Seza Sinanlar Uslu araştırmanın bu kısmını, “Said Naum-Duhani üzere 19-20. yüzyıl Pera’sını anlatan kaynaklara ve Annuaire Oriental ismi verilen ticaret yıllıklarına baktık. Araştırma bizi çeşitli kilise kayıtlarının yayımlandığı soy ağacı içerikli sitelere ve hayli farklı kaynaklara yöneltti. Sonunda Spadaro Paşa’nın kim olduğunu, nereden geldiğini, kendisindilk evvelki ve daha sonraki aile üyelerinin kim olduklarını tespit edebildik. Karşımıza epey geniş Egeli ve Katolik bir aile çıktı” diye anlatıyor.
Harbiye Mektebi’nde doktorluk yapan ve Paşa unvanına layık görülen Michel Anastasia Spadaro, Ege’de Kiklad adalarının kuzeyindeki Tinos adasına dünyaya geldi. Kalabalık bir aile olan Spadarolar’ın dört erkek mensubu İstanbul’a gelerek Pera’ya yerleşti ve hepsi de Santa Maria Draperis Kilisesi’nde evlendi. Daha da ilginci dördü de İstanbul’da tabip olarak çalıştı. Binayı yaptıran, ortalarında Paşa unvanı alan tek kişi ise Michel Anastasio Spadaro’ydu.
1905 goad haritası
Spadaro Paşa ailesine ondan sonrasında ne oldu?
Seza Sinanlar Uslu şöyleki yanıtlıyor:
”Apartmana ismini veren Michel Anastasio Spadaro, 1867’de Beyoğlu’ndaki Santa Maria Draperis Kilisesi’ndeki merasimle Eusthachia Palamari ile evlenmiş. 3 erkek 3 kız, 6 çocukları olmuş lakin bu çocuklardan 3’ü çocuk yaşta, birinci çocukları da 1910 yılında vefat etmiş. 1913’te eşi de hayata veda edince Spadaro Paşa iki kızıyla kalmış. Hiç evlenmemiş olan kızı Marine şair olarak tanındı. Küçük gazeteci hanım manasına gelen ”Gavrochette” takma ismiyle Stamboul ve Levant Herald gazetesinde yazıları yayımlandı. Biz bu süreçte Marine Spadaro’nun yazdığı kitapların da peşine düştük. Hatta bu kitaplardan biri Fransa’da, oburu de İstanbul’daki bir sahafta karşımıza çıktı. Fransa’dan gelen 1934 basımı kitabın sayfaları tam 87 yıl daha sonra birinci sefer açıldı!
Öteki kızı Catharina ise evlenmiş, bir oğlu olmuş. Spadaro Paşa’nın 22 Eylül 1925 yılındaki vefatından daha sonra iki kız kardeşin bu vakitte nerede ikamet ettiklerini tam olarak tespit edememiş olsak da Marine’in 1948 yılında 72 yaşındayken Catharina’nın ise 1966’da 80 yaşındayken vefat etmiş olduklarını kilise kayıtlarından saptadık. Onların vefatından daha sonra en yakın mirasçı olarak kalan Catharina (Spadaro) Descuffi’nin oğlu Adriano Descuffi’nin de 1968 yılında vefatıyla birlikte mülklerin sahipsiz kalmış olabileceğini kestirim ediyoruz.”
ÇOKKÜLTÜRLÜ BEYOĞLU’NDAN İNSAN GÖRÜNÜMLERİ
1895’te yaptırılan üç katlı kagir binada meşhur Lebon Pastanesi’nin sahibi Edouard Lebon, devrin Pera Salon Sergileri’nde ismine çoğunlukla rastlanan Fransız ressam François Prieur Bardin, Pera Palas Oteli ve Tokatlıyan Restoran’ın mutfak şefi Léon Alexich, Tünel Pasajı’ndaki Koop piyanonun sahibi Karl Kopp, Terzi Bekès üzere isimler oturdu. 1924 daha sonrasına dair pek fazla bilgi yok.
Kültüre ve sanata olduğu kadar yaşama açılan bir kapı olmak ülküsüyle açılan Kırmızı Kapı, bu keşif seyahatinde yalnızca bir apartmanı değil, beraberinde o binanın sahiplerini, o yerde ömür sürmüş insanları ve kıssalarını bir daha karşımıza çıkardı. Bu efor yardımıyla uzun yıllar bir ismi bile olmayan bina, bugün artık bir daha Spadaro Paşa’nın ismini taşıyor. Bu isimlendirme, aslında yalnızca bir binaya geçmişini iade etmekten ibaret değil; Beyoğlu üzere epeyce katmanlı, fazlacakültürlü bir semtin binaları ve sokaklarındaki hayatın günümüze taşıdığı farklı uzantıların araştırılması ve manalandırılması da demek.
.
Kırmızı Kapı, Spadaro Konutu’nun kurucularından Doç. Dr. Seza Sinanlar Uslu, 19. yüzyıl Osmanlı dünyasında kültür ve sanat hayatı, İstanbul kent tarihi, tasarım tarihi, kültür siyasetleri ve sanat eleştirisi hususlarında çalışmalarıyla tanınıyor. Uslu’nun son devirde imza attığı çalışmalar içinde 1964 sürgünüyle İstanbul’dan uzaklaşmak zorunda kalan ressam bayan İvi Stangali’nin ömür hikayesini anlatan, ‘İvi Stangali: Ressamı Hatırlamak’ isimli kitap ile İstanbullu Rum sanatçı Mario Prassinos’un 100. doğum yılı niçiniyle Pera Müzesi’nde düzenlenen kapsamlı stant de yer alıyor.
BEYOĞLU’NDA BİR BELLEK HAFRİYATI
Doç. Dr. Uslu, Beyoğlu’nda 19. yüzyıl sonlarına tarihlenen çok sayıda bina olduğunu, bu binaların geçmişindeki fonksiyonları yahut yaşanmışlıklarıyla bugüne getirdikleri çeşitli uzantılar olduğunu belirtiyor. Binalar, sokaklar ve insan öyküleri üzerine araştırma yaparken, geçmiş ve bugün içindeki sürekliliği göz arkası etmemek gerektiğini söyleyen Uslu, Spadaro Paşa apartmanın daha sonraki senelerda kimlerin mülkiyetine geçtiğine dair araştırmaları sürdürdüklerini, bu süreçte de karşılarına değişik ipuçları çıktığını ekliyor. vakit içinde bu bilgiler de binanın kronolojik hikayesine eklenecek, tahminen taşlar yerine tam olarak oturacak.
Beyoğlu’ndaki birtakım yapıların tarihli sürekliliğe dair şu dikkat cazibeli örneği veriyor Uslu: “Örneğin şu anda Galeri Meşher’in olduğu Fruchterman Apartmanı’nda bir vakit içinder Abdullah Biraderler’in fotoğraf konutu vardı. Bu apartman hem de 1902 ve 1903 senelerında Salon Sergileri’nin yapıldığı yer. ötürüsıyla günümüzde o binada stantlar düzenleyen bir galeri olması tesadüf olmasa gerek.”
Kırmızı Kapı’nın imza attığı Beyoğlu’ndaki bu bellek hafriyatı, 1800’lerin sonunda sinematografiyi icat eden Lumière Kardeşler’in şimdilerde yapay zekayla hareket ve olağanüstü bir canlılık kazandırılan tarihi sinema kayıtlarını çağrıştırıyor. Siyah beyaz soluk anların gerçek renklerine kavuşması üzere, Spadaro Paşa Apartmanı da tüm yaşanmışlıkları ile gölgelerinden sıyrılıp yeni konuklarıyla artık yeni bir kıssaya yanlışsız yol alıyor.
Uslu’nun sözüyle, “Artık tüm bu isimlere, izleri kaybolup gidenlere ilgisiz kalmamız mümkün değil. Bizler Spadaro Paşa Apartmanı’nın şimdiki sakinleri olarak yaşadığımız semtin bir modülü olduğumuzun şuuruyla, bu apartmanı ve taşıdığı yaşanmışlıkları bir daha görünür kılıyoruz. Apartman sahipleri tarafınca giriş kapısına iliştirilen Ayşe Karamustafa tasarımı isim levhası ile binada hayatış ve unutulmuş herkesi hürmetle selamlıyoruz.”
Kırmızı Kapı-Spadaro Konutu’nu tanımak isteyenler bu sayfadan takip edebilir.
Beyoğlu’nun beğenilen semtlerinden Asmalımescit’te, Şehbender Sokağı ile Sofyalı Sokağı’nın kesiştiği noktada 126 yıldır yükselen bir bina var. Şaşaalı günleri geride kaldıktan daha sonra ismini yitiren bu bina, 96 yıl daha sonra küllerinden doğdu.
Bir akademisyen ve iki araştırmacının hayali olan Kırmızı Kapı isimli ortak araştırma, üretim ve paylaşım yeri, geçen yıl Ekim ayında kapılarını araladı. Emel kültür, sanat, tarih, tasarım, mimarlık üzere alanlarda çalışan araştırmacıların bir ortaya gelip tanışacağı, yeni çalışma alanlarına ve ortak projelere yönelebileceği bir yer oluşturmaktı.
Kırmızı Kapı takımını oluşturan Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Seza Sinanlar Uslu, araştırmacılar Aynur Gürlemez Arı ile Fatih Erdoğmuş’un birinci işi, binanın hikayesini tarih sayfalarından, evraklardan, fotoğraflardan ve haritalardan kazımak, ortaya çıkarmak oldu.
Bina, mimari özellikleriyle 19. yüzyılda yapıldığını belirli ediyordu. Bu ipucunu takip ederek, etrafın ve sokağın şekillenmesine ilişkin bir şeyler de bulabilme maksadıyla 19. yüzyıla ilişkin haritalara baktılar. Aradıkları Charles Eduard Goad’un 1905 tarihindeki İstanbul, Pera Galata haritalarının 36. Paftası’nda duruyordu. İki sokağın, eski ismiyle Rue Chancellerie (Şehbender) ve Rue Sofialy’nın (Sofyalı) kesiştiği yerde, “Spadaro Pacha Apparts” ibaresi vardı. Bina, ismini söylemişti.
Kırmızı Kapı grubu
EGE ADALARINDAN PERA’YA BİR AİLENİN SERÜVENİ
Pekala, Spadaro Paşa kimdi?
Seza Sinanlar Uslu araştırmanın bu kısmını, “Said Naum-Duhani üzere 19-20. yüzyıl Pera’sını anlatan kaynaklara ve Annuaire Oriental ismi verilen ticaret yıllıklarına baktık. Araştırma bizi çeşitli kilise kayıtlarının yayımlandığı soy ağacı içerikli sitelere ve hayli farklı kaynaklara yöneltti. Sonunda Spadaro Paşa’nın kim olduğunu, nereden geldiğini, kendisindilk evvelki ve daha sonraki aile üyelerinin kim olduklarını tespit edebildik. Karşımıza epey geniş Egeli ve Katolik bir aile çıktı” diye anlatıyor.
Harbiye Mektebi’nde doktorluk yapan ve Paşa unvanına layık görülen Michel Anastasia Spadaro, Ege’de Kiklad adalarının kuzeyindeki Tinos adasına dünyaya geldi. Kalabalık bir aile olan Spadarolar’ın dört erkek mensubu İstanbul’a gelerek Pera’ya yerleşti ve hepsi de Santa Maria Draperis Kilisesi’nde evlendi. Daha da ilginci dördü de İstanbul’da tabip olarak çalıştı. Binayı yaptıran, ortalarında Paşa unvanı alan tek kişi ise Michel Anastasio Spadaro’ydu.
1905 goad haritası
Spadaro Paşa ailesine ondan sonrasında ne oldu?
Seza Sinanlar Uslu şöyleki yanıtlıyor:
”Apartmana ismini veren Michel Anastasio Spadaro, 1867’de Beyoğlu’ndaki Santa Maria Draperis Kilisesi’ndeki merasimle Eusthachia Palamari ile evlenmiş. 3 erkek 3 kız, 6 çocukları olmuş lakin bu çocuklardan 3’ü çocuk yaşta, birinci çocukları da 1910 yılında vefat etmiş. 1913’te eşi de hayata veda edince Spadaro Paşa iki kızıyla kalmış. Hiç evlenmemiş olan kızı Marine şair olarak tanındı. Küçük gazeteci hanım manasına gelen ”Gavrochette” takma ismiyle Stamboul ve Levant Herald gazetesinde yazıları yayımlandı. Biz bu süreçte Marine Spadaro’nun yazdığı kitapların da peşine düştük. Hatta bu kitaplardan biri Fransa’da, oburu de İstanbul’daki bir sahafta karşımıza çıktı. Fransa’dan gelen 1934 basımı kitabın sayfaları tam 87 yıl daha sonra birinci sefer açıldı!
Öteki kızı Catharina ise evlenmiş, bir oğlu olmuş. Spadaro Paşa’nın 22 Eylül 1925 yılındaki vefatından daha sonra iki kız kardeşin bu vakitte nerede ikamet ettiklerini tam olarak tespit edememiş olsak da Marine’in 1948 yılında 72 yaşındayken Catharina’nın ise 1966’da 80 yaşındayken vefat etmiş olduklarını kilise kayıtlarından saptadık. Onların vefatından daha sonra en yakın mirasçı olarak kalan Catharina (Spadaro) Descuffi’nin oğlu Adriano Descuffi’nin de 1968 yılında vefatıyla birlikte mülklerin sahipsiz kalmış olabileceğini kestirim ediyoruz.”
ÇOKKÜLTÜRLÜ BEYOĞLU’NDAN İNSAN GÖRÜNÜMLERİ
1895’te yaptırılan üç katlı kagir binada meşhur Lebon Pastanesi’nin sahibi Edouard Lebon, devrin Pera Salon Sergileri’nde ismine çoğunlukla rastlanan Fransız ressam François Prieur Bardin, Pera Palas Oteli ve Tokatlıyan Restoran’ın mutfak şefi Léon Alexich, Tünel Pasajı’ndaki Koop piyanonun sahibi Karl Kopp, Terzi Bekès üzere isimler oturdu. 1924 daha sonrasına dair pek fazla bilgi yok.
Kültüre ve sanata olduğu kadar yaşama açılan bir kapı olmak ülküsüyle açılan Kırmızı Kapı, bu keşif seyahatinde yalnızca bir apartmanı değil, beraberinde o binanın sahiplerini, o yerde ömür sürmüş insanları ve kıssalarını bir daha karşımıza çıkardı. Bu efor yardımıyla uzun yıllar bir ismi bile olmayan bina, bugün artık bir daha Spadaro Paşa’nın ismini taşıyor. Bu isimlendirme, aslında yalnızca bir binaya geçmişini iade etmekten ibaret değil; Beyoğlu üzere epeyce katmanlı, fazlacakültürlü bir semtin binaları ve sokaklarındaki hayatın günümüze taşıdığı farklı uzantıların araştırılması ve manalandırılması da demek.
.
Kırmızı Kapı, Spadaro Konutu’nun kurucularından Doç. Dr. Seza Sinanlar Uslu, 19. yüzyıl Osmanlı dünyasında kültür ve sanat hayatı, İstanbul kent tarihi, tasarım tarihi, kültür siyasetleri ve sanat eleştirisi hususlarında çalışmalarıyla tanınıyor. Uslu’nun son devirde imza attığı çalışmalar içinde 1964 sürgünüyle İstanbul’dan uzaklaşmak zorunda kalan ressam bayan İvi Stangali’nin ömür hikayesini anlatan, ‘İvi Stangali: Ressamı Hatırlamak’ isimli kitap ile İstanbullu Rum sanatçı Mario Prassinos’un 100. doğum yılı niçiniyle Pera Müzesi’nde düzenlenen kapsamlı stant de yer alıyor.
BEYOĞLU’NDA BİR BELLEK HAFRİYATI
Doç. Dr. Uslu, Beyoğlu’nda 19. yüzyıl sonlarına tarihlenen çok sayıda bina olduğunu, bu binaların geçmişindeki fonksiyonları yahut yaşanmışlıklarıyla bugüne getirdikleri çeşitli uzantılar olduğunu belirtiyor. Binalar, sokaklar ve insan öyküleri üzerine araştırma yaparken, geçmiş ve bugün içindeki sürekliliği göz arkası etmemek gerektiğini söyleyen Uslu, Spadaro Paşa apartmanın daha sonraki senelerda kimlerin mülkiyetine geçtiğine dair araştırmaları sürdürdüklerini, bu süreçte de karşılarına değişik ipuçları çıktığını ekliyor. vakit içinde bu bilgiler de binanın kronolojik hikayesine eklenecek, tahminen taşlar yerine tam olarak oturacak.
Beyoğlu’ndaki birtakım yapıların tarihli sürekliliğe dair şu dikkat cazibeli örneği veriyor Uslu: “Örneğin şu anda Galeri Meşher’in olduğu Fruchterman Apartmanı’nda bir vakit içinder Abdullah Biraderler’in fotoğraf konutu vardı. Bu apartman hem de 1902 ve 1903 senelerında Salon Sergileri’nin yapıldığı yer. ötürüsıyla günümüzde o binada stantlar düzenleyen bir galeri olması tesadüf olmasa gerek.”
Kırmızı Kapı’nın imza attığı Beyoğlu’ndaki bu bellek hafriyatı, 1800’lerin sonunda sinematografiyi icat eden Lumière Kardeşler’in şimdilerde yapay zekayla hareket ve olağanüstü bir canlılık kazandırılan tarihi sinema kayıtlarını çağrıştırıyor. Siyah beyaz soluk anların gerçek renklerine kavuşması üzere, Spadaro Paşa Apartmanı da tüm yaşanmışlıkları ile gölgelerinden sıyrılıp yeni konuklarıyla artık yeni bir kıssaya yanlışsız yol alıyor.
Uslu’nun sözüyle, “Artık tüm bu isimlere, izleri kaybolup gidenlere ilgisiz kalmamız mümkün değil. Bizler Spadaro Paşa Apartmanı’nın şimdiki sakinleri olarak yaşadığımız semtin bir modülü olduğumuzun şuuruyla, bu apartmanı ve taşıdığı yaşanmışlıkları bir daha görünür kılıyoruz. Apartman sahipleri tarafınca giriş kapısına iliştirilen Ayşe Karamustafa tasarımı isim levhası ile binada hayatış ve unutulmuş herkesi hürmetle selamlıyoruz.”
Kırmızı Kapı-Spadaro Konutu’nu tanımak isteyenler bu sayfadan takip edebilir.