İZMİR – İzmir’in tarihi kent merkezinde yer alan Smyrna (İzmir) Agorası, dünyanın kent merkezindeki en büyük antik periyot agoralarından biri. 2007 yılından itibaren Kültür ve Turizm Bakanlığı müsaadesiyle, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi ismine yürütülen ve İzmir Büyükşehir Belediyesi, Hoş Güç AŞ ve Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı’nın takviyeleri ile yapılan hafriyat çalışmalarıyla kentin tarihi gün yüzüne çıkmaya devam ediyor. 8 bin 500 yıllık tarihe sahip İzmir’in geçmişinin aydınlatılmasında kıymetli bir yeri olan antik kentte, Agora haricinde Kadifekale ve Basmane mevkilerinde yapılan çalışmaların yanı sıra son periyotta tiyatroda yapılan hafriyatlar yük kazandı.
İzmir’in en kalabalık semtlerinden biri olan İki Çeşmelik Caddesi üzerinde arkeolojik bir hafriyat yapmanın zorlukları neler? Smyrna tiyatrosunun yeri şuurlu bir seçim mi? Tiyatroda ele geçen yazıtlar bize neler söylüyor? İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, Türk-İslam Arkeolojisi Kısmı Öğretim Üyesi, Smyrna Antik Kenti Hafriyat Lideri Doç. Dr. Akın Ersoy sorularımızı cevapladı.
Doç. Dr. Akın Ersoy
‘AGORA ÖREN YERİ BİRÇOK AKTİFLİK İÇİN CAZİP HALE GELDİ’
Başka hafriyat alanlarından farklı olarak büyük bir kentin ortasında hafriyat yapıyorsunuz. bu biçimde merkezi bir yerde hafriyat yapmanın avantajları ve dezavantajları neler?
Yaşayan bir kent ortasında, sürekliliği olan fazlaca katmanlı arkeolojik çalışmaları kentsel arkeoloji olarak tanımlıyoruz. Her katmanı tıpkı titizlikle değerlendirip, yakın tarihe ilişkin her nesneyi tıpkı hürmetle karşılıyoruz.
söylemiş olduğiniz üzere ne deniz kenarında ne de kırsaldayız. Görünür olmamız yardımıyla mali dayanağın yanı sıra mahallî idarelerden lojistik manada kıymetli bir takviye alıyoruz. Bu sayede kimi meseleleri meslektaşlarımıza bakılırsa daha çabuk çözebiliyoruz. Görünür olmak alanın daha fazla ziyaretçiye mesken sahipliği yapmasına imkan sağladığı üzere basının ilgisi de daha fazla olabiliyor. Kent ortasında olmamız hem de hafriyat işleyişi ile ilgili gerekli el arabasından iş eldivenine, yiyecek gereksiniminden kırtasiye ve nalburiye kadar her türlü lojistik muhtaçlığı süratle gidermemize imkan sağlıyor ki bu bir hafriyat için hayli kıymetli.
Doğal bu kadar avantajın yanı sıra dezavantajları da var. Smyrna Agorası’nın epeyce ulaşılabilir bir yerde olması niçiniyle hiç beklemediğiniz vakit içinderda bir anda fazlaca sayıda bürokrat ve dost, iş yahut merhaba gayeli ziyaretinize gelebiliyor. bir daha kent ortasında her dakika göz önünde olmanız niçiniyle arkeolojik alanın ot, çöp üzere konularda pak, bakımlı ve sistemli olması için kırsaldaki arkadaşlarımızdan daha dikkatli olmamız gerekiyor. Örneğin rüzgarla uçuşan gazete, naylon torba ve plastik çöpler alana süratle ulaşabiliyor. Bu niçinle takımımızdaki üç arkadaşımız her gün çim kesitinden, çöp toplamaya kadar ilgileniyor. Natürel bilhassa Smyrna Agorası ören yerinin 4 hektarlık bir alandan ibaret olduğunu hatırlatayım. Lakin biz bunu avantaja dönüştürmeye çalışıyoruz ki Smyrna Agorası’nın meydanı bu çabamız yardımıyla doğal olarak çimlendi ve birfazlaca aktiflik için cazip hale geldi.
Smyrna Agorası
‘YANLIŞ YER SEÇİMİ İLE BU KIYMETLİ YATIRIM HEBA EDİLEMEZDİ’
Son kazılarla tiyatroyu büyük oranda açığa çıkardınız. Kentin planını düşündüğünüzde Smyrna tiyatrosunun yeri şuurlu bir seçim mi sizce?
İzmir’in jeolojik yapısından ötürü bilhassa Kadifekale yamaçlarında toprak kaymaları kelam konusu. Bu niçinle antik çağın İyonyalı mimar ve plancılarının tiyatronun yeri için en uygun yeri seçtiklerini gözlemliyoruz. Zira tüm öteki alanlarda toprak kayması kelam konusuyken tiyatronun bulunduğu yerde andezit ana kayanın bulunması tiyatronun yer seçiminde faal olmuş görünüyor.
Helenistik periyotta yamacı kullanarak izleyiciler için oturma yerleri inşa etmeleri, maliyetleri de en aza indirmelerini sağlamış olmalı. Aslında var olan yeni teknoloji, mimarlara daha öbür seçenek sunmuyordu. Fakat Roma periyoduna gelindiğinde inşaat teknolojilerindeki gelişme yardımıyla yalnızca yamaca bağlı bir tiyatrodan fazla daha düz alanlarda tiyatrolar inşa edilebilir hale geldi. ötürüsıyla tiyatronun Helenistik devirde yer statiğinin en uygun olduğu yerde, düzgün kent planına uygun olarak inşa edildiğini, Roma periyodunda ise inşaat teknolojileri yardımıyla büyütüldüğünü söyleyebiliriz.
Bugün de kent plancıları, istatistikçiler ve mimarlar tarihi kent merkezi çerçevesinde kent surları ile çevrelenmiş alanda tiyatro nerede yapılabilir diye düşünseler muhtemelen bu noktayı seçeceklerdi. Zira başka yamaçlar toprak kaymasına açık. Antik Çağ’da bir kentte çok lüks ve değerli olan tiyatro üzere bir proje için devrin mühendislerinin yanlış bir yer seçimi ile bu değerli yatırım heba edilemezdi. Örneğin kentin savunma merkezi olan ve arkeoloji terminolojisinde Akropolis olarak isimlendirilen bugünkü Kadifekale dahi altı andezit olan kayalık zirvenin (Pagos) üzerinde bir iç kale halinde inşa edilmişti.
‘EN AZ KAPASİTE İLE 16 BİN İZLEYİCİYE KONUT SAHİPLİĞİ YAPTI’
B. Anadolu’daki başka tiyatro yapılarıyla karşılaştırdığımızda nasıl bir plan çiziyor ya da nereye koyabiliyoruz? Kaç kişilik bir nüfusu barındırabildiğini bu kademede söyleyebiliyor muyuz?
Karşılaştırmak için çabucak hemen birtakım bilgilerindan yoksunuz. Kazıların ilerlemesiyle bu ayrıntılara ulaşacağız. Lakin 20. yüzyılın başında yapılmış olan tiyatronun çizimlerinden yola çıkar ve bunları da şayet gerçek kabul edersek İyonya kentlerindeki öbür tiyatroların farklı özelliklerinin Smyrna tiyatrosunda bir ortaya geldiğini söyleyebiliriz.
Bilhassa Efes ve Milet üzere kentlerle rekabet halinde olan Smyrna’da inşa edilen kamu projelerinin, bu iki kentte inşa edilenlerden daha büyük, daha hoş, daha işlevsel olarak inşa edilmek isteneceği açıktır. Örneğin Smyrna tiyatrosu izleyici kapasitesi olarak Milet tiyatrosunun kapasitesini geçip Efes tiyatrosuna yaklaşırken, dairesel planlı tiyatronun çap ölçüsü her iki tiyatroyu da aşmaktadır. Yer seçimi bakımından Smyrna tiyatrosu ile Efes tiyatrosu paralellik gösterirken bir öbür benzerlikleri, ortasında bulundukları kentin nizamlı planına uygun olarak yönlendirilmiş olmalarıdır. ötürüsıyla antik devirde tiyatrolarda tek tip proje uygulanmış üzere görülse de farklılıklar aslında ayrıntılarda gizli.
Smyrna tiyatrosu 20. yüzyılda yapılmış çizimler üzerinden ve Akdeniz coğrafyasındaki tiyatroları bir ortaya getiren tiyatrolar kataloğunda, 20 bini aşan izleyici kapasitesine sahip olan Akdeniz’in en büyük tiyatroları içinde yerini aldı. Bu kapasite oranı bir koltuğun 60 cm, bir sandalyenin 40 cm olması üzerinden hesaplanıyor. Bu manada hangi bedel temel alınırsa Smyrna tiyatrosu en az kapasite ile 16 bini aşan, en çok kapasite ile ise 20 bini aşan seyirciye konut sahipliği yapıyor.
Prof.Dr. Recai Tekoğlu’nun okumasına nazaran, “Selanik’ten gelen Basos ve çocukların ekipmanı…” yazılı yazıt.
‘KULİSTE SOYUNDUĞU YERE İSMİNİ YAZAN OYUNCULAR VAR’
Tiyatroda ele geçen yazıtlar bize neler söylüyor?
Yazıtlardan birisi Selanikli Bassos ve arkadaşlarının Selanik’ten gelip Smyrna tiyatrosunda performans gösterdiklerini söylüyor bize. Kumpanya biçiminde tiyatro kümelerinin kent şehir gezip tiyatrolarda oyunlar sergilediklerini biliyoruz. bir daha tiyatro duvarlarında, devrin diğer tiyatrocularının isimlerini görüyoruz. “burası benim yerim” diyerek kuliste soyunduğu yere ismini kazıyan oyuncuların isimleri var. Bunlardan biri Ioulius’un oğlu Teimolaos idi. bu biçimdece sanatkarın o yer içerisinde o köşeyi sahiplendiğini anlıyoruz. bir daha İzmir’de yöneticilerin tiyatroda tamirler yaptırdıklarını öğreniyoruz. Örneğin bir yazıttan İzmirli Proklos’un tiyatro yakınında bir çeşmenin tamirini gerçekleştirdiğini öğrenmekteyiz. bir daha MS 2. yüzyıla tarihlendirilen ve İmparator ismi zikreden bir yazıt ise Septimus Severus’u onurlandırmaktadır.
Bir öbür yazıt, tiyatronun inşasında kullanılan taş blokların hangi sıra ile yerleştirilmesi ve hangi bloktan başlanması gerektiğini işaret ediyor. bir daha daha evvelki tarihlerde bulunan tiyatroya ilişkin yazıtlı koltukların kimilerinin Asklepios kültü temsilcilerine ayrıldığını öğreniyoruz.
‘DEVLET, TİYATROYU PROPAGANDA ARACI OLARAK KULLANABİLİYOR’
Antik periyotta tiyatroları yalnızca sanatsal alanlar olarak mı düşünmeliyiz? Nasıl bir siyaset izleniyordu, aşağı üst bir bilgiye sahip miyiz?
Tiyatrolar, bir kentteki mümkün her türlü siyasi, politik ve dini pratiklerin gündeme geldiği bir yer. Örneğin Efes’te Hıristiyanlık yayılmaya başladığında Efesliler tiyatroda toplanıp “En büyük ilah Artemis’tir” diye karşı çıkıyorlar. Efeslilerin bu duruşu bununla birlikte ekonomik ve sosyolojik bir duruş. Muhakkak ki Hıristiyanlık bilhassa kentteki Artemis kültü üzerinden bir varlık edinmiş olanları rahatsız etmişti. Kimileri, inançları manasında Hıristiyanlığı bir risk ve küfür olarak görürken, kimileri da bir hac merkezi olan Efes’e, Artemis’e adaklar sunmak ve dualar etmek için ziyarete gelenlerden elde ettikleri gelirleri kaybedecekleri dehşetiyle bu yeni dini anlayışı reddediyorlardı. Farklı inançların bir ortaya geldikleri vakit içinder da olmuştur doğal. örneğin Roma Dönemi’nde MS 2. yüzyılda yaşanan kuraklık vaktinde Pagan ilahlara yakarışların kuraklığa deva olmaması üzerine kentin Romalı yöneticileri Efes meselade gördüğümüz üzere pek de sevmedikleri Hıristiyanların İzmir’deki önderi olan Aziz Polykarpos’tan ilahına dua etmesi için yardım istemek zorunda kalmışlardı. Sorun bu biçimdece çözülmüştü.
Tiyatrolar hem de vatandaşlık şuurunu aşılayan, beraberlik hissini ve toplumsallaşmayı sağlayan yerlerdi. Zira birbirini hiç tanımayan, görmeyen beşerler tiyatroda yan yana geliyordu. Tiyatrolar irtibat noktalarıydı. Kentin gündeminde ne var ise hepsi konuşuluyordu. ötürüsıyla tiyatrolar kente hizmet edenlerin onurlandırıldığı, kentin meselelerinin tartışıldığı, ortak sevinç ve hüzünlerin yaşandığı yerler olarak karşımıza çıkıyor. Bilhassa alt toplumsal kümelerde epey hudutlu okuma-yazma ve aritmetik bilgisi karşısında imparatorluk ya da kent idaresi alınan kararları tiyatrolarda toplanan büyük kalabalığa seslendiriyorlardı. Mecliste alınan ve Agora’da ilan edilen bir karar, tiyatroda kelamlı olarak duyuruluyordu.
tıpkı vakitte devlet, tiyatroyu bir propaganda aracı olarak da kullanabiliyor. Zira bu kadar büyük bir kitleyi denetim etmek, yönlendirmek ve imparatorun propaganda aracı olarak kullanmak için mesela Roma’da Kolezyum’da, İstanbul’da Hipodrom’da bilhassa alt toplumsal kümelere ekmek, pasta, zeytin yağı dağıtıldığını ve onlara keyif verecek oyunlar ve müsabakalar düzenlendiğini biliyoruz.
Doç. Dr. Akın Ersoy ve Nuray Pehlivan
‘TANRI VE TANRIÇALARIN HEYKELCİKLERİNİ YANLARINDA TAŞIYORLAR’
Smyrna’da yaygın ve bilinen inançlar neler?
Periyodunun her yerde var olan inançları İzmir için de geçerli. Bütün Olympos rablerine hürmet gösteriyorlar. Sıhhat Rabbi Asklepios, Nemesisler üzere ikincil rablerin da ön plana çıktığı görülüyor. İnanç çeşitliliğini yazıtlar ve antik kaynaklar haricinde ilah ve tanrıçaları temsil eden ve hafriyat çalışmalarında ele geçen heykeller ve pişmiş toprak figürler de bize anlatıyor. Sevdikleri, inandıkları, bağlı oldukları ilah ve tanrıçaların küçük boyutlu pişmiş toprak heykelciklerini yanlarında taşıyorlar, konutlarının ibadet köşelerinde, yer yahut dolaplarda saklıyorlardı. Yahudilik epey önce beri biliniyordu ve milat ile bir arada alt toplumsal kümeler ortasında Hıristiyanlık kaçınılmaz olarak yaygınlaştı.
Öbür yandan İzmir’de Mısır kökenli İsis ve Serapis inancının da yayıldığını ve gizemli bir öbür inanç olan Mithras’a da bağlı inananların olduğunu da biliyoruz.
Önümüzdeki süreçte nasıl bir çalışma programı öngörüyorsunuz?
Önümüzdeki süreçte Smyrna Agorası’nda Hamam-Gymnasium ile Smyrna tiyatrosunda hafriyat çalışmalarına devam edeceğiz. En kısa süreçte Smyrna tiyatrosunun birinci kademe oturma kısmı ile orkestra ve sahne binasını ortaya çıkarmayı planlıyoruz.
İzmir’in en kalabalık semtlerinden biri olan İki Çeşmelik Caddesi üzerinde arkeolojik bir hafriyat yapmanın zorlukları neler? Smyrna tiyatrosunun yeri şuurlu bir seçim mi? Tiyatroda ele geçen yazıtlar bize neler söylüyor? İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, Türk-İslam Arkeolojisi Kısmı Öğretim Üyesi, Smyrna Antik Kenti Hafriyat Lideri Doç. Dr. Akın Ersoy sorularımızı cevapladı.
Doç. Dr. Akın Ersoy
‘AGORA ÖREN YERİ BİRÇOK AKTİFLİK İÇİN CAZİP HALE GELDİ’
Başka hafriyat alanlarından farklı olarak büyük bir kentin ortasında hafriyat yapıyorsunuz. bu biçimde merkezi bir yerde hafriyat yapmanın avantajları ve dezavantajları neler?
Yaşayan bir kent ortasında, sürekliliği olan fazlaca katmanlı arkeolojik çalışmaları kentsel arkeoloji olarak tanımlıyoruz. Her katmanı tıpkı titizlikle değerlendirip, yakın tarihe ilişkin her nesneyi tıpkı hürmetle karşılıyoruz.
söylemiş olduğiniz üzere ne deniz kenarında ne de kırsaldayız. Görünür olmamız yardımıyla mali dayanağın yanı sıra mahallî idarelerden lojistik manada kıymetli bir takviye alıyoruz. Bu sayede kimi meseleleri meslektaşlarımıza bakılırsa daha çabuk çözebiliyoruz. Görünür olmak alanın daha fazla ziyaretçiye mesken sahipliği yapmasına imkan sağladığı üzere basının ilgisi de daha fazla olabiliyor. Kent ortasında olmamız hem de hafriyat işleyişi ile ilgili gerekli el arabasından iş eldivenine, yiyecek gereksiniminden kırtasiye ve nalburiye kadar her türlü lojistik muhtaçlığı süratle gidermemize imkan sağlıyor ki bu bir hafriyat için hayli kıymetli.
Doğal bu kadar avantajın yanı sıra dezavantajları da var. Smyrna Agorası’nın epeyce ulaşılabilir bir yerde olması niçiniyle hiç beklemediğiniz vakit içinderda bir anda fazlaca sayıda bürokrat ve dost, iş yahut merhaba gayeli ziyaretinize gelebiliyor. bir daha kent ortasında her dakika göz önünde olmanız niçiniyle arkeolojik alanın ot, çöp üzere konularda pak, bakımlı ve sistemli olması için kırsaldaki arkadaşlarımızdan daha dikkatli olmamız gerekiyor. Örneğin rüzgarla uçuşan gazete, naylon torba ve plastik çöpler alana süratle ulaşabiliyor. Bu niçinle takımımızdaki üç arkadaşımız her gün çim kesitinden, çöp toplamaya kadar ilgileniyor. Natürel bilhassa Smyrna Agorası ören yerinin 4 hektarlık bir alandan ibaret olduğunu hatırlatayım. Lakin biz bunu avantaja dönüştürmeye çalışıyoruz ki Smyrna Agorası’nın meydanı bu çabamız yardımıyla doğal olarak çimlendi ve birfazlaca aktiflik için cazip hale geldi.
Smyrna Agorası
‘YANLIŞ YER SEÇİMİ İLE BU KIYMETLİ YATIRIM HEBA EDİLEMEZDİ’
Son kazılarla tiyatroyu büyük oranda açığa çıkardınız. Kentin planını düşündüğünüzde Smyrna tiyatrosunun yeri şuurlu bir seçim mi sizce?
İzmir’in jeolojik yapısından ötürü bilhassa Kadifekale yamaçlarında toprak kaymaları kelam konusu. Bu niçinle antik çağın İyonyalı mimar ve plancılarının tiyatronun yeri için en uygun yeri seçtiklerini gözlemliyoruz. Zira tüm öteki alanlarda toprak kayması kelam konusuyken tiyatronun bulunduğu yerde andezit ana kayanın bulunması tiyatronun yer seçiminde faal olmuş görünüyor.
Helenistik periyotta yamacı kullanarak izleyiciler için oturma yerleri inşa etmeleri, maliyetleri de en aza indirmelerini sağlamış olmalı. Aslında var olan yeni teknoloji, mimarlara daha öbür seçenek sunmuyordu. Fakat Roma periyoduna gelindiğinde inşaat teknolojilerindeki gelişme yardımıyla yalnızca yamaca bağlı bir tiyatrodan fazla daha düz alanlarda tiyatrolar inşa edilebilir hale geldi. ötürüsıyla tiyatronun Helenistik devirde yer statiğinin en uygun olduğu yerde, düzgün kent planına uygun olarak inşa edildiğini, Roma periyodunda ise inşaat teknolojileri yardımıyla büyütüldüğünü söyleyebiliriz.
Bugün de kent plancıları, istatistikçiler ve mimarlar tarihi kent merkezi çerçevesinde kent surları ile çevrelenmiş alanda tiyatro nerede yapılabilir diye düşünseler muhtemelen bu noktayı seçeceklerdi. Zira başka yamaçlar toprak kaymasına açık. Antik Çağ’da bir kentte çok lüks ve değerli olan tiyatro üzere bir proje için devrin mühendislerinin yanlış bir yer seçimi ile bu değerli yatırım heba edilemezdi. Örneğin kentin savunma merkezi olan ve arkeoloji terminolojisinde Akropolis olarak isimlendirilen bugünkü Kadifekale dahi altı andezit olan kayalık zirvenin (Pagos) üzerinde bir iç kale halinde inşa edilmişti.
‘EN AZ KAPASİTE İLE 16 BİN İZLEYİCİYE KONUT SAHİPLİĞİ YAPTI’
B. Anadolu’daki başka tiyatro yapılarıyla karşılaştırdığımızda nasıl bir plan çiziyor ya da nereye koyabiliyoruz? Kaç kişilik bir nüfusu barındırabildiğini bu kademede söyleyebiliyor muyuz?
Karşılaştırmak için çabucak hemen birtakım bilgilerindan yoksunuz. Kazıların ilerlemesiyle bu ayrıntılara ulaşacağız. Lakin 20. yüzyılın başında yapılmış olan tiyatronun çizimlerinden yola çıkar ve bunları da şayet gerçek kabul edersek İyonya kentlerindeki öbür tiyatroların farklı özelliklerinin Smyrna tiyatrosunda bir ortaya geldiğini söyleyebiliriz.
Bilhassa Efes ve Milet üzere kentlerle rekabet halinde olan Smyrna’da inşa edilen kamu projelerinin, bu iki kentte inşa edilenlerden daha büyük, daha hoş, daha işlevsel olarak inşa edilmek isteneceği açıktır. Örneğin Smyrna tiyatrosu izleyici kapasitesi olarak Milet tiyatrosunun kapasitesini geçip Efes tiyatrosuna yaklaşırken, dairesel planlı tiyatronun çap ölçüsü her iki tiyatroyu da aşmaktadır. Yer seçimi bakımından Smyrna tiyatrosu ile Efes tiyatrosu paralellik gösterirken bir öbür benzerlikleri, ortasında bulundukları kentin nizamlı planına uygun olarak yönlendirilmiş olmalarıdır. ötürüsıyla antik devirde tiyatrolarda tek tip proje uygulanmış üzere görülse de farklılıklar aslında ayrıntılarda gizli.
Smyrna tiyatrosu 20. yüzyılda yapılmış çizimler üzerinden ve Akdeniz coğrafyasındaki tiyatroları bir ortaya getiren tiyatrolar kataloğunda, 20 bini aşan izleyici kapasitesine sahip olan Akdeniz’in en büyük tiyatroları içinde yerini aldı. Bu kapasite oranı bir koltuğun 60 cm, bir sandalyenin 40 cm olması üzerinden hesaplanıyor. Bu manada hangi bedel temel alınırsa Smyrna tiyatrosu en az kapasite ile 16 bini aşan, en çok kapasite ile ise 20 bini aşan seyirciye konut sahipliği yapıyor.
Prof.Dr. Recai Tekoğlu’nun okumasına nazaran, “Selanik’ten gelen Basos ve çocukların ekipmanı…” yazılı yazıt.
‘KULİSTE SOYUNDUĞU YERE İSMİNİ YAZAN OYUNCULAR VAR’
Tiyatroda ele geçen yazıtlar bize neler söylüyor?
Yazıtlardan birisi Selanikli Bassos ve arkadaşlarının Selanik’ten gelip Smyrna tiyatrosunda performans gösterdiklerini söylüyor bize. Kumpanya biçiminde tiyatro kümelerinin kent şehir gezip tiyatrolarda oyunlar sergilediklerini biliyoruz. bir daha tiyatro duvarlarında, devrin diğer tiyatrocularının isimlerini görüyoruz. “burası benim yerim” diyerek kuliste soyunduğu yere ismini kazıyan oyuncuların isimleri var. Bunlardan biri Ioulius’un oğlu Teimolaos idi. bu biçimdece sanatkarın o yer içerisinde o köşeyi sahiplendiğini anlıyoruz. bir daha İzmir’de yöneticilerin tiyatroda tamirler yaptırdıklarını öğreniyoruz. Örneğin bir yazıttan İzmirli Proklos’un tiyatro yakınında bir çeşmenin tamirini gerçekleştirdiğini öğrenmekteyiz. bir daha MS 2. yüzyıla tarihlendirilen ve İmparator ismi zikreden bir yazıt ise Septimus Severus’u onurlandırmaktadır.
Bir öbür yazıt, tiyatronun inşasında kullanılan taş blokların hangi sıra ile yerleştirilmesi ve hangi bloktan başlanması gerektiğini işaret ediyor. bir daha daha evvelki tarihlerde bulunan tiyatroya ilişkin yazıtlı koltukların kimilerinin Asklepios kültü temsilcilerine ayrıldığını öğreniyoruz.
‘DEVLET, TİYATROYU PROPAGANDA ARACI OLARAK KULLANABİLİYOR’
Antik periyotta tiyatroları yalnızca sanatsal alanlar olarak mı düşünmeliyiz? Nasıl bir siyaset izleniyordu, aşağı üst bir bilgiye sahip miyiz?
Tiyatrolar, bir kentteki mümkün her türlü siyasi, politik ve dini pratiklerin gündeme geldiği bir yer. Örneğin Efes’te Hıristiyanlık yayılmaya başladığında Efesliler tiyatroda toplanıp “En büyük ilah Artemis’tir” diye karşı çıkıyorlar. Efeslilerin bu duruşu bununla birlikte ekonomik ve sosyolojik bir duruş. Muhakkak ki Hıristiyanlık bilhassa kentteki Artemis kültü üzerinden bir varlık edinmiş olanları rahatsız etmişti. Kimileri, inançları manasında Hıristiyanlığı bir risk ve küfür olarak görürken, kimileri da bir hac merkezi olan Efes’e, Artemis’e adaklar sunmak ve dualar etmek için ziyarete gelenlerden elde ettikleri gelirleri kaybedecekleri dehşetiyle bu yeni dini anlayışı reddediyorlardı. Farklı inançların bir ortaya geldikleri vakit içinder da olmuştur doğal. örneğin Roma Dönemi’nde MS 2. yüzyılda yaşanan kuraklık vaktinde Pagan ilahlara yakarışların kuraklığa deva olmaması üzerine kentin Romalı yöneticileri Efes meselade gördüğümüz üzere pek de sevmedikleri Hıristiyanların İzmir’deki önderi olan Aziz Polykarpos’tan ilahına dua etmesi için yardım istemek zorunda kalmışlardı. Sorun bu biçimdece çözülmüştü.
Tiyatrolar hem de vatandaşlık şuurunu aşılayan, beraberlik hissini ve toplumsallaşmayı sağlayan yerlerdi. Zira birbirini hiç tanımayan, görmeyen beşerler tiyatroda yan yana geliyordu. Tiyatrolar irtibat noktalarıydı. Kentin gündeminde ne var ise hepsi konuşuluyordu. ötürüsıyla tiyatrolar kente hizmet edenlerin onurlandırıldığı, kentin meselelerinin tartışıldığı, ortak sevinç ve hüzünlerin yaşandığı yerler olarak karşımıza çıkıyor. Bilhassa alt toplumsal kümelerde epey hudutlu okuma-yazma ve aritmetik bilgisi karşısında imparatorluk ya da kent idaresi alınan kararları tiyatrolarda toplanan büyük kalabalığa seslendiriyorlardı. Mecliste alınan ve Agora’da ilan edilen bir karar, tiyatroda kelamlı olarak duyuruluyordu.
tıpkı vakitte devlet, tiyatroyu bir propaganda aracı olarak da kullanabiliyor. Zira bu kadar büyük bir kitleyi denetim etmek, yönlendirmek ve imparatorun propaganda aracı olarak kullanmak için mesela Roma’da Kolezyum’da, İstanbul’da Hipodrom’da bilhassa alt toplumsal kümelere ekmek, pasta, zeytin yağı dağıtıldığını ve onlara keyif verecek oyunlar ve müsabakalar düzenlendiğini biliyoruz.
Doç. Dr. Akın Ersoy ve Nuray Pehlivan
‘TANRI VE TANRIÇALARIN HEYKELCİKLERİNİ YANLARINDA TAŞIYORLAR’
Smyrna’da yaygın ve bilinen inançlar neler?
Periyodunun her yerde var olan inançları İzmir için de geçerli. Bütün Olympos rablerine hürmet gösteriyorlar. Sıhhat Rabbi Asklepios, Nemesisler üzere ikincil rablerin da ön plana çıktığı görülüyor. İnanç çeşitliliğini yazıtlar ve antik kaynaklar haricinde ilah ve tanrıçaları temsil eden ve hafriyat çalışmalarında ele geçen heykeller ve pişmiş toprak figürler de bize anlatıyor. Sevdikleri, inandıkları, bağlı oldukları ilah ve tanrıçaların küçük boyutlu pişmiş toprak heykelciklerini yanlarında taşıyorlar, konutlarının ibadet köşelerinde, yer yahut dolaplarda saklıyorlardı. Yahudilik epey önce beri biliniyordu ve milat ile bir arada alt toplumsal kümeler ortasında Hıristiyanlık kaçınılmaz olarak yaygınlaştı.
Öbür yandan İzmir’de Mısır kökenli İsis ve Serapis inancının da yayıldığını ve gizemli bir öbür inanç olan Mithras’a da bağlı inananların olduğunu da biliyoruz.
Önümüzdeki süreçte nasıl bir çalışma programı öngörüyorsunuz?
Önümüzdeki süreçte Smyrna Agorası’nda Hamam-Gymnasium ile Smyrna tiyatrosunda hafriyat çalışmalarına devam edeceğiz. En kısa süreçte Smyrna tiyatrosunun birinci kademe oturma kısmı ile orkestra ve sahne binasını ortaya çıkarmayı planlıyoruz.